Alþýðublaðið - 11.03.1939, Blaðsíða 3

LAUGAIÍDAGINN 11. MARZ.
•-----------------------♦
I ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
1 fjarveru haiui:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl/ fréttir).
4902: Ritstjóri.
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmlðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
1-------—---—------------♦
Aðkallandi
vandamál.
FYRIR norska og dansfea þing-
inu liggja nú frumvörp seni
miða a'ð |>ví að sifeerpa ýms á-
kvæði mteiðyr'ðalöggjafarinnar og
nefsilaganna p,ar í löndum. Um
dansfea fmmvarpið og ræður
Steánofee d ómsmálaráðhierra Dana
í sambandi við það hefir áður
varið rítað hér í biaðið mjög
ræfeiliega. I nýkomnum norsfoum
blöðum er vikið að þvi frum-
varpi ier Hggur fyrir norsfea þing-
inu um þessi efni og fier hér á
'á oftir í iau’sliegrl þýðingu megiin-
efni ritstjómargneinaT er birdist
í Arbeider'blaðinu 22. febrúar s. 1.
og rítuð er í ti'efni af fmmvairpl
þesisu. Grieiinin hieiitir: Et afetuelt
pioblem.
„f>ó í bilí hafi verið horfið
frá þvi,“ segir blaðið, „áð'staerpa
ákvæði laganna þau er snierta
riiúskyndarmálm, er þetta mál
ekki úr sögunni fyrir því. Lýð-
ræðið verður að vera öflugt
og ráða yfir þeirri orku, sem til
þess þarf að geta mætt öllum
árásum, með fiestu og styrkleifoa.
Ógaefa Weimarsitjórnsfoipulagsins
í þýzkalandi var sú, að með því
Var stofnað til yfinborðslýðræðis,
sem vantaði bæði viljajnm og get-
una til að verja sig og láta til
sin taika þegar þörfin var mest.
Stjórnsfoipulagið var hafið til
sfoýjanna og dýrkað sem næstum
yfimáttúrlegt fyrirtoomulag, siem
fólfei fanst vera utan og ofain við
hið raunvemlega líf. En fjand-
menin þesis sáu og sfeildu veito-
Iieótka þess og notfærðu sér hann
rit I yztu æsar. Undan stjómisfeipu
laginu sjálfu og ölliuim stofinuaiuim
þess grófu svo fjanidmenm þess
ræturnar uns alt var orðið svo
fúið og ormétið að það hrundi
sarnan eins og spila'borg þegtar
rnest reyndi á. Him þýzka þjóð
átti engar fornair lýðræðisvenjur.
Það var henmar veikleiki. En það
eitt sfeýrir efefei til fulls hið mikla
og örlagarika hmn.
Fasistai-ogniðurrifisöflin xeynai
öllum lýðr-æð'slö'nidum að misno'a
á allan húgsainiegain hátt þau rétt
inidi og það frelsi sem alþýðan
hiefir öðiasit fyrir langa bar-
áttu. Tiigaugurinm með því mold-
vörpustarfi er að tooma óorði á
og eyðileggja á þaun veg lýð-
ræðið, til þess að ki’afam um
„S'terfoa" stjóm verði almienm og
koma þannig eimnæði á laggirmar.
jg ' .cwacBaárMtgg
Forsvarsanönmium lýðnæðisinB
blöiskra að visu þeslsiar aðferðir,
en af vifðingu fyrir frieisinu, —
málfreisinu og félagsfrelstinu —
standa þeir ráðalausir og mátt-
iaiusir gegn þessurn aðfer'ðuim-
Slik hjáguðiadýrkun á yíirborðs-
lýðræðinu er veikieifei og stðr-
bætta fyrir hið raunvembega
sanna lýðræði. Ef lýðræðið á að
fá staðist, þá venður að stynkja
það, og sé því hætta bú-
in venður það einnig að geta
varið sig. Að öðrum kosti hryn-
|ir þalð* í rústir fyr ®ða síðatf og
í staðinn foemur eánræði eða eín-
veldi.
Framtið lýðræðísins velturfyrst
og fnemst é því hvort tekst að
Leysa hin aðsteðjandi vand.amál.
