Alþýðublaðið - 24.07.1936, Side 3

FÖSTtJDAGINN 24. |úlí 1936.
Atl»ÝÐU B t AÐ I©
áLÞfBUBLAÐID
RITSTJORI:
F. R. VALDEMARSSON
RITSTJORN:
AlþýOahúsinu.
(Inngangur frá Ingólfsatrœtl).
AFGREIÐSLA:
AlþýSutaúslna.
(Inngangur frá Hverfiagö' u),
SIMAR:
4909—4906.
4900: AfgreiOsla, auglýsingar.
4901: Ritstjóm (innlendar fróttir)
4902: Ritstjóri.
4908: ViUij. S. Vilhjálmss. (taðima)
4904: F. R. Valdemaraaoo (helma;
4906; Ritetjórn.
i90€t: AfgreiðBla.
Alþýðupnentsmiðjain.
Eftiihermiir ihalds-
ÍBS.
IÖÐRUM löndum hafa bæjar-
stjórnir flestra eða allra
\orga, komið auga á pörf fjöld-
ans fyrir samkomustaði undir
berum himni. Það eru hinir al-
kunnu garðar, svo sem Hydie Par;k
í London og Fælledparkien í Kaup
manniahöfn, sem bæta úr pessum
þörfum íbúa þessara tveggja
borga. Þangað geta bergarbúar
komið, jafnt ungir sem gamlir,
tM þess að hrista af sér göíurykið;
þangað fara barnfóstrurnar með
barnavagna sina, þar baða stjóm-
málafl jkkar og félög til funda
um sín áhugamál; þar er, í siem
fæstum orðum sagt, samkomu-
og skemtistaður fjöldans.
Ihaldið, sem stjórnar Reykjavík-
urbæ hefir aldnei komið auga á
þessa þörf bæjarbúa og Reykvík-
jngar eiga ieng,an samkomustað
undir berum himni.
En engum er alls vamað, jafn-
vel ekki íhaldinu, siem stjórnar
Reykjavíkurbæ.
Til þess að bæta úr vanrækslu
íhaldsins gagnvart borgarbúum,
tók Alþýðuflokkurinn sér fyrir
hendur, að koma upp samkomu-
og skemii-stað fyrir Alþýðuflokks
menn spölkorn frá bænum. Inn-
an bæjarins var þess enginn kost-
ur að finna slíkan stað, fyrir því
hafði íhaldið séð.
Á þessu eina ári, sem liðið
er, frá því að Alþýðufbkkurinn
opnaði skemti- og samkomu-stað
ginn í Rauðhólum hefir íhaldið
lært, að án slíks samkomustaðar
má enginn stjórnmálaflokkur vera
—og íhaldið fékk sér land uppi í
Gufunesi og státar nú af þessu
„afreki‘“ sínu dag eftir dag.
En það er í fleiru en þessu
máli, sem íhaldið lrefir þreytt elt-
ingaleik, til þess að notfæra sér
hugmyndir og framkvæmdir AI-
þýðuflokksins.
Það er langt síðan Alþýðuflokk
urinn skildi nauðsynina á því,
að eiga sitt eigið hús til flokks-
legrar starfsemi. Hann befir í xík-
ari og ríkari mæli bætt úr þessari
nauðsyn. Ihaldið hefir leitast við
að herma eftir'honum, það hiefir
eignast sitt sæluhús á hafnar-
bakkanum.
Alþýðuflokkurinn gjörbiieytti
blaði sínu fyrir þremur árum. Og
tók það blaða fyrst upp nútíma-
blaðiamennsku hér á landi. Morg-
unblaðið hefir alla stund síðan
verið á þönum til þess að apa
eftir allar nýjungar Alþýðublaðs-
ins.
Þesisir hlutir væra í sjálfu sér
iekki í frásögu færandi, ef að þeir
væru ekki táknræn mynd af í-
Jjjildi allra'landa. Hluískifti íhalds
ins er það, að sporna við öllum
nýjungum og framförum eins
lengi og auðið ier. Nýjar hugmynd
ir og hugsjónir era óþekt fyrir-
briuði í íhaldshöfðum. En sitja
vilja þeir á mieðan sætt er í
valdasíólnum. Þess viegna verða
þeir við og við að taka upp ýms-
Itr af hugsjónum iog nýjungum
Alþýðuflokkanna I hinum ýmsu
Iðjns|ákdéniar eru stérhætfia-
legir fyrir verkalýðinn.
