Alþýðublaðið - 18.07.1935, Blaðsíða 3

FIMTUDAGINN 18. JÚLÍ 1935.
ALÞTÐUBLAÐIÐ
Þrekvirki ]afnaðarmannastjdriiar»
innar í Svfpjóð.
Atvinnuleyslð er næstum horflð. Kaup ogg k|ðr
verkalýðslns hafa hatnað*
Eftir Stefán Jóh, Stefánsson.
ALÞÍÐUBLAÐIÐ
tJTGEFANDI:
ALÞÝÐUFLOKKURINN
RITSTJÖRI:
F. R. VALDEMARSSON
RITSTJÓRN:
Aðalstræti 8.
AFGREIÐSLA:
Hafnarstræti 16.
SlMAR:
4900—4906.
| 4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima)
4904: F. R.Valdemarsson(heima),
4905: Ritstjóm.
4906: Afgreiðsla.
STEINDÓRSPRENT H.F.
Það, sem timarnir
krefjast.
RÆÐA Staunings forsætisráð-
herra Dana, sem birtist hér
í blaðinu nú fyrir skemstu, hefir
vakið mjög mikla eftirtekt.
Ráðherrann lýsir þar með skýr-
um dráttum hvernig hin hat-
rama viðskiftakreppa er bein af-
leiðing pess pjóðfélagsskipulags,
sem við búum við. Af pví verður
Ijóst, að henni léttir ekki að fullu
fyr en skapað hefir verið nýtt
skipulag, ekki fyr en skipulag so-
cialismans er komið í stað auð-
valdsskipulagsins.
Sérstaka athygli vekur pað,
hversu ríka áherzlu ráðherrann
leggur á pað, að pjóðarbúið sé
rekið eftir áætlun, pað er krafa
tímans að hans dómi, krafa, sem
allir ættu að vera sammála um,
að verður að uppfylla.
Okkur Islendingum er holt að
gera oss pað fullljóst, að efnaleg
afkoma okkar krefst pess, að
pjóðarbúið sé í einu og öllu rekið
eftir áætlun. Viðskifti vor út á
við eru öll bundin höftum, sem
okkur eru óviðráðanleg. Sölu-
möguleikar okkar eru undir pví
komnir, hvað mikið við getum
keypt af öðrum pjóðum. Krafan
um jafnaðarmensku pjóða á milli
verður háværari og háværari, og
af peirri kröfu leiðir pað, að gera
verður nákvæma áætlun fyrir-
fram um pað, hvað við getum
keypt á hverjum stað, og hvaða
vöru við getum framleitt til pess
að selja á peim sama stað. Hvern-
ig sem litið er á viðskifti pjóð-
larinnar við önnur lönd, hljóta
allir að vera sammála um pað,
að krafa tímans á pví sviði er
sú, að unnið sé eftir áætlun.
Ef litið er hins vegar á búskap
pjóðarinnar inn á við, verður hið
sama uppi á teningnum.
Atvinnulífið í landinu verður
að aukast, bæði til pess að út-
arinnar komist að nytsömu starfi
í parfir pjóðarheildarinnar.
Pað væri glapræði að reyna
ekki að framkvæma pessa aukn-
ingu atvinnulífsins eftir ná-
kvæmri áætlun.
Fyrst af öllu verður að gera
, sér Ijóst hvaða atvinnugrein eða
atvinnugreinir á að auka.
Yrði niðurstaðan sú, að auka
bæri t. d. sjávarútveg, parf að
svara pessum spurningum:
Hvar á að auka útgerðina?
Hvernig skip á að nota? Hvernig
á að hagnýta afla? o. s. frv.
Á sama hátt yrði petta með
landbúnaðinn. Ef hann á að auka,
verður að gera sér Ijóst hvar á
að ráðast í nýjar framkvæmdir
og hvernig peim skuli hagað,
alt fálm, alt skipulagsleysi verð-
ur að hverfa úr slíkum fram-
kvæmdum. Það verður að gera
sér ljóst, að til pess að unnið
verði eftir áætlun, verða fjármála-
stofnanir pjóðarinnar aö starfa í
pjónustu peirrar áætlunar.
En hvað sem um pessi mál
Verður sagt í smáum atriðum, pá
Jafnaðarmenn taka við stjórn
í Svíþjóð.
