Helgarpósturinn - 09.06.1983, Blaðsíða 12

Fimmtudagur 9. júní 1983
.pSsturinn
Leifur Þórarinsson tónskáld á annríkt þessa dagana. Hann er ífullum undirbúningi
fyrir áskriftartónleika Tónlistarfélagsins sem haldnir verða n.k. mánudagskvöld í
Þjóðleikhúsinu. Þar verða einvörðungu flutt verk eftir Leif.
Það er í rauninni ekkert áhlaupaverk að eiga viðtal við Leif Þórarinsson; hannfer
hratt og víða í umræðu ogþar að auki er hann á stöðugum þönum. En hann samþykk-
ir eftir nokkurn umhugsunarfrest að setjast niður í viðtal. Þá er bara að finna stað,
stund og stól.
Umsaminn sumarmorgun stendur Leifur í stríðu; hann tekur á móti undirrituðum
á heimili sínu að Lindargötu, í nýjum sumarfötum en vansvefta („ég lauk ekki við síð-
ustu nótnaskriftirnarfyrr en undir morgun'j, verður að koma nótum ífjölritun, þarf
að líta við í Kristskirkju þar sem hann er organisti („spila meira af áhuga en kunn-
áttu'j og skila partitúrnum síðan til skrifaranna í Háskólabíó sem afrita raddirnar
hverja fyrir sig. („Æfingarnar eru að hefjast'j.
Við Jim sláumst með í útréttingarnar. Fyrst
er komið við í ístóni, verslun Tónverkamið-
stöðvarinnar við Freyjugötu.
— Hefurðu aldrei komið í búðina okkar?
spyr Leifur glottandi og ber stafla af hand-
skrifuðum nótum inn í verslunina. Eftir að
hafa gefið forstjóranum fyrirmæli um fjölda
afrita, kveður hann konuna og við brennum
vestur í Kristskirkju. Leifur dregur digran
lykil úr pússi sínu og brátt stöndum við uppi.
Leifur
Þórarinsson
í opnuviðtali:
á orgelsvölunum. Leifur sest við orgelið og
sterkir tónar fylla auða kirkjuna. Jim Ijós-
myndar í sífellu. „Regi Christo cantam
gloriam“ — Kristur konungur Vér syngjum
þér lof — er greypt í fagran viðinn sem umlyk-
ur háar orgelpípurnar. Á sjálfu hljóðfærinu
liggur Graduale Romanum — Grallarinn —
latnesk sálmabók kaþólskra með tónskrift
miðalda, svonefndum „naumum".
— Þetta er fremur háþróuð nótnaskrift,
segir Leifur þegar hann hefur lokið orgel-
æfingunni.
— Ertu kaþólikki? spyr ég hann þegar við
stöndum aftur úti í sólskininu.
— Formlega er ég ekki kaþólskur, svarar
hann, en trúarviðhorf mín eru kaþólsk;
kaþólska kirkjan er eina kirkjan, lúterska
kirkjan er bara afhýsi eða hjáleiga. En trúmál
setur maður ekki í blöð, bætir hann við og
hvessir brún augun á hripblokkiha.
Við komum við í nótna- og hljóðfæraversl-
un tónskálda á nýjan leik og nótnastaflinn er
enn hærri þegar Leifur ber hann afritaðan út
í bílinn.
— Þá er það Háskólabíó, segir Leifur.
Æfing á Tosca eftir Puccini er að hefjast.
Við Leifur göngum andstreymis við hljóð-
færaleikara og söngvara sem eru á leið úr
matkjallara upp á svið. Leifur ber bunkann
inn í lítið hliðarherbergi og tekur við að raða
nótunum niður. Skyndilega fer hann að tala
um Mozart.
— Gífurlegt tónskáld Mozart. Ég missi
bara málið í hvert skipti sem ég heyri tónlist
hans. HA! Hann er ekki af þessum heimi!
Svo allt í einu:
— Andskotinn! Hún hefur ekki náð síð-
ustu nótunni! Ég verð að setja þetta inn með
penna! Ertu með penna!?
