Alþýðublaðið - 10.03.1937, Blaðsíða 3

MIBVIKUDAGINN 10. marz 1037.

ililíÐUBLáiIB
RlTSTJOBIl
v. m, VALDawjusaasm
ttXXSTJORNi
AlþfEikailU.
jtaaffgMigag tBgólíaiítm&i
ATGRMIOBjLAI
áJþ/tafetilBR.
iWsngmgw: sra ELveTttn&Sm
snrjji!
48(10—4®í!6í
«8Mi AXgteMjafa, auglýalagm
•MLs Ritwcjðra .(.UuUauðÆ
..fgS; BitsUðCÍ.
*W«s ViaM' B. vimjílmma. pitim*
m&t V. B. TaMMwaw öteRaöu. ■
«3
« An^ssmm.
Hvað kostar að hatda
Kveldðtfi ðlram?
UF TVEGSBANKINN heíir liöfð-
áð víxilmál geg-n Kveldúlfi og
gert kröfu tii að hann greiði
bankanum því sem næst 1 millj.
króna. Líklegt má teljast að fleiri
kröfuhafar á hendur Kveldúlfi
fari að dæmi Útvegsbankans, og
krefji hann fullra skuldaskila. En
sá kröfuhafinn, sem mest veltur
'á í jressu sambandi, er jjó sjálfur
Landsbankinn, stofnunin, sem lán
að hefir pessu eina fyrirtæki nær
tvöfalt það fé, senr ríkið fékk
henni að stofnfé.
Ætlar Landsbankinn að halda
áfram að lána Kveidúlfi til pess
að hann geti haldið áfram rekstri
sínum, og hvað mundi j)að .kosta
bankann?
T’etta eru ftær spurningar, sem
nú eru á hvers rnanns vörum.
Pað er augljóst, að ef Kveld-
úlfur á að halda áfram, verður
Landsbankinn að taka að sér
skuldir hans við Útvegsbankann,
en pær eru eins og áður er sagt
því sem næst 1 milljón króna,
auk þess verður hann að hæta
við sig vöxtum jjeim, sem áfaílnir
eru af óreiðuskuldum félagsins,
þeir eru um 300 þús. kr., þá
verður hann að borga kröfur
annara kröfuhafa, sem kynnu að
fara að dæmi Útvegsbankans, og
loks að lána Kveldúlfi reksturs-
fé. Samtals kemur það til að
nema 2—3 millj. kr., sem skuldir
hans hljóta að hækka við Lands-
bankann á þessu ári, ef Kveld-
ulfur á að halda áfram störfum.
Og eftir allt jretta mundi svo
Kve'.díilfur standa í nákvæmlega
Sömu sporum og áður. Líkur
hans fyrir hallalausum rekstri
væru engu meiri en áður, forstjór
arnir mundu verða jafnmargir og
áður, launakröfur þeirra eins
hóflausar og áður, og allar líkur
til að þeir mundu enn sem fyr
taka lán hjá sínu eigin félagi,
af því fé sem bankinn fengi því
til rekstrar.
Þjóðin veit að margt hefir illa
úr hendi farið í Landshankanum
fyr og síðar, en hún væntir þess
í lengstu lög, að sú stofnun sé
þó ekki svo ormsmogin og graut-
fúin, að hún dirfist að bæta 2—3
milljónum við skuldir Kveldúlfs,
að hún dirfist að láta Kveldúlf
halda áfram að starfa.
Það efast raunar enginn, að
skuldugasti maðurinn við skuld-
ugasta fyrirtækið, Ólafur Thors,
sem á sæti í bankaráði, muni
því hlyntur, að bankinn fremji
jretta hneyksli; það efast held-
ur enginn um, að Magnús Jóns-
son muni ljá ósómanum lið. En
hvað segja þeir Jónas Jónsson,
Jón Árnason og Helgi Bergs, sem
allir eiga sæti í bankaráðinu?
