Helgarpósturinn - 12.03.1982, Page 20

20
Föstudagur 12. mars 1982 hp>ltJF=irprí«=rf/ /r//~>n_
Hjálmar Þorsteinsson listmál-
arifrá Akranesi opnar málverka-
sýningu i Listasafni ASI á morg-
un, laugardag. Hjálmar er mörg-
um listunnendum að góðu kunn-
ur, þótt ekki hafi hann áður sýnt i
reykviskum sölum„
Hjálmar hefur verið kennari á
Akrancsi i mörg ár, en jafnan
málað meðfram kennslustarfinu.
I haust sem lcið, sagði hann svo
lausu starfinu, hélt til Danmerkur
og hefur málað þar siðan og hefur
ekki i hyggju að fást við annað en
málverk á næstunni.
„Málverkiö leitaði meir og
meir á mig”, sagði Hjálmar þeg-
ar við ræddum við hann, „það er
kannski svipað og að maður fái
bréf eftir bréf frá elskunni sinni
og maður svarar aldrei. En allt i
einu gerir rnaður sér grein fyrir,
að maður á á hættu að tapa elsk-
unni og þá er eins gott að gripa
pennann og svara. Eg varð að
kasta öllu frá mér og sinna mál-
verkinu. bað er f fyrsta skipti á
ævinni sem ég sinni engri annarri
vinnu en málverkinu og það er
eitt sem vist er, að ég ætla að
halda áfram að mála. bessi vetur
i Danmörku hefur verið mér mik-
il reynsla. Mér finnst að sumu
leyti.að égsé að byrja upp á nýtt.
Samt hef ég fengist við málverk i
um þrjátiu ár.
Ég ætlaði reyndar ekki að
hafa neina sýningu núna. Eg mál-
aði bara. Reiknaði ekki með að
sýna fyrr en kannski eftir einhver
ár. En svo er þetta komið i gegn.
Mér liður eins og ég standi ber-
stripaður úti á torgi.”
taka flugið"
,,Eins og
Hvers konar tilfinning er sam-
fara þvi að hlaupa til á miðjum
aldri og gerast atvinnumálari?
„Eiginlega er heimur mál-
verksins raunverulegri fyrir mér
en hversdagurinn. Maður lokast
að visu inni i sinni veröld og
hversdagurinn leitar stöðugt á.
En fyrir mér er þetta eðlilegur
lifsmáti. Mér finnst núna, að ég
þurfi að vinna svo mikið — vinna
upp margt. Eghef mikið að gera.
Eg hef málað siðan ég var ung-
lingur og það hefur þannig verið
Eirikur Jónsson: Kætur is-
landsklukkunnar.
Hið isleiiska bókmenntafclag,
Rvik IIISI (útkoma frcstaðist til
1ÍI82).
40!) tölusettar siður (þar með
taldar skrár).
Hér á árunum þegar ég stóð i
þvi að kenna útlendu fólki sitt-
hvað um islenska tungu og bók-
menntir var ég þráfaldlega
spurður hver væru merkustu rit
Islendinga um skáldjöfra sina,
Gunnar Gunnarsson og Halldór
Laxness. Heidur þótti mér þá
fúlt að verða að svara þvi til að
um þessa höfunda hefðu reynd-
ar felendingar ekki ritað neitt
marktækt. barsætu útlendingar
einir að .(Stellan Arvidson og
Peter Hallberg fremstir i
flokki). Nú hefur þó á einu sviði
verið rækilega Ur bætt með of-
annefndu riti Eiriks Jónssonar.
Erskemmst frá þvi aösegja að
kinnroðalaust mun ég þykjast
geta nefnt hann og bók hans sem
dæmi um það ágætasta sem
fengið verði um annan þeirra
höfunda sem ég nafngreindi —
og mér finnst meira að segja
hægt að vona að hér með höfum
við íslendingar án afdráttar
tekið forystu i umfjöllun um is-
lenskar nútimabókmenntir. Svo
mikill fengur tel ég sé að Rótum
íslandsklukkunnar.
bessari bók verður ekki
skammlaust lýst i stuttri grein
en hægtaðgefa þá visbendingu
að hún sannar að svo iaufskrúð-
ugt tré sem tslandsklukkar
stendur ekki á stólparót heldur
aö fara
langur aðdragandi að þvi að ég
steypti mér út i þetta alfarið. Eg
var aö veröa frið
laus, varð að gera gagngera til-
raun á sjálfum mér, varð að ráö-
ast i þetta”.
Er munur á að vinna i Dan-
mörku eða á tslandi?