FTIR kosningarnar í Svípjóð
haustið 1932 tóku jafnaöar-
menn við stjórn par í landi. Við
kosningarnar höfðu peir unnið
glæsilegan sigur, en pó vantaði
nokkuð á, að peir hefðu hreinan
meiri hluta í neðri deild (andra
kammaren). Þeir hafa 104 ping-
rnenn af 230. En samkvæmt öllum
eðlilegum pingræðisreglum bar
jafnaðarmönnum að taka við
stjórn. Þeir voru langstærsti
flokkur pingsins og peir höfðu
unnið mest á við kosningarnar.
Og jafnaðarmennirnir voru ó-
hræddir að taka stjórnina í sípar
hendur, pótt útlitið væri alt ann-
að en glæsilegt: Atvinnuleysi
Jnikið í iandinu, fjárhagskreppan
geigvænleg og pá ekki sízt í lþjnd-
búnaðinum, og öll viðskifti á milli
landa fjötruð í viÖja vöruskifta
og verzlunarhafta.
Nú hefir jafnaðarmannastjórnin,
undir forsæti Per Albin Hanson,
foringja Alpýðuflokksins sænska,
setið að vöídum) í liart nær 3 ár.
Og á pessu tímabili hefir hún
staðist eldraun reynslunnar. Þó
hefir afstaða hennlar í ríkispinginu
ekki alt af verið glæsileg. Borg-
araflokkarnir hafa hreinan meiri-
hluta og hefir pað torveldað ýms-
ar umbætur. En með hæfni 'sinni
og hina voldugu alpýðuhreyfingu
að baki sér, hefir stjórninni tek-
ist að vinna prekvirki til umbóta
á kjörum alpýðunnar í Svípjóð.
Það er viðurkent af peim, sem
álengdar standa og óhlutdrægir
eru, að ekki hafi um langan ald-
ur verið íSvípjóð ríkisstjórn, sem
skipuð hafi verið jafn hæfum og
atorkusömum stjórnmálamönnum
eins og peim, er nú eiga sæti í
stjórninni. Af peim ástæðum,
meðal annara, hefir stjórninni
tekist að hrinda í framkvæmd
stórfeldari umbótum og fram-
kvæmdum, en búast hefði mátt
við af minnihluta stjórn.
1 ríkispinginu hefir pjóðjhokk-
urinn (folkpartiet), sem í fyrra
myndaðist úr brotum frjálslyndu
flokkanna (frisinnade og liberaler)
stutt stjórnina við framkvæmdir íá
lega, og pá sérstaklega á síðustu
tímum, unnið með stjórninni og
flokki hennar að ýmsum næsta
merkilegum ráðstöfunum, sem
snerta atvinnuleysismálin, afurða-
söluna innari lands og fjárkrepp-
una. En í fullkominni andstöðu
við stjórnina eru bæði íhaldsmenn
(högern) og kommúnistar, og eru
hinir síðar nefndu klofnir í-tvent
og eiga að eins 8 fuiltrúa í neðri
Ideiid og 1 í efri.
Jafnaðanmannastjórnin er að
útrýma atvinnuleysinu.
Nokkru eftir að jafnaðarmienn
tóku við stjórn í Svíþjóð, eða í
maí 1933, var tala skráðra at-
vinnuleysingja, sem aðstoðar leit-
uðu, 156 pús. manns. Ári síÖar,
eða í maí 1934, var pessi taia
lækkuð niður í 116 pús. manns,
og hafði atvinnuleysingjum pann-
ig fækkað um 40 pús. manns á
er pað víst, að krafa tímans er
að pjóðarbúið sé rekið eftir á-
ætlun, og um pá kröfu eiga allir
góðir menn að sameinast.
í| einu ári. Eji í maí s. 1 var tala
atvinnúleysingjanna 60 púsund
manns, og hafði pví atvinnuleys-
ingjunum fækkað um 56 pús.
manns á pessu eina ári. Af pess-
um 60 pús. atvinnuieysingjum
hefir helmingurinn, eða 30 pús.,
fengið atvinnubótavinnu, og gert
er ráð fyrir að hægt verði innan
skamms. tíma að veita peim öll-
um atvinnu, sem nú -eru atvinnu-
jLausir. Jafnaðarmannastjóminni
hefir pannig næstum tekist að út-
rýma atvinnuleysinu í Svípjóð.
Það er -ekki lengur orðið alvarlegt
pjóðarböl, eins og pví miður er
víða, pví atvinnuleysið í Svípjóð
er einungis takmarkað við nokkur
iðnhéruð.
