Alþýðublaðið - 03.04.1936, Blaðsíða 3

FÖSTUDAGINTN 3. apríl 1936.
ALÞÍÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON
RITSTJÓRN:
ASalstrœtl 8.
AFGREIÐSLA:
Hafnarstræti 16.
SIMAR:
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjóm (innlendar fréttir)
4902: Ritatjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima)
4904:- F. R. Valdemarsson (heima)
4905: Ritstjóm.
4906: Afgreiðsla.
STEINDÓRSPRENT H.F.
r
Overjandi.
F^ÁTT hefir vakiö rneiri og al-
monnari antlúö en hin ein-
staka frekja og óskammfeilni
Ólafs Thors — skuldugasta
mannsins við skuldugasta fyrir-
tælkiö — að láta kjósa sig í
bankaráðið.
Allir skynbærir menn sjá, til
hvílíks ófarnaðar er stefnt, pegar
starfsmenn við ákveðin atvinnu-
fyrirtæki, og það fyrirtæki, sem
hefir verið og er rekið með það
eitt fyrir augum, að fullnægja
luxusþörfum einnar fjölskyldu,
gerast svo ósvífnir að heimta völd
við sjálfan Landsbankann, sem
er þjóðareign.
Svo alrnent eru nienn hneyksl-
aðir yfir þessari framkomu hins
skulduga manns, að Morgun-
blaðið þorirekki að þessu sinni að
hreyfa' penna honum til varnar, læt-
ur nægja varnarskjalið, sem Ólaf-
ur sendi sjálfur daginn eftir að
kosningin fór fram.
Því verður ekki neitað, að
Sjálfstæðismenn eru í nauðum
staddir. Innan vébanda þeirra eru
til ýmsir sæmilegir menn; allir
eru þeir útilokaðir frá völdum
í flo'kknum, og útilokaðir frá að
gegna hinum mikilvægustu trún-
aðarstörfum fyrir hann.
En það er viss ætt innan f.okks-
ins, sem jafnan hefir nóga pen-
inga með höndum; því Kveld-
úlfur borgar um og yfir 20 þús.
Ikr. í árslaun, og þegar þau eru
uppjetin, þá lánar Kveldúlfur, því
Landsbankinn lánar Kveldúlfi,
sem heimtar öll völd og allar
trúnaðarstöðurnar, því Kveldúlf-
ur verður að halda áfram að
borga hátt fcaup; hann verður að
halda áfram að lána framkvæmd-
arstjórum sínurn, og Landsbank-
inn verður að halda áfram að
lána honum; Ólafur Thors verður
að vera í bankaráði.
Það er sameiginlégt með Fram-
sóknar- og Sjálfstæðis-flokknum,
að báðir eru í vandræðum með
foringja sína. En sá er munur
flokkanna, að Framsóknarflokkur-
inn hiefir kunnað á því tökin að
tafcmarka mjög völd síns for-
manns, en Sjálfstæðisflokkurinn
hefir til þessa sfcort manndóm
til þess að láta Ólaf Thors vita,
að hann er lítils rnetinn af öll-
um sínum flofcksmönnum, og suro
ósvifnustu verfc hans eins og það.
tað troða sér inn í banklaráðið, ver
enginn, ekki - einn einasti þeirra.
Frjálslyndir menn geta horft á
þessa atburði með ánægju, því
ljóst er, að íhaldið gengur beina
braut til feigðar undir forustu
skuldugasta mannsins við skuld-
ugasta fyrirtæfcið.
Togari sektaður.
Ægir fcom í fyrradag með
fransfcan togar-a til Vestmanna-
eyja, sem honn hafði te’kið hjá
Einisdrang. Skipstjórinn var i gær
dæmdur í 4200 kr. sekt. Sami
skipstjóri var kærður fyrir ólög-
legan útbúnað veiðarfæra 1921 og
þá dæmdur í 2000 fcr. sekt.
JA)LÞYÐUBLAÐIÐ
Jaínaðarmannafélagið og krðfi-
ganga verkalýðsfélaganna 1. mai.
IUMRÆÐUNUM á hinum
sameiginlega fundi 1. máí
nefndanna í Góðtemplarahúsinu
í fyrrakvöld kom fram sú • at-
hugasemd frá einum hinna svo-
nefndu ,,samfylkingarmanna“
að úr því að Jafnaðarmannafé-
. lag íslands ætti fulltrúa í 1. maí
j nefndunum, þá væri alveg eins
; hægt að semja við kommúnista-
flokkinn um fyrirkomulag og
stjórn kröfugöngunnar, því að
Jafnaðarmannafélagið væri
engu síður pólitískur félags-
skapur en hann. Heyrst hefir
eftir á, að einstakir menn hafi
jafnvel tekið þessa athugasemd
! alvarlega.