Leifur fær stílvopnið og setur lokanótuna
inn á. Réttir loks úr bakinu afhendir mér
pennann og segir kankvís:
— Það er nú betra að hún sé með!
Eftir drykklanga stund ákveðum við að
fara í hádegissnarl niður á Hótel Borg og
hefja viðtalið.
Sólóflauta í
fókus
— Áttu Fernet Branca? spyr Leifur gengil-
beinuna.
— Á ég hvað?
— Fernet Branca!
— Nei, það eigum við ekki, svarar stúlkan
feimnislega.
— Jæja, þá ætla ég að fá einfaldan
Kamparí meðan við bíðum eftir matnum,
segir tónskáldið örlítið stilltara.
— Já, takk segir þjónustustúlkan.
— Hvað er Fernet Branca? spyr ég Leif.
— Fernet Branca, veistu ekki hvað Fernet
Branca er maður!? Fernet Branca er mjög
kryddaður, seigfljótandi dökkur drykkur.
Þetta er eiginlega afréttari, einkum ætlaður
fyrir íslendinga í Suðurlöndum sem vilja
halda maganum í lagi.
— Annars, segir Leifur þegar stúlkan kem-
ur með rautt glasið á borðið, annars finnst
mér allt brennivín vont... nema koníak og
Bénédictine — líkjör , bætir hann við eftir
nokkra umhugsun.
— Notarðu ekki segulband, segir Leifur
skyndilega, ég notaði oft segulbönd þegar ég
var að taka þessi viðtöl við tónlistarmenn fyrir
blöðin. Er ekki erfitt að vera skrifa svona í
belg og biðu. Miklu betra að nota segulband!
En kannski mikil úrvinnsla? Já, kannski
miklu betra að nota blokk. HA!!?
— Segðu mér frá þessum tónleikum, Leif-
ur?
— Eins og þú veist, þá heldur Tónlistar-
félagið tíu konserta á ári, svonefnda áskriftar-
tónleika, og þetta er einn þeirra. Hann nefnist
„Manuelumúsík“, því konsertinn er allur með
sólóflautu í fókus; þrjú verkanna er skrifuð
fyrir Manuelu Wiesler — alveg ævintýralegur
flautuleikari, Manuela, það er ekki til betri
flautuleikari í heiminum í dag — og hún verð-
ur aðalflytjandi kvöldsins.
Aðrir hljóðfæraleikarar eru: Reynir
Sigurðsson, Árni Scheving og Árni Hjaltason
leika á slagverk, Snorri Sigfús Birgisson
píanó, Helga Ingólfsdóttir sembaló, Monika
Abendroth hörpu, Joseph Fung sítar, Guðný
Guðmundsdóttir fiðlu, Helga Þorarinsdóttir
víólu og Inga Rós Ingólfsdóttir celló og
Richard-Korn kontrabassa.Þarað auki bætast
við þau Gísli Magnússon sem leikur á píanó í
tveimur verkum, Hafliði Hallgrímsson celló-
leikari sem spilar í tríóinu og Rut Magnússon
sem syngur í einu verkanna.
— Geturðu lýst verkunum sem flutt verða?
— Þetta eru fimm verk. Það fyrsta er sóló-
sónata og ber heitið „Sonata per Manuela",
annað verkið er dúó sem nefnist „Per Voi“ —
Fyrir ykkur — og er skrifað sérstaklega fyrir
Manuelu og Snorra Sigfús Birgisson en þau
fluttu það 1975 í Helsinki. Þriðja verkið er
tríó og tileinkað gamla kennaranum mínum í
Bandaríkjunum, Gunther Schuller, þegar
hann varð fimmtugur. Það verk var fyrst flutt
heima hjá Kristjáni Davíðssyni sumarið 1975
en síðar einnig flutt Schuller til heiðurs í
Bandaríkjunum; á New England Conser-
vatorium í Boston. Schuller var stórmerki-
legur maður. Hann var m.a. maðurinn á bak
við Modern Jazz Quartett. Það er nú reyndar
aðeins brot af hans æðisgengna karríer og
ekki viðlit að ræða þann mann í svona viðtali,
allt blaðið nægði ekki.