I flestum löndum eru verkamenn
tryggðir gegn pessum sjúkdómum.
Viðtal uið dr med Skúla Guðjónsson yfirlœkni.
DR. med. Skúii Guðjónsson yfirlæknir er trúnaðarmaöuu
danska ríkisins við verksmiðjueftirlit í Danmörku.
Hiefir hann getið sér hinn bezta orðstír í þessu starfi og
nýtur mikils trausts, bæði verkanranna og ríkisstjórnarinn-
ar. Hefir dr. med. Skúli Guðjónsso.n sýnt fram á xneð rann-
sóknum sínum á iðjusjúkdömuin danskra vérkámanria mörg
merkileg atriði.
I eftirfarandi viðtali við Alþýðublaðið skýrir Skúli Guð-
jónsson frá þessu máli.
>5
VELMEGUN atvinnuveganna
grundvallast á hraustum
verkalýð, og það er ekkert, sem
borgar sig jafnilla og að bjóða
verkamönnum léleg kjör,“ sagði
dr. Skúli Guðjónsson í viðtali,
um iðjuheilsufræði og varnir
gegn iðjusjúkdómum, við Alþýðu-
blaðið í gær.
„Enda er nú svo komið,“ held-
ur hann áfram, „að í flestum
löndum eru sett lög um verndun
verkalýðsins gegn skaðlegum á-
hrifum vinnunnar, og er haft
strangt eftiríit með því, að lög-
unum sé hlýtt. Koma eftirlits-
mennimir í verksmiðjurnar, án
þess að gera boð á undan sér, og
athuga, hvort settum reglum sé
fylgt. í flestum löndum er líka
hópur lækna, sem hefir með
höndum rannsókn iðjusjúkdóma
og sér um eftirlit mieð vömum
gegn þeim.
í flestum löndum eru verka-
mennirnir trygðir gegn iðjusjúk-
dónmm og fá skaðabætur, ef slík-
an sjúkdóm ber að höndum.
Alþjóðanefnd situr á rökstólum
um atvinnuheilsufræði og Þjóða-
bandalagið í Genf hefir sérstaka
deild, sem eingöngu fjallar um
rannsóknir þjóðanna á þessu
sviði, og fasta nefnd, siem situr á
rökstólum í Genf og hefir til
nieðferðar varnir gegn iðjusjúk-
dómum og allt, er þar að kann að
lúta. !
Mörg tímarit eru gefin út uni
þetta efni og ótal handbækur þar
að lútandi.“
Um hvað fjallar svo iðjuheiisu-
fræðin?
„Hún fjallar um áhrif vinn-
unnar og vinnukjaranna á fólkið
og um varnir gegn skaðlegum
áhrifum, sem geta stafað af því,
sem við höfum fyrir stafni. Við
getum tekið dæmi. Maður fær
lungnabólgu. Hann hefir lent í
hrakningum á sjó. Sjómenskan,
starf hans, og máske illur út-
búnaður við vinnuna orsakar
veikina. Hjúkrunarkona smitast af
berklum á berklahæli. Það er
starf hennar, sem veldur þvi, að
hún fær veikina. Þvottakona fær
útbrot á höndum. Það er þvolt-
urinn og þvottaefnin, sem eyði-
leggja húð hennar. Það er varla
til sú veiki, sem getur ekki að
meiru eða minna leyti iorsakast
af atvinnu manna á einhvern hátt.
En því'ber þó ekki að neita, að
margir sjúkdómar orsakast þvi
nær eingöngu af ýmsri vinnu.“
Hvaða iðjusjúkdómar eru það
með tilliti til íslenzkra atvinnu-
greina?
„Það er alkunna, að húsakynni
geta haft djúptæk áhrif á heils
una. 1 þröngum húsakynnum, t,
löndum, því án þess missa þieir
Iýðhyllina umsvifalaust'. En auð-
vitað gæta þeir þess allt af að
vera hæfilega langt á eftir, tefja
framfarirnar og þróunina einf
mikið og mögulegt er.
d. verks'tæðum eða verksmiðjum
er mieiri hætta á alls konar smit-
un mann frá manni.