Hin ófeveðna og jákvæða pólitífe,
sem verkalýðshneyfingin og Al-
þýðuflofekastjómirniar á NorÖur-
löndum hafa rekið, hefir kippt
gmndveliinum undan áróðurs-
starfsemi nazista og fiaisista í
þeim löndum. Það er þess vegna
á því sviði, sem lýðræðið ’fyrst
og fiamsit verður að ieggja fram
alla sina krafta.
En jafnhlíða er nauðsynliegt að
vena á venði annars staðar. Rott-
umium má efeki takast að naga
sundur þær rætuir, sem lýðmæðis-
þjóðskipulagið aflar sér næringair
sinnar með, Þeim má heldur ekfei
tafeast að eitra hið opinbena líf
né fá tækifæri til ofibeldisráðs'taf-
ana.
Skllji lýðræðið ekki þörflna á
þvi að verja þjóðféiagið fyrlr
siíkum árásum, er það dæmit til
g’ötunar.
Vér höfum bannað pólití'ska
einikennilsibúningá. Mieð þvi var
gengið á gömiui néttindi. En
þetta var nauðsynlegt. Falsiistar
og nazistar og þeirra nánuistu
æptu upp og töldu það blot á
lýðræðinu. En sá hræsnisáróður
neyndist þýðingarlaus. Eintoenmds-
búninga bainnið var samþyfot og
hefilr síðan veríð fnamiengt. Það
er trygging fyrir fólkið, og þó
einfoum fyrir félags.lifið í lamldinu.
Einfeennisbúningalausir geta fias-
istar og nazistar ekM haldið hóp-
imn og þess vegna. ekki rmegmað
að vinina öðnum tjón.
Slfkt bann hefði verið óhugs-
andi að fnaimfevæma á dögum
hims þýzka lýðnæðis. Svo þörf
varúéarráðstöfun hiefði verið álit-
in [brjóiLá í bága við alt lýðnæði.
Þar var látið refea á neiðanum,
og þvi hlaut ilLa að fiana.
Við höfium eimmág bannað htð
svo nefnda „hvítlið". Elnn æptu
lærisveinar og dáiendur Hiitlers
og Mussolinis. Sú ráðisitöfiun var
einnig rétt. „Hvitliðið" var ógn-
un fyrir aknenna neglu og opin-
ber stjómarvöld.
í Þýzkalamdi iéfeu hvitliðaimir
lausum hala og firöandu sin
henmdarverk — allt í hinu mfe-
rio'taða naifni lýðnæðfeins.
Það er gott að geta losnað við
(allar slíkar aðgerðir sem þessair.
En vér megum efeki hfka við að
verja réttindi vor og frelsi, ef
þess er þörf. ,
Hikanidi og máttlaus fnauntooma
gagnva'rt fjendum lýðræðisins,
sem ekki svlfast þesis að nota hin
fyrirlitlegustu voþn, getur orðið
okkur dýnkeypt ekfoi 'siður en
öðtium."
« ..
Þannig lter hið norsfea biað á
málið. Hér á landi er jæss ekkí
síðair þörf, að þessi mál seu
gaumgæfilega athuguð. Viegna
þess, hve Alþýðuflokkurimn er
mifoið veikari hér en annars sltað-
ar á Norðurlönidum, og vegna
þess að Framsófenarflokfeurinn
hiefiir ekki á utmliðmium áruim haft
skiiniinig á þvi, að láta ein'mitt
til sín tafea í málium bæja og
kauptúna, og þannig óbeint veikt
Alþýðuflokkinn þar, er nú svo
komið hér á larndi, að koanmún-
ismi og nazLsimi hafa magnasit
til miuna síðustu árin, og það
er ðliumi nú orðið fiulifeomiega
lý)3t, að lýðræöiið hér er vanmátt-
ugt þess að verja sig, ef á j>að er
ráðist.
Kommúnistar og nazistair öskra
upp, ef eimihverjair hömlur á að
leggja á þieirra' niðurrifs og Hand-
ráðastairfsemi. löehn er yfirborðs-
lýðræðiö sem stendur fyrir Öllu.