Trúlegt er það þó ekki; til
j þess er blekkingin alt of gegn-
sæ. Því að hvenær hefir Jafnað-
armannafélagið gert það að
skilyrði fyrir þátttöku sinni. í
kröfugöngu verkalýðsféla,g-
anna, að það fái ákveðna tölu
ræðumanna og sérréttindi til
þess að trana sér fram fyrir
verkalýðsfélögin og allsherjar-
samband þeirra með sérstökum
félagsfána til þess að skera sig
úr og sýna einhverja. sérstöðu í
kröfugöngunni ? Jafnaðar-
mannafélagið tekur skilyrðis-
laust og samningslaust og sér-
réttindalaust þátt í kröfugöngu
verkalýðsfélaganna og lætur
hinar kosnu 1. maí nefndir
þeirra og fulltrúaráðið alveg
um það að ákveða kjörorð henn-
ar, fána og forystu.
Og það er einmitt upp á þessi
sömu skilyrði, sem kommúnista-
flokknum er boðið að vera með
í kröfugöngunni. En vill komm-
únistaflokkurinn það ? Nei. Hann
heimtar samninga á þeim
grundvelli að hann fái ákveðna
tölu ræðumanna og sérstöðu í
kröfugöngunni með sínum
fána í broddi fylkingar. Það sem
hann vill, er innbyrðis klofin
kröfuganga-, undir ■ yfirskini
,,samfylkingar“. Klofningurinn
á að koma fram í því, að það sé
hver flokksfáninn upp á móti
öðrum, og hver ræðumaðurinn
upp á móti öðrum. Þess vegna
er ,,samfylking“ kommúnist-
anna pólitísk svikamylla og ekk-
ert annað. Hin sa,nna-samfylk-
ing verkalýðsins er verkalýðsfé-
lögin sjálf og allsherjarsamband
þeirra, Alþýðusamband Islands.
Og sá, sem ekki vill vera með í
henni er raunverulega, hvað svo
sem hann kann að ímynda sér
sjálfur, ekki samfylkingarmað-
ur í þess orðs réttu merkingu,
heldur klofningsmaður.
Munurinn á afstöðu Jafnaðar-
mannafélagsins og kommúnista-
flokksins er því þessi: að Jafn-
aðarmannafélagið setur verka-
lýðsfélögunum enga kosti og
viðurkennir meirihlutavilja
þeirra, en kommúnistaflokkur-
inn neitar að viðurkenna hann
og krefst samnings og sérrétt-
inda fyrir sig. Það getur vissu-
lega ekki verið af umhyggju
fyrir einingu verkalýðsins að
hann gerir það. En sjái hann að
sér og vilji taka þátt í kröfu-
göngu verkalýðsfélaganna á
sama hátt og Jafnaðarmanna-
félagið, þá er hann velkominn.
Það, sem verkalýðurinn þarf,
er eining og lýðræði í samtök-
unum, en engin samfylkingar-
refskák og klíkusérréttindi.
Uppianse kommfin-
istaílokkannaðNorjl'
urlindom.
Fyrir fáeinum inánuðum barst
hingað frétt um það, að Aage Jör-
giensen rithöfundur, einn af elztu
og þiéktustu mönnum Kommún-
istaflokksins í Danmörku, hefði
sagt sig úr þeim flokki, saddur
á þieim pólitíska hringlandahætti
og piersónulega klíkuskap, sem
stöðugt hefir verið að fara; í vöxt
í honum teins >og öllum öðrum
söfnuðum Alþjóðasambands fcom-
múnista - Kominterns — úti I
h-eimi.
Nú kemur nýr Jobspóstur frá
kommúnistaflokkunum á Norður-
löndum — að þ-essu sinni frá Sví-
iþjóð. 1 fcommúmstaflokknum þar
hiefir alt logað í illd-eilum milli
foringjianna upp á síðkastið og
allir skotið máli sínu til Komin-
terns austur í Moskva. Þessum
deilum hefir nú lokið með því í
bráðina, að Hugo Sillén, hinn eig-
inl-egi stofnandi komriiúinista-
flokksins. í Svíþjóð >og margra ára
trúnaðarmaður Kominterns þ,ar,
hefir ásamt konu sinni, Signe Sil-
lén, verið kyrrsettur, eða settur í
„sóttkví" eins og það er kallað
þustur í Moskva sem hættulegur
„tækifærissinni“. Keppinaut hans
í flokknum, Svend Linderoht, sero
undanfarið h-efir þótt auðsveipari
við Komintern, er ætlað að nota
útlegðartíma Silléns til þ-ess að
„hreinsa" flo’kkinn, þ. e. a. s. reka
vini Silléns úr honum og festa
sjálfan sig og klíku sína í sessi.