Kuldi og raki á vinnuplássum
geta valdið ofkælingu og gigt.
Ofmikill hiti getur valdið heilsu-
tjóni, og kemur slíkt oft fyrir i
vélarrúmi á skipum, í stórum
eldhúsum og víðar.
Óholl birta við vinnu, annað-
hvort of sterk ieða of dauf, geturi
skemt í manni augun. Sé ljósið
alt of bjart, getur af því hlot'ist
bráð augnveiki. Kemur þaö eink-
um fyrir með járnbræðslu og
jámbras með rafmagnsstraum eða
með gas- og acetulienloga. Verða
menn alt af við slíka vinnu að
nota hlífðargleraugu. Járnsmíði
hlýtur að vera svo langt á ve,g
komin hér á landi, að þessi
vinnuaðferð sé notuð, og tel é,g
víst, að hér á landi komi íyrir
augnveiki af þessum uppruna.
Og þá er komið að rykinu. Það
má _telja eina af aðalhættunum,
sem stafað getur af vinnu manna.
Sumir telja rykið einhverja mestu
hættu fyrir heilsu manna yfir-
Leitt. Hæíta sú, er stafað getur
af ryki, er margs konar. Hún
er fyrst og fnemst komin undir
því, hvaða ryk er um að ræða.
Ryk getur verið eitrað óg verk-
að beint á slímhimnur öndunar-
færanna. Má nefna sódaduft,
sápuduft, saltpétur og tilbúinn á-
burð.
Ryk getur eyðst í öndunarfær-
unum og verkað þannig á vefina,
á lungun og ef til vill borist út
um allan líkamann. Því smærri
sem rykkornin eru, því auðveldar
komast þau niður í þiengstu
lungnapípur og ef til vill álla leið
niður í lungnablöðrumar. Sem
dæmi slíks ryks má nefna málm-
ryk, svo sem blý og kvikasilfur
og sambönd af þessum málmum,
svo sem mienju, sem notuð er til
málningar, einkum á járn.
Blýryk var áður fyrri töluvert
í öllum prentsmiðjum og kom
frá leturstöfum.
Enn er hér á landi notuð
handsetning við prentun, og get-
ur blýeitrun stafað af þessu.
Kem ég þá að aðal-ryksjúk-
dómunum, sem auk þess eru þær
sóttir, er einna helzt geta kallásí
iðjusjúkdómar. Á ég þar við ryk-
mæðina og aðaltegundina, stein-
rnæðina. Þessi veiki hefir þekst
frá aldaöðli og kemur frá inn-
öndun kisilsýrukends ryks. Flest-
ar stéintegundir eru kísilsúr sölt
og kvarís og hrafnfinna er hrein
kísilsýrá.
Ryksollin lungu eru næm fyrir
ýmsúm lungnasjúkdómum öðr-
um. Má þar fyrst nefná Iungná-
pípubólgu, Iungnabólgu og
berkláveiki. Áður töldu nienn, að
fólk fengi berkla upp úr ryk-
mæði. Reynsla mín er á annan
veg og er ég viss um, að slíkt er
ekki eins titt og menn hafa hald-
ið.
Lungnaskemdir eru hægfara
DR. SKÚLI GUÐJÓNSSON.
mjög. Líða oft mörg ár, áður en
þær gera vart við sig, og varla
skemmra en tvö ár; en séu þær
komnar af stað, halda þær oft
áfram, enda þótt sjúklingurinn sé
fyrir löngu hættur að anda að
sér ryki.
Síeinmæðin er ólæknandi sjúk-
dórnur og leiðir til bana fyr eða
síðar ,nema sjúkiingurinn deyi af
öörum ástæoum, áður én svo
langt er komið.
Steinmæðin getur verið á þrem
stigiim. Á fyrsta stigi véikmnar
kennir sjúklingurinn sér varla
nokkurs meins. Einstöku sinnum
verður honúm ef til vill þungt
fyrir brjósti eða fær brjóstverk
við áreynslu og hóstakjöltur á
morgnana.“
Hvaða iðnaður orsakar ryk-
mæði?