Þeim hefir verið sannað, að það
kostar Landsbankann 2—3 millj-
ónir króna að haida lífinu í
Kveldúlfi, ef til vill geta joeir
svo haldið dæminu áfram og gert
sér grein fyrir öðnnn kostnaði,
sem af því mundi leiða. Þeir
gætu ef til vill gert sér í hugar-
lund, hvað það mundi þýða fyrir
almennt fjármálavelsæmi í land-
inu, ef jreir, sem svíkja mest, —
njóta hins fyllsta trausts hjá
Sjálfum þjóðbankanum.
Þjóðin lítur nú til jressara
þriggja manna og spyr: Ætla
þeir að' láta Landsbankann lána
Kveldúlfi 2—3 millj. kr. tií við-
bótar því fé, sem hann þegar
skuldar?
Sjðmanoaverkfall i
Marseiile
OSLO í gærkveldi. FÚ.
Sjómenn hafa lýst yfir alls-
herjarverkfalli í Marseille og
fleiri frakknéskum höfnum, til
þess að koma fram kröfum um
40 klst. vinnuviku.' (NRP.).
Sjtan vasabðkarlilðfanna er eUI í
samræmi við réttarmeðvitond pjððarinnar
MaZISTAFLOKKURINN hér í
Reykjavík hefir haldið fagn-
aðardanzleik í tilefni þess, að
foringjarnir sluppu við tugthús-
dóm, fyrir að birta efni stolinnar
vasabókar Eysteins Jónssonar
fjármálaráðherra. Sakamál höfðu
verið fyrirskipuð á hendur sex
þeirra, en hegningarlögin eru svo
gömul, að í þeim voru, að áliti
dómarans, engin ákvæði til um
refsingu fyrir afbrot þessara
pilta. Dómarinn sýknaði þá því
af ákæru refsivaldsins.
Morgunblaðið hefir kallað
pilta þessa, „clrengina með hreina
hjartað“ og tekið málstað þeirra
í sambandi við þennan vasahók-
arstuld. Má því gera ráð fyrir,
áð vasabókarþjófarnir hafi sam-
úð nokkurs hluta Sjálfstæðis-
flokksins eða að minsta kosti rit-
stjóra Morgunblaðsins og að-
■standenida þeirra, þó ekki sé vit-
að hvort þátttaka í fagnaðandanz-
leik þessum hafi verið almenn af
hálfu Sjálfstæðisflokksins.
Sýknudómurinn byggist ekki á
því, að piltamir séu hreinsaðir
af því að hafa framið athæfi það,
ér kært var yfir, heldur á því,
aö glæpir af þessu tagi munu
hafa verið óþektir, þegar lögin
voru sett. Minnir þetta á, að
Rómverjum, sem annars voru
'slyngir löggjafar, láðist umSkeið
að ákveða refsingu við föður-
morði. Þegar þeir samþykktu
lögin í upphafi, datt þeim vísu
löggjöfum ekki í hug að slíkur
glæpur gæti orðið framinn. Þó
þessi tvö afbrot séu að vísu ólíks
eðlis, er vert að taka til nokkurr-
ar athugunar, hverskonar sið-
.íræði slíkur þjóðmálaflokkur,
sem heldur danzleik af öðru eins
tilefni og þessu, muni byggjast
á.
Samkvæmt lögum eru sendi-
bréf manna friðheilög og ligg-
ur þung refsing við að brjóta
þá helgi. Annað ritað mál hefir
einnig um langan aldur verið á-
litið friðheilagt og löngum hefir
ritstuldur verið talinn engu síður
svívirðLegu' í meðvilund almem-
ings hér á Islandi en hver annar
stuldur, nema hvað verri.