Kreppuráðstafanir jafnaðar-
manna.
í Svípjóð hafa miðað að pví, að
halda uppi kaupmætti krónunnar
og auka atvinnuna í landinu.
Skipulagning á sölu innlendra af-
urða hefir orðið til pess, að kaup-
geta búandmanna hefir orðið
sæmileg, -en pað hefir aftur á
móti haft núkla pjóðhagslega pýð-
ingu og orðið til pess að vernda,
landbúnaðinn fyrir verstu afleið-
ingum kreppunnar.
Ráðstafanir gegn atvinnuleysinu
hafa verið i pví fólgnar, að
hrinda í framkvæmd opinberri
vinnu, og til pess hefir ríkið tekið
lán, sem greiðast eiga á skömm-
um tíiriá. Aukning opinberra
framkvæmda ríkisins hefir verið
í svo stórum stíi, 2 síðustu árin,
að fullyrða má að 2/3 af atvinnu-
leysingjunum hafi fengið vinnu
við pessar framkvæmdir. Hefir
frumkvæði ríkisvaldsins pannig
beinlínis orðið til pess að draga
stórkostlega úr atvinnuleysinu. En
petta hefir svo orðið til pess að
auka kaupgetu alpýðu -og pannig
greitt fyrir sölu á innlendum af-
urðum.
Stjórnarráðstafanirnar eru bein
orsök umbótanna.
1 Svípjóð er nýlega lokið rann-
sóknum, sem framkvæmdar voru
af nefnd sérfróðra og óvilhallra
manna um pað, af hverju stafaði
hinn batnandi hagur ppjr í iandi á
árunum 1932—1934. Sú rannsókn
hefir l-eitt í ljós, að ráðstafanir
pær, sem framkvæmdar hafa
verið fyrir atbeina jafnaðarmanna,
eru beinar orsakir hins batnandi
hags. Skipulag afurðasölunnar
hefir bætt afstöðu bændanna,
aukið kaupmátt peirra og fram-
leiðsluprótt. Á sama hátt haf,a(
opinberu framkvæmdirnar aukið
kaupgetu verkalýðsins í bæjunum.
Þetta hvorttveggja hefir fært auk-
ið fjör í verzlun og viðskifti
landsmanna.
Kaup verkalýðsins hefir hækk-
að og kjör hans batnað.
Eins og kunnugt er, hafa pýzku
nazistarnir hælt sér af pví, að'
peir hafi minkað atvinnuleysið par
í landi, og hagskýrslur peirra
sýna, að svo hefir verið. En sá
Ijóður er par á ráði, eins og í
einræðisríkjunum yfirl-eitt, að
verkalýðurinn er algerlega ófrjáls,
pað má skipa honum til vinnu
hvar sem stjórnarherrunum sýn-
ist iog með peim kjörum, er yfir-
völdin ákveða. Auk pess eru ekki
taldir meðal atvinnuleysingjanna í
Þýzkalandi allur sá fjöldi, er flúið
hefir land eða situr í fangelsum
og fangaherbúðum. En pað, sem
er pó alvarlegast og m-est ein-
jkennandi fyrir ástandið í einræð-
isríkjunum eins og t. d. í ÞýzUa-
kindi og Italíu, er pað, að kanp-
kjörum verkalýðsins hefir hrakað
par stórlwstlega. Sem dæmi um
ástandið í pessum efnum í Þýzka-
landi má nefna pað, að 6,9 millj.
verkamanna hafa minna en 20
mörk á viku, 8,2 millj. minna en
25 mörk á viku og 9,8 millj. minna
en 30 mörk. En samtímis hefir
verð á nauðsynjuin stórhækkað.
Þessu -er öðru vísi farið í Sví-
pjóð, par sem jafnaðarmenn ráða.
Samkvæmt opinberum hagskýrsl-
um par í landi hefir meðal-tíina-
kaup fullorðinna verkamanna í
Svípjóð árið 1934 verið sænskar
kr. 1,21 um tímann, eða rétt um
ísl. kr. 1,33 á klst., en kaup kvenna
73 aurar sænskir á tímann eða
rúmir 83 aurar ísl. á klst. Meðal-
árslaun verkamanna voru pað ár
2706 sænskar kr. eða 3085 ísl. kr.,
meðal-árslaun verkakvenna 1609
sænskar kr. eða 1835 ísl. kr., og
meðal-árskaup alls verkalýðs, án
tillits til aldurs og kyns, 2402
sænskar krónur eða 2738 ísi. kr.