„Rykmæði er algengur sjúk-
dómur við rnargan iðnað. Þekt-
astur er hann i postulínsverk-
smiðjum og við steinhögg. En
allstaðar þar sem steinryk er í
lofti er hætta á að menn fái
veikina. Ég hefi rannsakað og
röntgenmyndað á þriðja þúsund
mannsli í Danmörku og líklega um
þriðjungur þeirra hiefir stein
rnæði.
Ég er ekki í neinum vafa um.
að þessi veiki er ekki óalgeng á
íslandi. Heymæði í mönnum og
skepnum er vafalaust oft og tið-
um rykmæði.
Ef mikill leir var í heyjum, bar
mjög á heynræði. Nú er leir
blanda af kisilsýru og kísilsúruni
sölturn. Rykið er afar smágert.
Fjármaðurinn leysti heyið úr
stabbanum, hristi það og bar það
fram á garðana. Leirinn , rykað-
ist upp og mökkurinn stóð um
alt húsið. Maðurinn hlaut því að.
anda að sér miklil af ryki, og fór
varla hjá þvi, að hann fengi hey-
mæði, það er að segja steinmæði.
Málmfægjarar fá oft steimnæði,
en slík verlt eru tíð við alla
málmsmíði.
Við framleiðslu þvottadufts
hættir mjög við ryki og er það
eitthvert hið illkynjaðasta ryk,
sem til er. Fá menn við það
steinmæði á skömmum tíma.
Við grjótmuining hættir mönn-
um við að fá steinmæði. Slík
vinna mun all tíð hér á landi við
vega- og götu-gerð.
Við glerskurð, glersögun og
glerfágun myndast oft glerryk,
enda fá menn, sem við það fást,
oft steinmæði.
Við alla trésmíði, einkum ef
nrikið er notaður sandpappír eða
sandléreft, rykast töluvert upp.
Við margs konar vinnu nota
menn ýms eiturefni, sem oft geta
gufað upp og fylt andrúmsloftið,
svo að hættulegt sé að anda því
að sér. En það er ógerningur að
telja hér upp öll slík efni,“ seg-
ir dr. Skúli Guðjónsson að lok-
um.
Eídh Islendingnr og tveir
Danir á Vatnajðkli i 19
sólarhringa í olsaveðri.
Dr. M!els Nlelsen sfcýrir Alþýðu-
blaðinn frá lelðangri sfinnm á
Vatnafökni.
D
*. NIELS NÍELSEN og mag-
i'ster Noe Nygaard komu I
fyrrakvöld hingað til bæjarins að
afloknum ránnsóknarleiðangri
sinum til Vatnajökuls.
Alþýðublaðið hafði tal af þeim
báðurn á Hótel Island í gær-
kveldi, en þeir fara utan á sunnu-
daginn kemur. \
Dr. Niels Nielsen hafði orð fyr-
ir þeim og skýrði svo frá:
„RannSóknarleiðangur okkar itl
Vatnajök'uls að þessu sinni hófst
í raun og veru með því að mag-
ister Nygaard, sem er sérfræðing-
ur í bergíegundafiiæði, fór til
Skotlands í nrarsmánuði til að
kynna sér áranguiinn af rannsókn
um skozkra vísindamannia. ^
Ðvaldi hann í Skotiandi um i
hríð. Ég fór frá Danmörku 4. |
apríl, og hittumst við Llagarnir
hér í Reykjar ík.
Hinn ‘16. apríl fórum við héð-
an úr Reykjavík austur og glkk j
ferðin ágæílega. Eigum við það
eingöngu að þakka hinum ágætu
bifreiðastjórum ykkar, sem ég
held að séu duglegustu bifreiða-
Btjörar í heimi.
Með okkur austur var Jóhannes
Áskelsson jarðfræðingur og var
hann með okkur til 1. júní.
Stefán Þorvaldsson bóndi á
Kálfaíelli var okkur bezti leið-
söguriiaður og getum við áneiðari-
1-ega aldrei þakkað starf hans fyr-
NIELS NIELSEN
ir okkur nógu vel, enda hafa
allir bændur, s-ern við áttum sam-
an við að sælda, veitt okkur á-
gæían stuðning.
Ég ‘Og Jóhannes Áskelsson
gengum fyrstir upp á jökulinn
með tjald til að reyna að finna
veg, því að vegurinn, sem við
notuðum fyrir tveim áram var al-
gerlega ófær.
