Alþýðublaðið - 21.10.1936, Qupperneq 2

MIÐVIKUDAGINN 21. okt. 1936.
Ar.ÞÝÐUBDAÐIÐ
Frðnar éskir ihatds-
ins um bðskðlauB.
Einhver skömm og óværÖ er í
íhaldinu eftir frammistöðu há-
skólarektorsins við háskólasetn-
inguna á dögunum. Jafnve!
Morgunblaðiö órar fyrir því, að
hún hafi enn ekki verið réttlætt.
Moðhausarnir gripa því fegins
hendi við þeirri fregn frá Banda,-
ríkjunum, að við setningu Har-
vardháskólans hafi rektor hans
haldið áróðursræðu með svívirð-
ingurn um Roosevelt íorseta og
stefnu hans, auðvitað í tilefni af
forsetakosningunum, sem nú
'Standa fyrir dyrum og sóttar eru
af meira kappi af auðkýfingum:
Bandaríkjanna en dæmi eru til
áður. Hefir legið orð á, að litlu
mundi unt að auka á klækiskap
þeirra herra í kosningum, en nú
mun í "• fyrsta skifti bókstaflega
einskis vera svifist. Það á að
vera til réttlætingar Dungal, að
Roosevelt hafi verið viðstaddur
háskólasetninguna, en setið þegj-
andi undir svivirðingunum, án
þess að hreyfa sig til andmæla.
Hér ber það á milli, sem ekki
er að vænta að moðhausarnir
viti, að Hai'vard-háskólinn er eins
og aðrir háskólar í Bandaríkjun-
um einkastofnun, sem forseti
þjóðarinnar á ekkert yfir að
segja, og er þar ólíku saman að
jafna afstöðu mentamálaráðherr-
ans til Háskólans hér, sem fer
með æðstu völd hans í umboði
þjóðarinnar. Klíkur auðkýfinga
og hins rammasta afturhalds í
þjóðfélagsmáium stjórna háskól-
um Bandaríkjanna. Hefir þess oft
orðið vart, hve svivirðilega þeir
beita því valdi sínu, og mun eng-
am kunnugum koma á óvart, þó
að Roosevelt og aðrir talsmenn
almennings gegn sérréttindum
auðkýfinganna fái á því að
kenna.
Slík þjónkun háskólaanna er í-
haldinu að skapi. Undir slíkt ok
er íhaldsprófessorum Ijúft að
ganga, og ekki vorkenna þeir það
öðrum, sem vera kunna annars
sinnis. Það brýtur ekki í bága
við neinn „akademiskan anda“ né
„akademiskt frelsi“.
1 þeirri „mynd og líkingu" vill
íhaldið íslenzka skapa háskólann
hér og tryggja \sér þannig þjón-
ustu hans. Til þess virðist það
hafa nær óskift fylgi kennara há-
skólans. Það kalla þeir „sjálfsá-
kvörðunarrétt“ hans.
Jafnvel prófessorar virðast eiga
eitthvað eftir að læra.
IIHIðBfiokkiriii
beintar aiksfiid í
eiska niisiii.
LONDON í gær. FB.
Ráðherrafundur verður haldinn
í Lond'on á morgun, miðvikudag.
Talið er, að rætt verði m. a. um
hlutlieysissamninginn, sem mikið
hefir verið um deilt, einkanlega
síöan Rússar báru fram kröfur
sinar, um að þess yrði stranglega
gætt, að engri þjóð héldist uppi,
að brjóta í bág við samninginn,
með því að senda vopn og skot-
færi til Spánar í trássi við hann.
Brezka stjórnin telur nauðsynlegt
að ræða þetta mál á fundi, þar
sem fyrirspurnir verða áreiðan-
lega bornar fram viðvíkjandi
þessu máli, í neðri málstofunni.
Attlee, leiðtogi jafnaðarmanna-
fbkk'Sins brezka, hefir skrifað
Stanley Baldwin stjórnarforseta,
og krafist þess, að þingið verði
kvatt Saman þegar í stað, til þess
að ræða hlutleysissamninginn. Að
því er United Press hefir fregnað
mun brezka stjórnin ræða þessa
kröfu Atlee's á fundi sínum á
morgun, (United Press.)
Hvað á að b|öðá fslenzk*
um leikhúsgestum ?
'-í$3 'z£a&JJz.í
Nýjasta leiksýning Leikféíags Eeykja"
víknr: „Reikningsskil” eftir Oandrup,
oo
OLL dagblöð hér í Reykjavík,
sem mark er á takandi,
| eru sannnála um það, að leikrit-
; ið „Reikningsskil“, sem Leikfé-
; lagið er nú að sýna, sé eitt af
i því allra bezta, sem félagið hefir
| boðið leikhúsgestum á síðari ár-
■ um.
j Leikur þessi lvefir nú verið
I sýndLir 4 sinnum, og ljúka áhorf-
endur upp einum munni um það,
að betri leiksýningu hafi þeir
sjaldan séð hér, né betri listræn-
an frágang á uppsetningu ieiks.