Það er nákvæmlega sami
skollalieikurinn og hér heima fyr-
ir tveimur árurn.
Vísiadaleiðangur
áVatnajokal.
VÍSINDALEIÐANGUK . fer
síðast í þessum mánuði að
eldstöðvunum í Vatnajökli.
Verður dr. Niels Nielsen foringi
leiðangursins.
Á laugardaginn kemur fer dr.
Niels Nielsen frá Kaupmanna-
höfn til Reykjavíkur með
„Gullfossi“. í Edinborg slæst í
förina hinn ungi jarðfræðingur,
magister Noe-Nygaard. Þegar
til Reykjavíkur kemur verður
jarðfræðingurinn Jóhannes Á,s-
kelsson með þeim.
Frá Reykjavík fara þessir
þrír vísindamenn í rannsóknar-
för um svæðið suðvestur af
Vatnajökli, þar sem þeir ætla
að leita leiðbeininga manna, sem
kunnugir eru á svæðinu.
Seinna í sumar eiga 3—4 ís-
lenzkir stúdentar, undir leiðsögn
Pálma rektors Hannessonar að
koma til aðstoðar.
I ráði er að ganga á Vatna-
jökul að sunnan og reyna meðal
annars að mæla ísalögin í
hinum 3—400 m. djúpa dal, þar
sem gígurinn er.
Þegar gosin bræða ísinn er
hægt að mæla hitann, sem til
þess þárf. Menn vita úr eðlis-
fræðinni hve margar hitaeining-
ar þarf til þess að bræða t. d.
1 tonn af ís, og þegar ísmagn-
ið er þekt er hægðarleikur að
reikna út hitaeiningarnar, sem
þarf til þess áð bræða hann.
Fyrirhugað'ier að mæla aukning
ísmagnsins árlega, þar til gos
kieniur.
J-afnframt ie:r búist við sænskum
rannsóknarleiðarigri í sumar, sem
Ungmennafélagsskapnrlnn og
frelsisbrátta íslenzkrar alpýðu.
Eftir Guðmund frá Hrísnesi.
F YRIR 30 árum síðan — eða
árið 1906 — var fyrsta
ungmennafélagið á Islandi
stofnað. Æskulýðurinn á Ákur
eyri reið á vaðið, með stofnun
U. M. F. Ákureyrar, og átti með
því sinn mikla þátt í uppbygg-
ingu ungmennafélaganna og
þess margþætta starfs, sem þau
hafa innt af hendi fyrir íslenzk-
an æskulýð nú í þrjá tugi ára.
Starfssaga ungmennafélag-
anna hefir verið of margþætt og
verkefni þeirra of umfangsmikil
til þess, að unt sé að gefa nokk-
uð tæmandi yfirlit yfir það í
örstuttu máli. Ég mun því að-
eins, með örfáum orðum, leitast
við að skýra frá tildrögum til
stofnunar þessa félagsskapar
og þess starfs, sem hann hefir
haft með höndum.
Til þess að geta greint, að
éinhverju verulegu ráði sögu-
legt og menningarlegt gildi fé-
lagslegrar starfsemi, sem hófst
laust eftir síðustu aldamót,
verðum við að láta hugann reika
til baka — aftur í tímann —
til bernskuárá félaganna og
sýna viðleitni til þess að' gera
okkur ljós þau félagslegu og
menningarlegu viðhorf, sem þá
blöstu við sjónum hinnar upp-
vaxandi kynslóðar.
Aðeins með slíkri rannsókn-
arreglu er unt að leggja nokk-
urn ábyggilegan dóm á, og meta
með nokkrum rétti, starfsemi
ungmennafélaganna. Og hvernig
var þá hið pólitíska og menn-
ingarlega viðhorf, sem blasti
við sjónum þess æskulýðs, sem
stofnaði ungmennafélögin og
mótaði fyrstu starfsreglur
þeirra og fyrirætlanir ?
Landið var undir yfirráðum
Dana. Áhrifanna frá þessu
stjórnarfarslega sambandi gætti
á öllum sviðum. Danskar ,slett-
ur“ voru sem óðum að læðast
inn í „ástkæra, ylhýra málið“,
það mál, sem þjóðin hafði talað
og ritað frá því landið bygðist.