Fjórða stykkið er kvartett fyrir flautu,
fiðlu, gítar og celló. Inn í þennan kvartett
kemur altrödd — upphaflega skrifaði ég
röddina fyrir hálfgerðan gelding en breytti því
í „counter tenór“ syngst mjög vel af mezzó-
rödd.
Að lokum er ég þarna á ferðinni með nýtt
stykki, skrifað fyrir tólf hljóðfæraleikara.
Þetta er níu þátta verk en það er að sjálfsögðu
of langt í flutningi fyrir þessa tónleika.
Eins og þú sérð á þessari upptalningu, þá
hefst fyrsta verkið með sólóhljóðfæri síðan
bætast æ fleiri hljóðfæri inn í verkin.
Svo vil ég taka það fram að þessi konsert er
tileinkaður Ragnari Jónssyni í Smára, mesta
músíkant á Islandi og stærsta velgjörðar-
manni mínum.
Týnd taska
af nótum
Meðan ég hripa hjá mér siðustu setningarn-
ar fer Leifur allt í einu að tala um íslendinga.
— Þessir íslendingar eru alveg agalaust
fólk — og alveg trúlaust — þetta er örvænt-
ingarfullt fólk þessir íslendingar. Við erum
óttalegir útilegumenn, þetta land er veiðistöð,
eintómur arrogans og öngþveiti.
— Og þú ert organisti...
— Blessaður, ég kann ekkert á orgel, ég er
enginn organisti, hef enga kunnáttu á orgel,
ég kann svolítið á píanó en það þarf allt aðra
tækni til að leika á orgel — en ég er enginn
píanisti heldur, blessaður vertu, ég hef bara
Viðtal: Ingólfur
Margeirsson
lært á fiðlu, soldið, fiðlan er eina alvöruhljóð-
færið sem ég hef lært á. En auðvitað glamra
ég á píanó.
Annars hætti ég að leika á fiðlu þegar ég var
um tvítugt; þá fór ég til Vínarborgar fyrst og
fremst í kompósísjón. Ég var búinn að gera
það upp við mig að ég yrði ekki eins góður og
Heifetz... veistu ekki hver Heifetz er!? Jæja,
þið vitið ekki svo mikið þessir ungu menn, ha?
Heifetz; besti fiðluleikari sem uppi var fyrir
og um miðbik þessarar aldar.
Ég hafði verið í Tónlistarskólanum, lært
fiðluleik hjá Birni Ólafssyni og teoríu hjá Jóni
Þórarinssyni. Jón Nordal kenndi mér einnig
undirbúning fyrir tónsmíðar. Ofsalega fínn
maður Jón! Og hinir tveir að sjálfsögðu einn-
ig! En Jón Nordal; hann er — þegar á heildina
er litið, sjáðu til — okkar langstabílasta tón-
skáld. En farðu nú ekki að skrifa þetta, því þá
móðgast margir!
— Hverjir þá?
— Atli, Totti og ég!
Og nú hlær Leifur.
— Hvenær hófstu tónsmíðar?
Leifur snarhættir hlátrinum og horfir á mig
furðu lostinn.
hxita
— Hóf tónsmíðar? Hvað heldurðu að ég
muni það! Maður er alltaf að semja eitthvað...
en svona á heildina litið... já... ætli að það
megi ekki segja að það elsta séu sönglög sem
ég skrifaði fimmtán ára. Það er að segja: sú
tónlist sem til er! Öllu hinu hefur verið hent.
Það er alltaf verið að henda öllu hérna á ís-
landi! En ég hef líka týnt miklu um ævina.
Alltaf að týna einhverju... einu sinni týndi ég
fullri tösku af nótum! Hugsaðu þér! Þá var ég
eitthvað taugaveiklaður og að flytja frá Holte
til Kaupmannahafnar. Koffortið bara hrein-
lega datt af bílnum. Huu!!?