Gángur leiksins hefir verið rak-
inn að nokkru hér í blaðinu. —
Hin deyjandi sjötuga Beate á
erfitt með að ganga inn til hins
ókunna fyr en hún veit, hvort
nokkur von sé til, að hún í ei-
Mfðinni fái að vera samvistum
með manninum sem hún unni.
— Þrisvar hefir hún orðið ekkja.
„Með hverjum þeirra verð ég lát-
in vera, í þeirri tilveru, sem ég
nú flyt inn í,“ eru orð hinnar
deyjandi konu. I þrem þáttum
dregur hún upp mynd úr lífi
sínu. — Samiífinu við hina þrjá
geróiiku eiginmenn. — Ung, fög-
ur og hamingjusöm er hún í lyjú-
•skap sínum með hinu glæsilega
sísyngjandi tónskáldi. — Siðar
fullorðin, syrgjandi ekkja, —
gift hinum hégómlega hirðvín-
sala, — gift honum til fjár, til
að sjá sér og litla drengnum
sínum efnalega farborða. — Síð-
ast sést hún svo í sinni stirðn-
uðu örvæntingu í sambúðinni
við slungna málafærslumanninn,
— síðar dómsmálaráðherra —
sem hafði ekkert hjarta.
Víst er um það, að leikur þessi
er ólíkur flestu því, sem áður
hefir verið sýnt hér. Það er
mannlífið sjálft, sem verið er að
sýna, með þess glampandi fögn-
uði — djúpa, sára söknuði, —
þrá og vonbrigðum, sem að lok-
um sætta sig við hlutskifti sitt,
í von um betri tilveru, hinum
megin við tjald dauðans.
Margir munu þeir vera, sem á
Tónskáldið
ÞORSTEINN WAHL
(Bjarni Bjarnason).
ieik þennan horfa, sem munu
þekkja svip hliðstæðra atvika úr
eigin lífi.
Persónur leiksins eru margar
og fjölbreytilegar, — flestar
þeirra eru mjög erfið viðfangs-
efni fyrir leikenduma og krefjast
mikiilar innsæi í sálarlíf manna,
ef þær eiga að vera rétt sýndar.
Einkum á þetta við hina þrjá eig-
inmenn og aðalpersónuna, Beate.
Þau em undirstaða — og um
leið uppistaða þessa mikla leiks.
En. með allar þessar persónur
tekst leikendunum vei, — sumum
af formfastri snild og hnitmið-
aðri kunnáttu, sem í hinum ör-
ugga stíganda þessa velbygða
leiks kemst hæst í fjórðu sýn-
ingunrii. — Yndislégt er italska.
lagið, sem söngvarinn er látinn
syngja í 'annari sýningu.
Út af fyrir sig er leikur Regínu
Þórðardóttur, Iítill en heilsteypt-
ur — og eftirminnilegur sorgar-
leikur. Gunnþórunn Halldórsdótt-
ir sýnir ósvikna kýmni af mikilli
list. Gestur Pálsson túlkar hinn
göfuga lækni á mjög fagran
hátt. Eftirtektarverður er og leik-
ur Sigurðar Magnússonar, sem er
nýliði á leiksviðinu — í hinu
miöur þakkláta hlutverki prests-
ins. Bezt sýnir hann kornungan
en glæsilegan stúdent í 4. sýn-
ingu.
Miöað við fólksfjölda á ísland
marga góða leikara. Nú ætti að
vera kominn tími til að láta þá
reyna hæfileika sína í góðum,
veigamiklum leikritum, — sem
einhvern boðskap hafa að flytja
— eins og Reikningsskilin, en
fleygja að fullu fyrir borð sumu
því leikritarusli, sem undanfarin
ár hafa skenit listasmekk leikhús-
gesta, og ekki verið samboðin
fremsta leikfélagi landsins, né
þeim mælikvarða, sem því er
skylt að haga staríi sín'u eftir.
Ef það reynist svo, að þetta
ágæta leikrit Gandrups, með sínu
margþætta efni, kýmni og djúpu
alvöru, ásamt fögrum söng og
annari hljómlist, ekki verður sótt,
verður manni ósjáifrátt að spyrja,
hvað það þá eigi að vera, sem
sýna eigi reykvískum leikhús-
gestum ?
Skugga-Sveinn og Alt Heidel-
berg voru einu leikritin á síðasta
leikári, sem hlutu mikla aðsókn,
og góðir eru þeir, hver á sínu
sviði. Samt ætti ekki að þurfa að
örvænta um, að áhorfendur vilji
líka sjá leiksýningar, sem krefj-
ast alvarlegri umhugsunar og
dýpri skilnings — og sem kalla
beztu hæfileika duglegustu leik-
„ra vorra til starfs. a.