Þessi óræki vottur sambands-
ins við Danmörku, sem mjög
víða varð vart á miður viðkunn-
anlegan hátt, snart viðkvæm-
ustu strengi í brjóstum allra
góðra manna.
Þjóðerniskendin vaknaði
smátt o gsmátt — frelsislöngun
fólksins færðist úr viðjum
svefns og vanafestu, og fjöldi
liðíækra manna, aðallega úr
alþýðustétt, lagði. stærsta dag-
skrármáli þeirra tíma — hinni
þjóðernislegu frelsisbaráttu —
liðsinni sitt og styrk.
En áhrifin frá dönsku yfir-
1 ráðunum voru mjög rótföst með
þjóðinni og erfiðleikarnir mikl-
ir, sem yfirvinna þurfti áður en
nokkurs verulegs árangurs varð
vart. Og það, sem verst var,
innanlands átti konungsvaldið
danska einnig sinn liðskost og
sína liðsmenn.
Flestir svokallaðir „betri“-
borgarar þeirra tíma voru tóm-
látir í sjálfstæðisbaráttu þjöð-
arinnar eða sýndu henni full-
kominn fjaldskap.
ekki stendur þó í meinu samba'ndi
við þann dans’ka.
Fiormaður sænska leiðangursins
verður Hans. W. Ahllmann, pró-
Sessor í jarðfræði við háskóiann í
Stokkhólmi.
Dr. Nielssen verður aftur kom-
inn til Kaupmannahafnar 1. ágúst.
en aðrir þátttakendur ranmsóknai'-
fararinnar halda áfram rannsókn-
lunum þar til í byrjun september.
Megin-þorri embættismanna
landsiris, sem flestir höfðu
hreppt stöður sínar af kóngsins
náð, voru einnig mjög tómlátir
í þessum efnum, og undu prýði-
lega þeirri aðstöðu, sem þeim
hafði tekist að skapa sér.
Drykkjuskapur og alls konar
óreiða og spilling þreifst í þess-
um jarðvegi eins og áleitið ill-
gresi, enda í fullu samræmi við
lifnaðarhætti og lífsreglur þeirr-
ar stéttar, sem taldi sig stétt-
borna til forráða í þjóðfélaginu.
Bókleg og líkamleg mentun
æskunnar var yfirleitt á mjög
lágu stigi, enda engin virkileg
forusta sjáanleg í þeim efnum.
I stuttu máli sagt: Hin
óleystu verkefni biðu eftir skap-
andi og framsæknum kröftum
á öllum sviðum félagslegrar
starfsemi. Hvert sem litið var,
var augljóst, að það sem á
skorti framar öllu öðru, var
stórvaxið átak dugandi og
djarfhuga æsku, sem vissi hvað
hún vildi, og átti til að bera
bæði vit og vilja til að bjóða
innlendu afturhaldi og erlend-
um kúgurum byrginri.
Upp úr þessum jarðvegi
spruttu ungmennafélögin, út-
breiddasti og f jölmennasti æsku
lýðsfélagsskapurinn, sem enn
hefir starfað hér á landi.
Stefnan var strax mörkuð af
fyrstu félögunum og leit í stór-
um dráttum út þannig:
1. Barátta fyrir hvers konar
líkamlegri og bóklegri ment-
un æskulýðsins.
2. Verndun þjóðlegra einkenna
og viðhald og fegrun ís-
lenzkrar tungu.
3. Barátta á móti áfengisnautn
(bindindisheit).
I stefnuskrá og starfsreglum
fél. var því lýst skýrt og skil-
merkilega, hvernig félögin hugs-
uðu sér að ná settu marki: Með
skipulagsbundnu uppeldis- og
fræðslustarfi meðal meðlima
sinna, fundum og samkomum,
sem veittu öllum rétt til þátt-
töku í ræðuhöldum og umræð-
um og gæfi þeim þar með tæki-
færi til að ná þeim þroska, að
geta orðið virkir og starfandi
félagar.
Það orkar varla tvímælis, að
þessi stefnuskrá var í svo fullu
samræmi við félagslegar þarfir
þess tíma sem unt var. Og enn
í dag er margt úr fyrstu starfs-
reglunum í fullu gildi og getur
jafnvel orðið það um ófyrirsjá-
anlegan tíma.
Stofnun U. M. F. Akureyrar
1906 var aðeins fyrsti þáttur
þeirrar allsherjarsóknar æsku-
lýðsins um alt land, sem hófst
með stofnun þessa félagsskap-
ar. Svo að segja í hverju þorpi
og hverri sveit risu nú upp sams
konar félög og óhætt mun að
slá því föstu, að þeir þættir fé-
lagslegrar starfsemi hér á landi
eru teljandi, sem hlotið hafa
meiri vinsældir og heitari árn-
aðaróskir í vöggugjöf en ein-
mitt ungmennafélagsskapurinn.