„bað er eitthvað frjálsara yfir
myndunum — annars get ég ekki
sagt til um það. Eg er skorpu-
maður, hugsa lengi um mótivin,
ræðst svo i verkið og satt best að
segja veit ég ekki alltaf um út-
komuna fyrr en löngu seinna. Eg
greinast rætur hennar víða i
bókm enntalegum jarðvegi;
sumar sækja henni næringu um
langan veg svosem frá Róm eða
Amri'ku, aðrar liggja i býska-
landi Lúthers eða riki Dana-
kóngs — að maður ekki tali um
allar þær rætur sem greinast
um islenskan jarðveg frá sext
ándu öld til hinnar tuttugustu.
Allt er þetta rakið gaumgæfi-
lega og af strangri nákvæmni i
bók Eiriks og er raunar afar fá-
titt maður lesi svo viðamikið rit
um bókmenntir með svo fáum
efasemdum sem hér risa.
Eirikur Jónsson lýsir ekki
rannsöknaraðferð sinni i smá-
atriðum i Rólum islandsklukk-
unnar.en tæplega sýnist leggj-
andi út i þvílika rannsókn nema
byrja á þvi að læra skáldsögu
Halldórs Laxness sem næst ut-
anbókar. Segja kunnugirmér að
svo muni Eirikur reyndar hafa
gert —• ekki með það fyrir aug-
um að geta siðar skýrt fyrir öðr-
um sköpunarsögu margslung-
innar skáldsögu heldur einfald-
lega af ástá góðri bók. Og sú ást
leynir sér ekki i verki hans. Hún
getur meira að segja stundum
leitt hann út i óþarflega há-
stemmdar túlkanir og útiegg-
ingar eins og þessa: „Bak við
sólfagra mynd hennar má
greina tregastef harmljóðsins
en ym örlaganna undir niðri”
(bls. 327). betta orsakar fáein
stilbrot i bókinni, en fari þau i
taugarnar á manni er hitt jafn-
vist: þau gleymast fljótt fyrir
allri þeirri opinberun sem lest-
urinn verður fáskynugum les-
anda og unnanda tslandsklukk-
unnar.
í kaf eða
mála — og hlusta á tónlist á með-
an — það er eins og maður steyp-
ist niöur i eitthvert kaf ellegar
taki flugið.
Já, það er satt, ég er upptekinn
af náttúrunni, ég mála landslag.
Egkemst vistaldrei frá þvi, enda
er ég hluti af þessari náttúru sem
ég er að mála. Kannski finnst
mönnum það gamaldags á þess-
ari geimferðaöld, en svona erþað
samt. Ég elska það sem ég mála.
Annars gæti ég ekki málað það,
hvort sem um er að ræða f jall eða
fjöru eða skóg eða manneskju.”
Eins og áður sagði er flest i
riti Eiriks hafið yfirallanefa og
umræður, það verður næralltaf
gersamlega ljóst að einmitt
þessa texta hefur Halldór verið
búinn að lesa og siðan hagnýtt
sér þá — meðvitað i flestum
dæmum, hugsanlega ómeðvitað
i einhverjum tilvikum. bað er
reyndar i sambandi við þessi
ómeðvituðu sem einhverjar efa-
semdir kunna að kvikna. Is rit-
tengslakönnunar er býsna háll
og mikil hætta á að maður fari
að sjá ofsjónir þegar leitað er
ómeðvitaðra áhrifa. bá er tvenn
hætta mest, annars vegar að
menn telji almennt orðalag til
marks um rittengsl, hinsvegar
að rekja saman minni sem allt-
eins gætu veriö komin til
beggja höfundanna úr öðrum
áttum. Dálitið af þessu tæi
finnst mér tengsl þau vera sem
Eirikurtelur að finna megi með
Islandsklukkunni og A hverf-
anda hveii eftir Mitchell. Eigin-
lega eru dæmin aðeins tvö. Ann-
að er býsna algeng lýsing á ást-
I fanginni stúlku, hitt samliking á
persónum og jurtum (hjá
Mitcheli bókhveiti, hjá Halldóri
reyrstafur) og verður með engu
móti sönnuð, einmitt vegna þess
hve algengt er að nota jurtir og
tré sem tákn manna og leggja
þá út af mismunandi eiginleik-
um þeirra. T.d. sýnist mér
Stephan G. vera með sama
minni eða sömu hugmynd með
öfugu forteikni i Greniskógi sin-
um. Eirikur hefur vissulega
nokkurn fyrirvara i sambandi
við þessi tengsl, en mér finnst
hann varla nógur. Undir nær-
fellt öll önnurdæmi hans getég
skrifað fyrirvaralitið eða fyrir-
varalaust, og þau eru ófá.
Rætur islandsklukkunnar eru
býsna einstæð greinargerð fyrir
þvi hvernig skáldverk skapast.
Sá sem áður héit hann heföi
talsverða kunnleika viö Klukk-
una góðu veit núna að þeir voru
þvi sem næst engir. Hann hafði
aldrei gert sér grein fyrir hve
gifurleg vinna lá að baki hverj-
Hjálmar sýnir fjörutiu til
fimmtiu myndirsem hann hefur
máiað á Norður-Jótlandi i vetur,
auk nokkurra eldri mynda, þann-
ig að væntanlegum sýningargest-
um gefst kostur á að sjá þroska-
feril málara, sem hefur þróast á
löngum tima.