Bnrt
hinn viðbjóðslega OLÍUÞEF!
Notið að eins
Lyktarlaus. Fljötvirkur.
Landssmlð|ant
Reykjavik.
Siml 1680.
Já? nsfntiðjasi s
Beanlsiiilðla, eldsmlðja, ketil-
smiðia, raf- og iogsnða.
TrésmiOJaii:
Bens.mis!32iOð, skfpasmiOI, ,Mod-
elsmiOIS kalfakt
1 IRálissieypsEf:
Járnsteypa, koparstejipa, alu-
mininmsteypa.
Miklar efnlsbyrgðir

Nýjar rannsóknir
á Golfstranmnum.
Samkvæmt tillögu norska haf-
rannsóknamannsins Helland Han-
sens próf. samþykti hafrann-
sóknaþingið í Edinborg, sem
haldið var í september sl., að
skipa nefnd til þess að undirbúa
nýjar stórfeldar rannsóknir á
Golfstraumnum. Nefnd þessi er
skipuð hafrannsóknamönnum frá
Noregi, Englandi, Danmörku,
Þýzkalandi, Frakklandi og Amer-
íku.
Markmið þessara rannsókna, |
• sem eiga að fara fram sumarið .
1938, er að fá fullkomna mynd af
straumkerfi Golfstraumsins, m. a. j
að gera fullkomlega ljósa þýð- ;
ingu Golfstraumsins fyrir lofts- j
l^gið í hinum norðlægari löndum ;
Evrópu.
Staðgreiðsla.
E.s. Lyra
fer héðan fimtudag 22 p.
m. kl. 6 siðd. til Bergen
um Vestmannaeyjar og
Thorshavn.
Flutningi veitt móttaka
til hádegis á fimtudag.
Farseðlar sækist fyrir
sama tíma.
Nie. Bjarnason & Snlth.
Munið 1 krónu máltíðirnar.
Heitt & Kalt.
X
p
*l ímjOfítfr 1 *
Borðið sjólaxpylsur og hið á-
gæta fiskfars, aðeins 50 aura 1/2
kg. Fiskpylsugerðin. Sími 4127.
Upp á tíf m danða.
Leynilögreglusaga eftir „Seamark“.
dýrgripi eins og Bernalandsópalana, Roxenheimpcrl-
urnar og Boswurthsgimsteinan.a í eigu húsbónda síns.
Hversvegna hiafði hann beðið þangað til í nótt með
að ræna ræningjanin.
Gartery beit Saman tönnunum. Hann fann ekki nema
eina skýringu á þessu. Það hefði ekki svarað kastnaði
að brjótaJst inn í Glaire Hiall, fyr en nú.
Be r n a 1 an ds ó p al arni r, Roxienheimperlurnar og Bjs-
w0rthsgimsteinarnir voru náttúriega hinir mestu dýr-
gripir, en því miður óimiögulegt að koma þeim í verð.
j Það gat líka verið hættulegt að sfcela Cullimande-
, möntunum í því augnamiöi að koma þeim; í verð. Það
j var ekkiert ísenniliöga en að sökudólgurin'n væri kominn
j undir maþniahendur innan sóliarhrings.
En aftur á móti var öðru máli að gegna með Vantjne-
demantana. Þeir voru frá fjiarlægri heiimisálfu og eig-
andi þeirra, gat ekki af vissum ástæðUm, snúið sér til
lögreglunnar um aðstoð. Enginm þekti eiganda þ-eirra.
Manillo hafði komist að þeirri niðurstöðu, að það
borgaði sig að bregðast trausti húsbónda síns og reyna
að ná þessum demöntum. Þjófar eru sjaldan heiðiarlegir
hver við aðra og þegar demantiar, miljón króna virði,
eru annarsvegar, hefðu skárri menn ein Manello senni-
lega falEð í frieistni.
Gartery var því ekki í neinum vafa um það, að
Manello átti ekki annað erindi iein það, að ná í Viantine-
demantana.
Hann var forvitinn eftir að fá að vita, hvar þeir væru!
faldir, þar sem honum hafði sést yfir þá.
Man'ello hafði nú náð út einini hiHunni. Allar bækurnar
í þessari hillur voru svo stórar og í skralutbandi. Man-
ello strauk hendinni eftir kjölum bókainina og taldi
upp að tuttugu. Hann tók út þá tuttugujsfcu. Cartery lyftir
Bér upp| í gluggann. Svo snéri Manello sér að háifu leyti
við, til þess að geta notið Ijóssins betur, en hanin var
of niðurisokjlrinn í verk sitt til þess að hanln tæki eftir
umhverfi sínu.