Sömu hagskýrslur sýna pað
einnig, að raunveru’eg laun vcrka-
trípuma í Svípjóð, pegar miðað er
bæði við upphæð launanna og
kaupmátt krónunnar, hafa hœkic-
aý um 75% frá pví árið 1913
En pað er ekki eiriungis kaupið,
sem hefir hækkað. Kjör verkalýðs-
ins hafa einnig að öðru leyti batn-
að. Fyrir atbeina jafnaðarmanna
og með styrk af opinberu fé hefir
verið bygt mikið af verkamanna-
bústöðum, ódýrum og vönduðum,
öll vinnuskilyrði verið bætt og al-
pýðutryggingar, og pá sérstaklega
ellitryggingarnar , endurbættar
stórkostlega, og pað seinast á rík-
ispinginu, sem laiuk í vor.
Það er liægt að bæta úr at-
vhmuleysmu og kreppunni.
I skýrslu peirri, er forseti al-
pjóða-vinnumálaskrifstofunnar í
Genf, H. H. Butler, hefir gefiðum'
pjóðfélagslegt ástand peirra ríkja,
sem í Þjóðabandalaginu eru, er
Svípjóðar sérstaldega getið sem
pess lands ,sem á árinu 1934 hefði
tekist að bæta stórkostlega úr at-
vinnuleysinu með löggjöf og
stjórnarframkvæmdum. Þegar
pessi skýrsla forsetans var rædd
á alpjóðlega vinnumálapinginu í
júní s. I., pá mætti par félags-
málaráðherrann sænski, Gustav
Möller. Flutti hann par fyrirlestur
um framkvæmdir jafnaðarmanna-
stjórnarinnar til pess að ráða bót
á atvinnuleysinu og fjárkrepp-
unni, og vakti sá fyrirlestur geisi-
mikla athygli. 1 niðurlagi ræðu
sinnar komst hann svo að orði:
— En vandkvæðin eru ekki öll
leyst enn pá. Ætlun okkar er
að halda áfram með skipulags-
bundnar framkvæmdir til útrjm-
ingar atvinnuleysinu, í samræmi
við pað, sem við höfum pegar
gert. Meðal peirra ráðstafana, sem
við höfum í hyggju til pess ab
auka atvinnuria í landinu og bæta
kjör alpýðunnar, er pað, að leggja
alt kapp á að byggja nýja bú-
staði fyrir alpýðu manria í borg-
um og bygð og bæta pannig bú-
staðahætti um leið og atvinnan
er aukin. Annars eru verkefnin
nægileg á öllum sviðum. Það,
sem á ríður, er að finna skynsam-
legustu og hagkvæmustu leiðirnar
út úr ógöngunum. Að pví reynum
við að keppa. —
Það mætti halda lengi áframað
skýra frá prekvirkjum jafnaðar-
mannastjórnarinnar sænsku og
baráttu hennar fyrir bættum lífs-
kjörum alpýðunnar. En að pessu
slnni verður látið staðar nuinið.
Stefán Jóh. Stefánsson.
Bjarni Bjðrnsson
vinsælasti gamanlelk
ari fi Reykjavfik.
Meðal íslenzkra leikara eru víst
afarfáir eins vinsælir og Bjarni
Björnsson. Og óhætt er að full-
yrða pað, að enginn er nærri
eins vinsæll meðal alpýðu og
hann.
Bjarni Björnsson er ágætur (
listamaður, enda leggur hann
mikla stund á list sína og leggur
áherziu á pað, jafnt nú og pegar
hann byrjaði, að proska hana og
gera sig fjölhæfari og víðfeðmari.
Það var auðheyrt á umtali
manna um pennan listamann,
meðan hann dvaldi erlendis,
lengst af í Bandaríkjunum, að
hann vantaði í bæjarlífið. Menn,
sem ekki pektu hann persónu-
iega og ekki gátu pví talið sig
kunningja hans og vini, söknuðu
hans og listar hans, og petta var
auðvitað vegna pess, að enginn
uppfylti pað rúm í bæjarlífinu,
sem hann hafði skipað. Og pað
íúar pví gleðiefni margra, er Bjarni
kom úr útlegðinni og byrjaði að
lífga upp lífið í bænum og töfra
fram brosin á andlitunum, sem
ekki höfðu hlegið hjartanlega síð-
an hann fór, pví Bjarni er fyrst
og fremst gamanleikari, pó hann
hafi áður farið inn á hin önnur
svið leiklistarinnar og getið sér
mikinn orðstír.