Tilraunatónlist
og seríös músík
—Hvernig vinnur þú þín verk?
— Það er svo bjánalegt að svara svona
spurningu. Hvernig gerir maður verkið? Það
þýðir enga yfirborðsmennsku. Verkið lifir í
huga manns meðan það er unnið og í fyrsta
flutningi. Síðan gleymist þetta. Ég er oft kom-
inn í næsta stig, byrjaður að hugsa næsta verk
áður en ég er búinn að ljúka því verki til fulls
sem ég er að fást við. Þetta svona flækist hvað
eftir öðru ef maður er í góðu skapi og líkam-
lega hress. Þá heldur maður áfram að skapa,
þá dugir ekkert mánaðarfyllerí eða sólar-
landafrí!!? HA?!! Maður verður að halda sér
í stöðugri æfingu; þjálfa sífellt heilasellur og
hjartalag; halda aganum gangandi!
Framreiðslustúlkan kemur með omelettu
og súpu. Leifur heldur ótrauður áfram:
— Ég held að þetta sé þannig í öllum list-
greinum ef menn eru á annað borð að vinna
af alvöru; það þýðir engan hálfkæring! Málið
er að halda sér gangandi og vera ekki að bíða
eftir innblæstri. Hitt er annað mál að ég vinn
betur ef mér er borgað vel fyrir það.
En hvernig á ég að geta svarað svona spurn-
ingu: Hvernig vinnurðu? Ha? Ég skrifa músík
af því að ég kann ekkert annað. Og ég er satt
að segja fagidjót að því leyti að ég hef ósköp
lítinn áhuga á öðru en að skrifa tónlist.
Hann grípur gaffalinn og hnífinn, tekur
upp tvær ristaðar fransbrauðsneiðar milli
vísifingurs og þumals og þeytir þeim frá sér á
borðið.
— Helvítis gervibrauð! Maður kynntist
fyrst slíku brauði. í Ameríku, en það var svo
mikið annað brauð til, blessaður vertu, það er
hægt að fá allt í New York; ítölsk — frönsk og
spönsk brauð, og rússneskt gyðingabrauð.
Og Leifur tekur að segja mér undan og ofan
af dvöl sinni í New York á árinum 1959—65
þegar hann var við nám og tónsmíðar.
— Tónlist þín einkennist af margbreytilegu
formi?
— Já, já, sviðið er oft fjölbreytt hjá mér;
mér er sama um svoleiðis, ég skrifaði bæði
popp og djass ef svo bar undir, eða tónlist fyr-
ir kvikmyndir eða leiksvið, ég er alveg for-
dómalaus þannig, bara ef það eru alvöru-
hljóðfæraleikarar sem leika þá tónlist. Mér
fannst til dæmis mjög gaman að skrifa fyrir
Náttúru hérna um árið, en burtséð frá þessu
aukaglensi þá er ég fyrst og fremst sinfóníu-
tónskáld. Ég skrifa mest „seriös músík“. En
hvað er nú það, þessi „seriös músík“? Það er
alltaf verið að reyna að flokka allt saman nið-
ur, setja stimpil á allt, eins og það þurfi að
vera setja límmiða á tónlist. Nú — en burtséð
frá því — eina raunverulega músíkin sem ég er
að fást við er „seríösa músíkin", hitt er bara
svona experímentalt, ein hvers konar tilrauna-
tónlist, Humm?!
Þetta er nú eiginlega spurning um innstill-
ingu; sum tónskáld eru bara í einhverri af-
markaðri tónlist, ég hreyfi mig gjarnan víða,
skrifa til dæmis fyrir kvikmyndir, en það er nú
algjört millimetrastríð, mjög gott fyrir agann
reyndar; ég hef ekkert gert að slíku eftir
Brekkukotsannál.