Bréfastuldur og ritstuldur eru
brot á friðhelgi einkalífsins. Sé
þessi friðhelgi rofin eru engin
lakmörk eftir fyrir því, hvernig
siðlausir afbrotamenn geti vaðið
uppi. Hver einasti maður verður
að krefjast þess, að þjóðfélagið
veiti vemd fyrir slíkum yfir-
gaugi. Nú má að vísu segja, að
upplýsingar þær, er birtar hafi
verið úr vasabók fjármálaráð-
herra, hafi varðað opinber mál,
eingöngu, og þannig allan al-
menning. En því skyldu stjóm-
jnálamenn ekki mega færa í letur
sínar eigin athuganir, sér til minn
is, án þess að eiga það á hættu,
að óhlutvandir menn geti án refs-
ingar stolið þeim og birt í full-
Lomnu heimildarleysi? Hvers-
vegna ættu þeir að vera rétt-
lægri en aðrir menn? Og hvers-
vegna ætti það að vera ósak-
nærnara að stela til birtingar at-
hugunum manna um landsmál,
sem höfundur ætlast ekki til aö
séu birtar, heldur en sendibréf-
um eða öðru rituðu máli? Þvert
á móti ætti slíkur stuldur að
varða því þyngri refsingu, en
ánnar ritstuldur eða bréfastuld-
ur, sem hann getur valdið al-
mennari skaða.
Landslög hafa svo sem áður
,segir, sett refsingar við almenn-
um bréfa- og. ritstuldi, en einka-
athuganir manna, sem viðkoma
þjóðmálum, virðast samkvæmt
Idómi í Nazistamálinu ekki njóta
sömu verndar. Þegar hegningar-
lögin voru sett hafa afbrot þess-
grar tegundar líklega verið ó-
þekkt. Má því segja, að hegn-
ingarlögin hafi ekki fylgst með
tímanum eða glæpaioringjar Naz-
ista séu á undan tímanum. í til-
efni af því halda þeir danzleik.
Getur siðleysið og villimenskan
komist á liærra stig? ínun marg-
ur spyrja.
Og vitanlega er ekki hægt að
neita því. Danzleikurinn, í til-
tefni af gloppunni í hegningarlög-
unum er aðeins forsmekkurinn af
því, sem Nazistarnir vilja láta <
gerast hér á landi. Hún er lítið j
sýnishorn af hugsjónum flokks- ,
ins. Þeim hugsjónum sem hafa !
verið að rætast í einræðislönd-
um nazisma og fasisma og lýsir ,
.sér í því að afnema allt ritfrelsi, j
allt iskoðanafrelsi, afnema frið- j
helgi einkalífsins, afnema al-
menn mannréttindi, afnejna félags
frelsi verkalýðsins, loka öllum
kaupfélögum, gera konurnar að
barnavélUm til að framleiða her-
menn, þeim hugsjónum, sem lýsa
Gér í því að skjóta andstæðinga
sína án dóms og laga eða að
kvelja þá og pína í fangaherbúð-
um innan gaddavírsgirðinga og
annari slíkri andstyggð og sví-
virðingu, sem Morgunblaðið telur
bera vott um hrein hjörtu, en er
ekkert annað en miðaldamyrkur
siðleysis, kúgunar og spillingar.
Það er öllum vitanlegt, að í
einræðislöndum nazismans getur
hros, látæði eða bara það að
vitnast um einhvern, að skúðun
hans er ekki hin sama og ein-
valdsherrans, að ekki sé talað um
'alvarlega móðgun í hans garð,
leitt tll hinna skellilegustu refs-
inga.
Þeim vill það til Nazistapilt-
unum, að þeir stálu ekki og birtu
innihald vasabókar frá einhverj-
um stjórnarherranum í einræðis-
landi, eða hver myndi refsing
þeirra hafa orðið, hefðu þeir stol-
íð vasabók Hitlers eða Musso-
linis? Það skal hér ósagt látið,
en þó er alveg víst að þá hefðu
þeir ekki fengið tækifæri til að
halda danzleik í minningu þjófn-
aðarins löngu eftir að hann var
framinn, að minsta kosti ekki
hérna megin grafar.