Undanfarið hefir Bjarni haft
skemtikvöld hér í Reykjavík, pví
að pað gerir hann á hverju sumri
og við vaxandi vinsældir. Það
mun vera algerlega einsdæmi um
nokkurn listamann hér á landi,
að hann fylli hús 10 sinnum í
röð, en pað hefir Bjarni gert und-
anfarandi vikur. Níu sinnum
hefir hann haft skemtun í 'alpýðu-
húsinu Iðnó og alt af fyrir hús-
fylli og síðast liðinn sunnudag
hélt hann skemtun í Gamla Bíó,
og húsið var líka fult, nema hvað
Vantaði í nokkur sæti uppi.
Sjaldan mun hafa verið hlegið
jafn hjartanlegri í Galnla Bíó og á
pessari skemtun Bjarna Björnsson-
ar. Menn veltust um af hlátri,
enda var komik Bjarna alveg
undraverð. Það var alveg sama
hvort hann söng saldausar gam-
anvísur, sagði stuttar sögur eða
hermdi eftir; honum fataðist sama
og aldrei og er pví til dæmis
afar erfitt að breyta sér á svip-
stundu og taka á sig gervi, lát-
bragð, svip og rödd 10 manna á
25 mínútum eða svo.
Skemtiskrá Bjarna ier að pessu
sinni pannig: Gamanvísur um hitt
og petta, framfarirnar í Rieykja-
vík, smásögur, pingmálafundur í
Barnaskólaportinu, 10 ræðumenn,
(eftirhermur). Hvað skyldu peir
vera að hugsa um, Upplestur
Texiere (eftirhermur). Sjómanna-
söngur, útvarpsraddir og truflan-
ir. Alveg eins og ég? Sogið.
Sendiherravísur og mjólkurfrúa-
vísur.
Mesta gleðiri í meðferð Bjarna
á pessum viðfangsefnum var tví-
riiælalaus^ í sjómannasöngnum og
meðferð hans á Texiere. 1 eftir-
hermum tókst honum bezt með
Ólaf Thors, Hannes á Hvamms-
tanga og Sigurð Einarsson. Hon-
um tókst einnig mjög sæmilega
með Magnús Torfason og Magnús
Jónsson, en miður með Harald
Guðmundsson, Þorstein Briem og
Hermann Jónasson.
Bjarni Björnsson er áreiðanlega
bezti gamanleikarinn, sem við
eigum nú völ á, og er alveg ó-
skiljanlegt, að Leikfélag Reykja-
víkur skuli ekki tryggja sér betur
starfskrafta hans, en raun'er á.
Þurfum við pó á öllu okkar að
halda í leiklistinni, svo að .ein-
hver árangur geti orðið.
Bjarni Bjömsson sagði nýlega
í viðtali við pann, sem petta ritar
að vel gæti verið, að hann héldi
eina skemtun hér í bænum áður
en hann fer, en hann hefir 5
hyggju að faratil Austfjarða innan
skamms og víðar um landið, með
sömu skemtiskrána, sem mesta
„lukkuna" hefir gert hé)r í Reykja-
vík.
V.
Álafoss-hlaupið
fer fram næstkomandi laug-
ardag. Átti það að fara fram
síðastliðinn sunnudag, en var
frestað vegna óhagstæðs veð-
urs. Að kveldi verður stiginn
danz á Álafossi
Til Akureyrar
Alla mánudaga, miðvikudaga og föstudaga.
Einnig næstkomandi sunnudag.
Frá Akureyri
Alla mánudaga, miðvikudaga og föstudaga.
Einnig næstkomandi þriðjudag.
Afgreiðsla á Akureyri er á bifreiðastóð
Oddeyrar.
Bifreiðustðð Steindðrs,
Reykjavík. — Sími 1580.
endurbótum á félagsmálalöggjöf
vega öllum peim, sem atvinnu- j landsins, en bœndaflokkurinn
lausir eru, verk að vinna, ogeinn- j (bondeförbundet) hefir pó aðal-
ig til pess að árleg fjölgun pjóð-