Þeir, sem eitthvað þekkja fá-
breytileik sveitalífsins og ein-
angrun, fara nærri um það,
hvort reglulegir ungmennafé-
Iagsfundir og samkomur hafi
ekki þótt góðir gestir í afskekt-
um sveitum á Islandi laust eft-
ir síðustu aldamót. Með mjög
margþættri starfsemi og for-
ystu í áhugamálum unga fólks-
ins, settu þau, mjög víða, alveg
nýjan svip á lífið í sveitunum,
veittu út í bygðirnar nýjum
straumum og hressandi blæ, er
boðaði betra líf og batnandi
tíma.
Ungmennafélögin létu sig
strax — og láta enn — íþrótta-
málin miklu skifta og hafa með
aðgerðum sínum í þeim efnum
veitt meðlimum sínum margar
ánægjustundir og ógleymanlega
árangra.
Hinar mörgu sundlaugar,
héraðsskólarnir o. m. fl„ sem er
ótrauður menningarvottur í
sveitum landsins, er bæði bein-
línis og óbeinlínis verk ung-
mennafélagshreyfingarinnar og
þeirra áhrifa, sem frá þeim
hefir gætt.
Friðun skóga, hafa félögin
jafnan mikið látið til sín taka.
Og þótt viðvarandi rödd þeirra
í sambandi við það mál, hafi
oft verið lítill gaumur gefinn,
er þó ekki unt að neita því, að
einnig í þeim efnum hafa þau
náð verulegum árangri.
Á seinni árum hefir þess
mjög gætt, að starf ungmenna-
félaganna hefir dofnað og dreg-
ist saman.
I stað þess, að þau voru á
blómatíma sínum forystufélags-
skapur æskunnar í hvers konar
frelsis- og menningarbaráttu,
eru þau nú (a. m. k. mjög víða)
nær eingöngu til að fullnægja
skemtanaþörf fólksins. Fomi
áhuginn og ósveigjanlegi eld-
móðurinn er horfinn að mestu
— athugum lítils háttar orsak-
ir þessarar hnignunar.
Frh.
Aflafréttir frá Vest-
mannaeiriDin.
Mestan afla höfðu í fyrradag
Von 20,375 kg. og Gulltoppur
19,950 kg. Skipstjóri á Von er
Guðmundur Vigfússon og skip-
stjóri á Gulltoppi Benóný Frið-
riksson. — Guðmundur Tómas-
son, skipstjóri á Þristi fekk
15000 kg. í 21 net, en gat ekki
innbyrt fleiri net sakir of-
hleðslu. — Kl. 17,30, er skeytið
var sent, voru fáir bátar komn-
ir að, en afli þeirra var fremur
tregur.
Sjómenn segja nú mikinn
f jölda af togurum á netasvæð-
inu og telja þá mjög nærgöng-
ula, svo hætt sé við að skemdir
fari að verða á veiðarfærum.
Afli er mjög tregur á Færeysk
fiskiskip við Eyjar.
Stærsti þorskur, sem veiðst
hefir í Vestmannaeyjum á þess-
ari vertíð veiddist í fyrradag í
net á „Þorgeir goða“. Fiskurinn
var 158 cm. langur, vóg 48 kg„
með haus og hala. Hrognin vógu
7 kg„ en lifrin var lítil og mög-
ur og fiskurinn magur. Einnig
veiddi „Nýji Ófeigur" fisk, er
var með stórum stimpli á hægri
hlið. Mátti greinilega lesa í
stimplinum stafina O. M. en
annað letur var ólæsilegt. Fisk-
urinn var hrognfiskur 98 cm.
langur. (FÚ.).
Bæ ja r stoj r nar koso-
inaaráSpánll2 ap íl
OSLO, 2. apríl. FO.
Bæjarstjórnarkosningar eiga
að fara fram í borgum og bæj-
um á Spáni 12. þ. m.
Óeirðasamt er í landinu víðs-
vegar, og hefir stjórnin gert víð-
tækar ráðstafanir til þess að
halda uppi reglu og friði. Þar á
meðal hefir frelsi til pólitískra
fundahalda og flokkadrátta ver-
ið allmikið takmarkað.
I Sevillaa lenti í gær í róst-
um milli lögreglunnar qg mann-
fjölda, sem saman hafði safn-
ast, og fórust fjórir menn í þeim
1 skærum.