Engum lýðræðisvini clettur í
hug að lögleiða refsingar eins
-og hé?it er í einræöislöndum fyr-
ir litlar sakir eða engar, eða fyr-
ir það eitt, að menn hafi aðrar
skoðanir á þjóðmálum en stjórn-
arvöldin. Hinsvegar er það full-
komið efni til íhugunar og að-
gerða fyrir löggjafana að láta
hegningarlögin fylgjast með tím-
anum, svo þau vemdi menn ætíð
gegn nýjum glæpum, sem hug-
kvæmir bófar kunna að finna upp
á að drýgja. Einkum ber öllum
Jýðræðis og frelsisvinum að vera
á verði gegn hverskonar árás-
tun, sem gerðar kunna að verða
á lýðræðið, eða gegn óhæfilegum
áróðri, er að því stefnir að af-
nema lýðræði og félagsfrelsi.
Hegðun Nazistapiltanna hér í
Reykjavík og nazistaílanganir
ýinsra svonefndra „Sjálfstæðis-
manna“ benda ótvírætt á, að tími
sé kominn til að meirihluti Al-
þingis taki þessi mál tii ræki-
legrar athugunar og úrslita.
J.
Syrpa.
-- Nýtt alheimsfélag til þess a,ð
vinna að allsherjarfriði vaxstofn-
að í janúiar síðastliðnum í Eng-
landi, og nefnist World Founda-
tion. Forgöngumennimir eru Siy
Arthur Salter, Sir Niotman Angell, '
dr. Ray Lyrnann Wilbur, Lytton
lávarður Gilbert Murtayi prófess-
or, Arnold Toynbee próftessor, dr.
M. J. Bionn og dr. Salvador de
Madariga. Félagið ætlar að vinna
að „skynsamlegu fyrirkiomiulagi
lífs mannkynsins á jöröinni" á al-
þjóða-grundvelli,
Flutningurinn áfram.
Nú hefi ég fengið Amgrim
Kristjánsson í lið með mér, en
hann heitir eftir Arngrími goða,
hinum geðþekkasta hinna fomu
höfðingja, og vonast ég til, að
meðal annars fyrir það séu sigur-
vonir mínar nú meiri en nokkru
sinni áður. Bjarni Ben. próf. er
á leið í minn flokk (þ. e. flutn-
dngaflokk, ekki byltingaflokk
ég er á móti byltingu og blóðs-
úthellingu). Framkvæmdastjóri
fyrirtækisins, Kr. Amdal, stendur
reiðubúinn til að byrja strax og
frostin hætta. Guðsfriði. Odtíur
Sigurgeirsson, Oddhöfða, hægra
megin við Kleppaveg.
Hvergi betri krónu-miðdegls-
verður en á Heitt & kalt.
BÁLFARAFÉLAG iS
LANDS. InnrituB nýrra féiagsa
i Bókaverzlun SaæbjBmar Jém-
aenar. Árgjald kr. 3,00. Æfltat-
lag 25 krónur.
THOMAS MANN, hið heims-
fræga þýzka skáld, Nobels-
verðlaunarithöfundurinn frá ár-
inu 1929, sem hefir auðgað bók-
menntir þjóðar sinnar og alls
heimsins með eins ógleymanleg-
um listaverkum og ættarsögunni
„Budidenbrooks“ og mannfélags-
riómaninum „Der Zauberberg",
heíir eins og margir aðrir andans
menn Þýzkalands lifað í útlegð
hin síðustu og verstu ár, sem
yfir ættland hans hafa gengið.
Hann hefir aldrei haft sig mikið
í frammi á sviöi stjórnmáianna og
feerði sér vonir um það, jafnvel
eftir að Hitler brauzt til valda,
að geta haldið áfram að lifa fyr-
ir listina heima í landi sínu. En
ofstæki og þröngsýni Nazista-
stjórnarinnar gerðu honum ó-
möigulegt að starfa þar. Hann
flýði land og fór til Sviss, og
hefir lifað þar síðan.
í hefndarskyni hefir Nazista-
stjórnin svift hann þýzkum ríkis-
borgararétti, gert eigur hans upp-
tækar og bannað sölu á bókum
hems svo langt, sem vald hennar
nær.