Bókin var hol að innan- og Caríery sá ljómann af
Vantine-d'emöntuníum um leið og Mainello opnaði bókina.
— Þeir |eru fallegir, er ekiki svo?
Manello snéri sér í hálfhring. Ótti og skelfing lýsti
úr augum hans. Hann skelti aftur bókimni og þrýsti
henni upp fað brjósti sér, eins og hanin óttaðist einhverj-
ar ósýnilegar íiendur, sem ætluðu sér að hrifsa hana
af honum.
XXI. KAFLI.
V ANDSPÆNIS DAUÐANUM.
— Eru þeir ekki fallegir?
Manello stóð eins 'Og dauðadæmdur og gat ek’ki
istunið upp jeinu orði. Eitt augnablik hafði hainn s'aðið
alednn með Imiljón dollara virði í hönidunlum og hann
hafði verið jafn-viss um, að sleppia, eins og hiann væri
þegar búinn lað leggja andvirði demantanna í banka.
En nú starði hianri fram^(S| í hörkulegt andlit, veður-
bdtið og karlmannlegt. Og það var engu likara en, þessi
manndjöfuli hefði Sprottið upp úr gólfinu.
Loksins félkk bann málið:
— Hver jeruð þér? sbamaði hann hásri röddu.
iÉg er í sðmu lerindagjörðum og þér. Ég hefi leitað
aö þessum demiöntum tum alla höllina. Ég er yður inni-
lega þaltklátur fyrir að þér funduð þá. Hann gékk! næri
honum og rétti fraim hendino eftir bókimni.
— Standið kyr, standið kyr, hrópaði Mianello. Ef
þér komið feti nær, eruð þér dauðans matur.
— Það gerið þér ekki, sonur sæll. Fáið mér bókina
þegar í jstað. Hann gék'k ennþá nær honum og rétti
fram hendina leftir bókinni, án þess að hugsa minstu
vitund um, hvað Manello hiefði í huga.
Skyndilega var fsem Manello átta.ði sig á því að svo
búið mátti ekki starida lengur. Hann fleygði hókinni á
gólfið og dró svo upp langan hníf.
Gartery nam [staðjar og klóraði sér á bak við eyrað.
Hvaða ástæða ier til þess að láfca svona út af þessíunii
demöntum. Þieir eru mín eign; ég kom hingað til þess
að sækja þá og vil fá þá. Réttið mér bókina.
Manello rieiddi úpp hnífinn. H,a|n,n síeig iei,nu feti
framar og varð hinn illimannlegasti á svipinn. Svo
rendi hann isér á mótstöðu'inainininn og miðaði á háls
honum.
Hann misti Inrarks. Cartery sá tilræðið og skaut sér
undian. Á næSfca augniabliki riðiaði Manello á fótunum.
Harður hnefi hafði komið heldur óþægilega undir
kjálikabarðið á honum. Hann féll á bókaskápinjn og
rétti sig jvið aftur. Svo strauk hann á sér kjálkann.
Cartery beið tmeðan Manello viar að ná sár aftur. Effir
ofurlitla stund var hann búinini að jafna sig og sveif á
Cartery eins og sært tigrísdýr.
Gartery (s'teig eitt skiief aftur á bak, þangað til hann
rak isgi á bókaskápinn.. Svo laut hann áfram og greip
um úlnlið Mnnello‘s og snéri upp á handliegginn. Hann
hafði náð fgóðu taki og nú tókuist þeir á upp á líf
og dauðia.
— Sleppið hnífnum, öiskraði Carfceryi í eyra Maniello.
— Farið þér til helvítis, sagði Manello og reyndi a,ð
loisa sig við mótstöðulmlann sinn.
Gartery sveigði bandlegg hans aftur, þangað til hnífs-
oddurinn niam við jaklkakraga Manello's. Báðir voru,
orðnir kófsveittir, og Oartery fann, að hanjn var að
missa tökin á mrótstöðumanni sírium. Hann neytti allnar
orku, og Manello fann hnífsoddinn stingast inn í hálsinn.
— Sleppið hnífnum, hvæsti Cartery aftur.
Manello stundi jmngan, fiingiurnir réttust upp og
hnífurinn d>att á gólfið. Manello hneig á gólfið >og
valt um hrygg.
— Yður var nær, sagði Cartery, gékk að bókinni, opn-
aði hana, taldi demiantana og stakk þ>eiim á sig.
Klukfcian í turninum >sió hálf tvö. Manello stóð á
fætur og var þrútinn af bræði. Án þess að, segjia orð
greip hann koparstjaka, sem stóð á bókaskápnum >og
henti honum í höfuðið á Cartery. Gartcry skaust til
hliðar og heyrði stjakann þjótia fram hjá sér og lenda í