Hið raunverulega lýðræði, sem
hiéfir þrótt og þor til að verja
§lg og tryggja lanidsfólikinu frið
og frelsi, er eltur í þeirra bein-
ium. Það ætla þpir sér að affnema,
b'egar tækifærið býðst.
NDANFARNA daga, eða
síðan 2. marz hefir hver
greinin rekið aðra í Þjóðviljan-
um um nauðsyn þess, að ísland
taki stórlán erlendis. Reynir
Þjóðviijinn að láta líta svo út
sem kommúnistaflokkurinn sé
hér að benda á eitthvert bjarg-
ráð til „viðreisnar" landinu, —
bjargráð, sem hann hafi fyrst-
ur komið með og engum öðrum
hafi dottið í hug á undan hon-
um.
Allir mega nú sjá það og
skilja, að með lántöku erlendis
til þess að „konvertera", eða
breyta til hagkvæmari láns-
kjara, núverandi ríkisskuldum
og festa í lengra láni sem ríkis-
skuldir það fé, sem nú er inni-
frosið hér, er að litlu breytt til
batnaðar fyrir þann atvinnu
veg, sem nú og í framtíðinni
verður að skapa gjaldeyrinn,
sem greiða á þessi lán með, og
vexti þeirra, en það er sjávar-
útvegurinn.
Hins vega,r er öll meðferð
máls þessa í Þjóðviljanum frá
upphafi á þann veg, að telja má
hreínasta bíó.
Það er upphaf þessara mála,
að hingað komu í vetur þrír
menn frá Englandi, sem hafa í
hyggju að fá einkaleyfi til járn-
og aluminiumvinnslu í Eyrar-
fjalli við Önundarfjörð. Áttu
þeir tal við ríkisstjómina hér
og þingmenn. Til samtals við þá
voru tilnefndir menn úr Al-
þýðuflokknum, Framsóknar.
flokknum og Sjálfstæðisflokkn-
um. Hreyfðu þeir því þá í þess-
um viðtölum, að vel gæti verið,
að þeir gætu útvegað ríkinu
stórlán, og mun þetta hafa átt
að skilja svo, að þeir fengju þá
eínkaleyfið til málmvinnslunn-
ar með betri kjörum.
Menn þessir fóru án þess út-
gert væri um málmvinnsluleyf-
ð, enda þarf það mál meðferðar
á Alþlngi.
Bréf Mr. Wright.
Nokkru eftir þetta, eða um
20. febrúar kemur svo bréf frá
einum þessara manna, Mr. N.
Wright, til venzlamanns hans
hér í bænum. í því bréfi segir:
„Ég hefi komizt í samband
við enskan umboðsmann
nokkurra meiriháttar banka-
manna amerískra, sem hefir
tilkynnt mér það fyrir þeirra
hönd, að þeir geti, að und-
angengnum venjulegum fyr-
irspurnum, lánað íslenzka
ríkinu 2 500 000 sterlings-
pund gegn, að því er mér
skilst, 4Iú % vöxtum, með
því skilyrði, að (a) núverandi
skuldir verði greiddar upp,
sem hinir amerísku banka-
menn myndu sjálfir sjá um,
(b) hinar frosnu innstæður
verði losaðar (svo að ísland
komizt aftur á heilbrigðan
grundvöll, ,,alit“) og (c) því,
sem eftir er af fénu, þegar
búið er að greiða skuldirnar
og losa hinar frosnu innstæð-
ur, verði varið til þess að
greiða skuldir bankanna er-
lendis, fyrir fyrirhugaðar
hitaveitur, síldarverksmiðj-
ur og Innkaup á nýjum vél-
bátum eða togurum, til þess
að landið verði meira sjálf-
bjarga.
Lánstíminn myndi senni-
lega verða 50 ár, og mér telst
svo til, að hreinn hagnaður
fyrir landið af láninu myndi,
þrátt fyrir hina miklu hækk-
un skuldanna, nema yfir 10-
000 sterlingspundum árlega,
auk spamaðarins við afborg-
anir.