Nú hefir skáldið fyrir aðeins
tveimur mánuðum síðan birt
lítiö kver suður í Sviss, (Thomas
Mann, Ein Briefwechsel. Zurich
1937), sem hefir aðeins tvö bréf
inni að halda, en brégður þó
skýru ljósi yfir þá andlegu nið-
urlægingu, sem hefir orðið hlut-
skifti þýzkra menntastofnana
TOdir oki N(azismans, og sýnir
Thomas Mann og Nazisminn.
jjafnframt, hvar þeir menn eru,
sem í dlag halda uppi merki
þýzkr'ar hugsunar og þýz;krar
menningpr.
Fyrir mörgum árurn — löngu
áður en Hitler briauzt til valda —
heiðitaði háskólinn í Bonn á
Þýzkalandi Thomas Mann með
því að gera hann að heiðursdokt
or. Fyrir háskóllann sjálfan var
þlað vissu'ega engu minni heiður
heldur en, fyrir hið heimsfrægla
skáld. En rétt fyrir jólin, í vetur,
fékk ThomBs Mann eftirfarandi
bréf suður í Sviss:
Bonn, 19. desember 1936.
Herxta rithöfundur Thomas
Mfann!
I umboði háskóiarektorsins á
ég ,að tilkynna yður, að heim-
speki-deildin sér sér, eftir að þér
liafið misst þýzkan ríkisborgara-
fétt, ekki annað fært en að strika
yður út af lista heiðursdoktor-
■anna við háskólann. Samtímis er
yður — samkv. 8. gr. prófreglu-
geröiarinnar — héðan í frá bann-
að að bera þá nafnbót. (Ólæsi-
leg undirskrift). Dekianus.
Thornas Mann svaraði þessum
æruverðia embættismanni háskól-
ans í bréfi, sem ekki er síður
eftirtektarvert, þótt það sé það
af annari ástæðu. Því að sjaldan
bafa alvarlegri orö verið sögð
HOMAS MANN er ekki aðeins heimsirægt skáld, heldur
og einn af allra viðurkenmlustu merbisberum þýzkr-
iar menningar á okkar dögum. En hann er, eins og þeir allir,
á móti Nazismanum. Þessveg na hefir hann orðið að fara í
útlegð ti! að forða lifi og limum. Naz's'iastjórnin hefir svift
hann þýzkum borgiararétti, gert teigur hins upptækar og bainn-
að söíu á bókum hans. Og nú nýskeð hefir háskðlinn í Bonn
svift hann heiðursioktorsnafRh ót, sem hann veitti honum fyrir
mörgum árum. Thomas Maan jhefir í ofurlitlu kveri, sem kom
út suður í Svíss, „Ein Briefw echsel“, birt bréf háskólans um
þetta ásamt svarhréfi frá sjálfum sér. Efni þessara óvenjulegu
bréfa er rakið í eftirfarandi grein.
um ástarad Þýzkalands — eins
og þiað' er í dag.
„Háttvirti herna dekanus! —
þiannig byrjar bréfið. „Ég hefi
fengið' yðar raunalegu tilkynn-
ingu frá 19. desember 1936, og
Jeyfi mér að svara á eftirfarandi
hátt.“
„Sú jjungia sök, sem þýzku há-
skólannir hafa tekið á sig með
því tað ýta undir þau forkastan-
| iegu öfl, sem nú eru að 'eyðileggja
[ Þýzkialarad í siðferðislegu, and-
legu og efmialegu tilliíi, hefir fyrir
löngu orðið þess waldandi, að ég
hætti að mota þá heiðursborg-
lararaafnbót, sem þér talið um.
Hinsvegiar he'ir Harvardháskó ian
í Bandaríkjum Norður-Ame-
ríku eftir það heiðrað mig með
heiðursdoktorsiniafnbót sinni, og
hiann gerði það með forsendum,
sem ég vil ekki láta ógetið við
yður, herra dekanus. 1 bréfi Har-
vardsháskólans stendur: „Á-
samt örfáum samtíðarmönnum
sínum hefir Thonnas Mann bjarg-
að heiðri hinnar þýzku menning-
iar."