„Maður tekur ofan i lotningu
fyrir Eiríki Jónssyni”, segir
Heimir Pálsson m.a. f umfjöllun
sinni um bók Eiríks, Rætur ís-
landsklukkunnar.
um kafla, hve viða hafði verið
aflað fanga til verksins hve listi
lega voru gerðar breytingar á
þeim föngum svo allt mætti
fallasaman ieina heild og engin
missmfði sæjust á. Einu glappa-
skotin sem Eirikur bendir á hjá
Halldóri eru eiginlega bara
staðfesting á þvi hve vandlega
var unnið, en Eirfkur sýnir að
höfundihefur gleymst að breyta
tilvitnun i Alþingisbækur f sið-
asta bindi til samræmis við
breytingu sem gerð hafði verið i
hinu fyrsta (sbr. bls. 302). Allar
aðrar tilvitnanir beinar og
breyttar falla svo nákvæmlega
hver að annarri að maður undr-
ast og spyr hvaða galdur sé
þarna á ferð. Ósvarað er vitan-
lega mörgum spurningum — og
reyndar vekur bók Eiriks fleiri
spurningar en hún svarar. Hve-
nær mun t.d. stilfræðingum tak-
ast að útskýra fyrir okkur hvað
það er sem gerir þennan texta
svo „laxnesskan” sem verða
má — þegar það liggur svo á
borðinu að kafli eftir kafla er
rétteinsog raðleikur og bitarnir
sóttir eina stundir.a i lati'nurit,
aðra í augnabliksglens samtim-
ans. Hvaða lærdóma má draga
af smábreytingum i stil? Er
finnanlegur munur á hlutum
Kiukkunnar sem rekja mætti til
heimilda eða kannski öllu frem-
„bað háir mér kannski, mitt
temperament”, sagði Hjálmar,
„ég vinn stöðugt i skorpum. Og
kannski kemur líka til, að ég hef
aldrei gengið á neinn myndlistar-
skóla. Eg var i Kennaraskólanum
og þar varð ég fyrir áhrifum af
Jóhanni Briem. Ég varö svo
fyrir miklum áhrifum af Gunn-
laugi Scheving þegar hann bjó hjá
mér i mánuð upp á Akranesi. Og
svo vinnubrögðin hans Hauks
Guðlaugssonar þegar hann er að
æfa sig á orgelið i kirkjunni. bað
er lærdómsrikt”. — GG.
ur heimildaleysis? t því sam-
bandi má benda á að höfundur
virðisthafa haftfáskrúöugastar
heimildir i pörtum af Hinu ljósa
mani. Eg veit að sumum finnst
sú bók vera slakari en hinar
tvær. Er samhengi þarna á
milli?
Kannski verður maður mest
h'ssa á þeim punktum þar sem
maður hafði haldið andagiftina
sjálfa á ferðinni og frumleikann
stórfenglegastan. Fyrir eigin
reikning get ég þar nefnt orðin
„álfakroppurinn mjói”sem mér
fannst óhugsandi væru þegin
nokkurs staðar að, svo sjálfsögð
eru þau þarna. En viti menn,
sýnir þá ekki Eirikur fram á að
þau eru sótt i búr þess ágæta
hagyrðings Guðmundar Sig-
urðssonar og reynast vera úr
tækifærisvisu!
Bók Eiri'ks Jónssonar mun
skrifuð í kappi við sjúkdóm og
sjálfsagt má að einhverju leyti
rekja til þess smáhnökra sem
fundnir verða i óþörfum endur-
tekningum og misræmi i teng-
ingum sundurleits efnis. En
slikir og þvilikir hnökrar breyta
engu um það að maður tekur of-
an i lotningu fyrir Eiriki Jóns-
syni og biður þess heitt að sú
saga sésönn sem mér var sögð,
að hann eigi i fórum sinum drög
áð viðlika ritum um Sjálfstætt
fólk og Ljósvikinginn — og mað-
ur bætir við þá bæn einlægri ósk
um að hann njóti starfsskilyrða
og heilsu til að ljúka þeim verk-
um.
Rætur Islandsklukkunnar
veita lesendum ótrúlega sýn i
smiðju mikils snillings. Sá sem
ekki hefur lesið þær getur héðan
af ekki talist kunnugur tslands-
klukkunni, hvað þá meira. En
mestur fenguryrði að verki Ei -
riks ef það gæti orðið til þess að
ungir og efnilegir höfundar
lærðu af þvi að skilja að það
þarfmeira en góða hugmynd til
að skapa listaverk.
Allur frágangur bókarinnar
er til sóma, prentvillu fann ig
enga. HP
Leitað róta