Við fórum upp fyrir austan Há-
göngur, og á 2 dögum fundum
við ágætan veg. Var siðan lagt
af stað með farangurinn og var
farið upp að tveim dögum liðn-
um ‘með 3 hesta, er drógu sleöa.
Alls voru 9 menn í leiðangrinum,
7 íslendingar og \dð tveir Daaiir.
I tvo daga fórum við um jökul-
inn með litlum hvíldum. Á næt-
urnar grófum við hús fyrir hest-
ana, klæddum þá gæruskinnum
og bræddum snjó handa þeim.
Við komumst brátt að raun um
það, að erfitt mundi verða að
komast lengra upp á jökulinn
með hestana, og sendum þá því
frá okkur. Var einum manni falið
T
það starf að faja með hestana,
en þrír menn áttu að fylgja þieim
að jökulröndinni og snúa þar aft-
ur við til okkar.
Maðurinn sem fór með hestana
komst til byggða á 26 tímum og
var það vei af sér vikið, en saga
hinna þriggja varð önnur.
Er þeir voru nýfarnir frá okkut'
skall á 'ofveður, og hélst þiað í ;1£'
sólarhringa samfleytt. Mennimir 3
komu ekki, og fórum við því að
óttast um þá. Við fréttum ekkiert
af þeim fyr en við komum til
byggða aftur og kom þá í ljós, að
þeir höfðu í langa hríð hafst við
1—2 km. frá ökkur, án þess að
vita af, en haldið svo niður af
jöklinum.
Mennirnir höfðu haft vistir tii
10 daga, og þær gengu til þurðar.
Bækistöð okkar var í um 1200
nnetra hæð, og var veðrið hjá
okkur ægilegt í þessa 19 sólar
hringa, sífeldur blindbylur og
ofsasbormur. Tjaldið færðist hvað
eftir anpað í kaf, og stundum
vöknuðum við á næturnar við
það, að tjaldið var að leggjast
niður á okkur. Við grófum okk-
ur oft á dag í tjaldinu og var
það að síðustu í djúpri gryfju.
Verstar voru næturnar 1. og 2.
maí.
Við fluttum okkur síðan eftir
að veðrinu slotaði smátt og smátfc
upp jökulinn.
17. maí komum við til Gríms-
vatna og var þar þá þoka og byl-
ur og \'issum við ekki viel hvar
við vorum fyr en við áttum eftir
svo sem 300 metra frá gígnum.
Þar er nú allt í ís — >og óljikt
því, sem þar var fyrir 2 áram.
Þá var vatn á botni dalsins, en
nú er það horfið.
Þarna dvöldum við um stund
við rannsóknir, en fórum sv>o að
halda aftur niður. Við rannsökuð-
um margt á leiðinni, aðaliega ís-
lausa staði og fórum mjög víða.
Ég komst að raun um, að fyr-
ir vesían Hágöngur hlýtur að
hafa verið gos nýlega, ien það hef
ir þó ekki komist upp úr jökl-
inum sjálfum.
Við komum svo til byggða 16.
júní og síðan höfum við unnið að
ýmsum rannsóknum við jökulinn
og víðar, og haft margar bæki-
stöðvar.
Það hafa margar skoðanir verið
uppi um það, hvernig hin ísLenzku
móbergsfjöll hafi myndast, en
engin, 'sern menn hafi getað orðið
sammála um.
Skoðun dr. Helga Péturss á
þessu efni, sem hann kom fraan
með 1899, hefir gert hann heims-
kunnan, og við unnum út frá
þeirri skoðun, enda naut ég að-
stoðar hans, og nú held ég að
við höfum komist að hinni réttn
niðurstöðu.
Ég er mjög ánægður með án-
angurinn af þessum leiðangri,
enda hefi ég notið hjálpar og
samstarf margra ágætra manna.“
Niðursoðnar rækjur
frá Grænlandi.
KAUPMANNAHÖFN, 22./7. FÚ.
Nú eru meðlimir danska Græn-
landsleiðangursins komnir heim
aftur. Þeir segja, að Grænland
muni að öllum líkindum geta haf-
ið mikinn útflutning á marmiara.
Grænlendingar e u nú farnir að
vetða rækiur fyrir danskan mark-
að. Hefir heilagfiski-niðursuðu-
verksmiðjan í Holsíenborg þegar
hafið niðursuðu á rækjum.