1 svo einkennilegri mótsetningu
við hið þýzkia álit, herra deka-
nus, dæma frjálsir og menntaðir
menn hinumegin við hafið um
starfsemi mína. Og ég þori að
bætia við: Ekki aðeins hinumeg-
in við hafið. Undir öðrum kring-
umstæðum hefði ég ekki hreykt
mér iaf bréfi Harvardháskólans.
Ég endurtek ummæli þess aðeins
i tilsfni af þeirri tilkynningu, sem
mér hefir borizt frá háskólanum
í Bonn. Ef hún skyldi hiafa verið
fest upp á svörtu töfluna í há-
skóla yðar, þá væri það sannar-
legia ósk mín, að þér vilduð sýna
þessu svari mínu sama heiður.
Það væri þó ekki óhugsandi, að
þessi tvö bréf yrðu til þess að
vekjia einstöku borgara, stúdent
eðia prófessor til umhugsunar, ef
viðkomandi fengi — í þeirri ein.
angrura og vanþekkingu, sem hef-
ir verið þröngvað upp á hann
með valdi og er hans daglega
hlutskifti — tækifæri til þess iað
skyggmast, þó ekki væri nema
allra snöggvast út í hina frjálsu
veröld."
„Ég hefi verið sviftur mínurn
þýzkia ríkishorgararétti. Og ég
heíi þiagaö við því þangað til nú_
En þiar sem röðin er nú kornin
að mínum akademisku borgara-
réttindum, ætla ég að no:a tæki-
færið til þess að gera eins konar
játningu: í fjögur ár hefi ég lif-
að í útlegð, sem rangt værl að
segja að ég hefði farið í af frjáls-
um vilja. Hefci ég verið kyrr á
Þýzkalandi, eCa snúii þangað aft-
ur, myndi ég varla hafa vierið á
lífi í dag. Síðan ég varð hugsandi
maður, hefi ég verið mér þess
meðvi'.andi, að vera bundinn hinni
þýzku þjóö sterkunr böndum. Það
er siorgarleikur fyjrir mig að þurfa
að verja mig gegn hatri og hót-
umum hinna núverandi valdhafa.
Ég gat sem rithöfundiur ekiki þag-
lað við gerræði þeirra. Ég gat
ekki annað en látið í ljós djúpa
andstygð á þeim orðum, sem töl-
uð V'Oru, og þieim óhappaverkum,
sem unnin voru heima í ættlandi
mínu. Samvizka mín þröngvaði
mér til þiess að fordæma þá. Með-
fæ'dd hreinskilni gerði mér það
að óumflýjanlegri þörf.
Gat ég sem Þjóðverji iog mað-
ur með ábyrgðartilfinningu þag-
að um þau illræðisverk, sem
framin ieru í föðiurlandi mínu á
líkama og sál, á sannleika og rétt-
læti, á leinstaklingunum og á ajlxi
þjóðinni? Átti ég að þiegja um þá
ægilegu hættu, sem í því felst
fyrir þjóðina sem heild, að henni
skuli vera haldið í hræðilegri
vanþekkingu um þá viðburði, sem
eru að gerast úti um beim, og
! það álit, senr menn hafa þar á
1 henni sjálfri og stjórn henraar?"
j „Ég á að hafa svívirt Þýzka-
] land með því að lýsa yfir and-
stöðu minni við núverandi vald-
hafa þess! Þeir gerast svo djarf-
ir að taka sjálfa sig fyrir Þýzka-
land! O.g það eiramitt nú, þegar
það augnablik getur komið á
[ hvierri stundiu, að það verði á’.af-
lega þýðingarmikið fyrlr hina
þýzku þjóð, að gerður sé skarpur
greinarmunur á milli hennar og
þeirra! Hvernig er Þýzkaland
Frh. á .4, siíðu.
4