Plógur - 01.02.1907, Blaðsíða 4
12
PLÓ GUR.
í loftkynja efnum eykst að sama
skapi, sem efnin verða heitari.
Þetta eru nú höfuðatriðin
úr frumagnakenningunni eins
og liún var fram til ársins 1896.
Kenning þessi hefir verið sönn-
uð á ýmsan hátt. Og skal eg í
fáum orðum minnast á hið
helzta, sem styrkir hana.
Flestir munu kannast við
kvikasilfur og brennistein. Það
eru tvö frumefni. Verða þau
þvi ekki greind í önnur efni. —
Að eðli sínu eru þau mjög ólík
hvort öðru. Séu nú þessi tvö
frumefni mulin í dust og þeim
síðan blandað saman, má sjá
kvikasilfursagnirnar á víð og
dreif innan um brennisteinsagn-
irnar. Ef þessi hræringur (eða
efnablanda) er hitaður í þar til
gerðu íláti, verður sii breyting,
að nýtt efni kemur fram. Efnin,
kvikasilfrið og brennisteinninn,
hafa sameinast; en við þessa
efnasameiningu varð úr þeim
nýtt efni, með gagnstæðum
einkennum foreldra sinna. Þetta
nýja efni er kallað Zinnóber.
Það eru dökkrauðir, fagrir smá-
kristaliar. Sé nú þetta nýja efni
skoðað í smásjá, er ekki untað
sjá þess neinn vott, af hvaða
rótum það er runnið. Það er
orðið til af kvikasilfri og brenni-
steini. Hvað er þá orðið af
þessum efnum ? Þau eru í Zinn-
óberinu, þessu góðkunna litar-
arefni. Hægt er að sanna það.
Tökum dálítið af járnsvarfi og
hrærum það saman við Zinnó-
ber. Hitufn svo þessa blöndu.
Af áhrifum hitans aðskilst kvika-
silfrið frá brennisteininum og
sest ofan á í iláti þvi, sem efnin
voru hituð í. En brennisteinn-
inn liefir sameinast járninu, og
af þeirri efnasameiningu verð-
ur nýtt efnasamband, sem kall-
ast brennisteinsjárn.
Við skulum nú athuga þetta
nánara.
Þegar þessi 2 efni, kvikasilfr-
ið og brennisteinninn voruhituð,
þá óx hreyfing frumvægja þeirra,
og aðdráttur tveggja fjarskyldra
efna. En samtímis mistu þau
hvort fyrir sig sjálfstæði sitt og
eðliseinkenni. Af því að hreyf-
ing frumvægjanna varð -óeðli-
lega mikil, mistu þau jafnvægi
sitt og hurfu út af hreyfibraut
sinni. Þannig rákust kvikasilf-
ursfrumvægi á brennisteinsfrum-
vægi. Runnu þá sumar af frum-
ögnum brennisteins-frumvægj-
anna inn á milli frumagna i
kvikasilfursfrumvægjunum. —
Þannig kemst alt á rugling. —
Nýtt frumvægi verður til, úr
frumögnum þessara tveggja ó-
líku frumvægja. En í því er
innbyrðis niðurskipan og hreyf-
ing frumagnanna alt önnur, en
var í þeim frumvægjum, sem það
á rót sína að rekja til. Þetta frum-
vægi er Zinnóberfrumvægi. En
eins og eitt frumvægi í þessu
nýja samsetta efni er til orðið
þannig urðu þau öll til,