Vissurðu að Niels Henning Örsted-Peder-
sen tengdist fyrst íslandi gegnum mig? Ég
skrifaði djasstónlist sem notuð var í sjón-
varpskvikmynd sem danskir kvikmyndagerð-
armenn gerðu um myndhöggvarann Robert
Jacobsen. Þetta var kvartett, alveg ævintýra-
legir hljóðfæraleikarar; þetta er skemmtileg-
asta djasstónlist sem ég hef skrifað, flytjend-
urnir skipta öllu máli, sérstaklega þegar
músíkin er skrifuð svona hratt eins og fyrir
kvikmynd. Hún er skrifuð frá degi til dags.
Sekvens eftir sekvens.
Ævintýralegt
hœfileikafólk
Nú er Leifur búinn með omelettuna, sólin
stafar hádegisgeislunum sínum í fang hans og
lýsir upp barnslegt, kvikt andlit. Hann kveikir
sér í sígarettu og krossleggur handleggina á
hvítum dúknum.
— Við ræddum Mozart áðan, Leifur. Ann-
að tónskáld sem er þitt uppáhald?
— Puccini!
— Af hverju?
— Mér finnst bara hann svo góður! Hann
er einhver mesti perfeksjónisti sem ég þekki.
Puccini skrifar óskaplega spennandi óperur.
Ég þarf ekkert að útskýra það nánar.
— Fylgist þú mikið með nýrri tónlist?
— Ég reyni að fylgjast með öllu sem gerist,
en það er bara svo helvíti erfitt á íslandi. Það
er engin almennileg verslun til, engin stofnun,
ekkert safn þar sem hægt er að fá plötur og
nótur. Ha? Ef maður tekur til dæmis lítinn
sveitabæ í Danmörku eins og Holte fyrir utan
Kaupmannahöfn þá er fínt nótnasafn á bæj-
arbókasafninu þar. En það er með okkur ís-
lendinga: Við erum engin menningarþjóð!
Við erum bara svo ævintýralega talenteraðir á
öllum sviðum, gjörsamlega óskiljanlegt hæfi-
leikafólk! Hins vegar eru engir peningar lagð-
ir í list. ísland er náttúrulega ekkert tónlistar-
sentrúm.
Leifur setur skyndilega upp gleraugu.
— Ég hef verið nærsýnn frá tvítugu. En
það háir mér ekkert þegar ég spila á píanó,
þarf engin gleraugu þá, það er aftur á móti
verra þegar ég sest við orgelið í kirkjunni, þá
er fjarlægðin í nóturnar orðin miklu meiri að
ég verð að hafa gleraugu. Ég verð óskaplega
spældur þegar ég gleymi gleraugunum heima.
— Slærðu þá feilnótu?
— Ég geri það nú hvort eð er. Það þarf
margra ára nám til að kalla sig organista. Ég
hef spilað í Kristkirku í hálft annað ár, ég leyfi
mér ekki slíkan titil. Annars eigum við af-
bragðsorganista á Islandi, menn eins og Ragn-
ar Björnsson, Hauk Guðlaugsson, söngmála-
stjóri Þjóðkirkjunnar og Hörð Áskelsson
nýráðinn við Hallgrímskirkju.
— Nei, en ef við ræðum um tónlist al-'
mennt: Músíkin er svo dýrmæt. Og það þýðir
ekkert að nálgast hana með falsi, þú verður að
gefa sjálfan þig alveg. Þú verður að koma á
móts við tónlistina án fordóma en setja þig
ekki í einhverjar stellingar eins og sálarbrengl-
aðir krítíkkerar gera.
— Þú hefur sjálfur verið tónlistargagn-
rýnandi?
Leifur hlær stuttum hlátri.
— Já, þettaer alveg skammarlegt. að hafa
það að iðju að slá sér upp á kostnað annarra.
Heyrðu, langar þig ekki í kaffi?
Handverkið
Tónskáldið veifar hendinni árangurslaust.
— Svakalega er ég orðinn kalkaður.ég næ
ekki einu sinni sambandi við stúlkuna, annars
eru þetta soddan asnar þessir þjónar, þeir
horfa aldrei á gestina!
— Við vorum að tala um heiðarleikann í
tónlistarhlustun. Hvað með heiðarleika í
sköpun?