Hinir amerísku banka-
menn hafa látið tilkynna
mér það, að þeir verði fyrst
að fá vissu fyrir einu, með
bréfi frá forsætisráðherran-
um, sem sé, að hann sé reiðu-
búinn að athuga slíka lán-
töku og leiti ekki fyrir sér
um lán hjá neinum öðrum
fyrr en hann hefir gefið á-
kveðið svar, „já“ eða „nei“,
við því tilboði, sem þeir ætla
að gera.
Vitanlega myndi það
verða nauðsynlegt, að fjár-
málaráðherrann sjálfur
kæmi síðar til Englands til
þess að ganga endanlega frá
skllmálunum, gengi lánsiiís
og útboðí.“
Kéðlnn (ær vitrnn!
Nokkrum dögum eftir að
venzlamanni Mr. Wright hér
í bænum barst þetta bréf, eða
2. marz, ber svo elnkennilega
við, að Héðinn Va,lclimarsson
skrifar stóra grein í „Þjóðvilj-
ann“, með fimm dálka fyrii>
sögn, þar sem hann í nafni
„sameiningarmanna“, eins og
hann kemst að orði, stingur upp
á því „bjargráði" að táka um
60 mlljón króna erlent lán til
50—60 ára til „viðreisnar at-
vinnulífsins“.
í grein Héðins Valdimarsson-
ar í Þjóðviljanum er farið um
þetta svofeldum orðum:
„Ríkislánið yrði að vera
það stórt, að auk gömlu rík-
islánanna væri hægt að
greiða með því skuldir bank-
anna erlendis, að minnsta
kosti lausaskuldir þeirra, að
fullu, ©g skapa hæfilegan
gengissjóð til að tryggja fast
og óbreytt gengi íslenzkrar
krónu, sem myndi efla láns-
traust ríkisins og lands-
manna í heild. Jafnframt
þyrfti að vera afgangs stór-
fé fyrir bankana, eða nýjan
banka, til viðreisnar atvinnu-
vegunum, til að koma upp
nýjum síldar- og fiskverk-
smiðjum, afla nýrra togara,
mótorskipa og mótorbáta og
yfirleitt til aukningar og efl-
ingar sjávarútveginum með
nútímatækni, en hin eldri
fyrirtæki yrðu sett á þann
fjárhagslegan grundvöll, að
þau gætu verið rekin sam-
hliða, og einnig yrði hita-
veitu Reykjavíkur komið á
þegar í stað. Það má ætla að
með því að taka 60 millj. kr.
lán erlendis til 50—55 ára, í
stað gömlu ríkisskuldanna
til styttri tíma, mætti koma
þessu í framkvæmd . .. “
Svo mörg eru þau orð. En
beri menn nú saman það, sem
hér er tilfært orðrétt úr grein
Héðins Valdimarssonar og bréf
það, er venzlamaður Mr,
Wright hér í bænum fékk
nokkrum dögum áður, og á und
an er tilfært í aðalatriðum,
einnig orðrétt, þá geta menn
séð, hvaðan Héðinn hefir feng-
ið sína vitrun, og hvílík afrek
„sameiningarmennirnir“ svo-
nefndu hafa unnið með því að
finna upp þetta stórkostlega
bjargráð til viðreisnar þjóðinni.
Biélð í Þjöðviljanum.
Hinn 6, marz kemur svo hing-
að til Reykjavíkur Mr. Wright
við annan mann. Þeir eiga þá
daginn eftir tal við ríkisstjórn-
ina og fara fram á það, að fá
„á hendina“ útvegun lánsins,
bréf frá ríkisstjóminni þar um
og að hún reyni ekki í 3 mánuði
að leita um lán annars staðar.
Ríkisstjórnin mun hafa talið
ógerlegt að verða við slíku, sér-
staklega þar sem þeir voru ó-
fáanlegir til að gefa úþp hvaða
bankar eða fjármálamenn það
væru, sem að þessari málaleit-
un stæð,u. Fóru þeir þá fram á
að ríkisstjórnin sendi fulltrúa
til London til þess að athuga
málið með þeim, en þá mun
ríkisstjómin hafa bent á að ef
hér væri um amerískt fé að
ræða, þá væri nú staddur í Am-
eríku maður, er þar starfaði
sem trúnaðarmaður stjórnar-
innar og auk þess hefði verið
ráðinn bankastjóri við Lands-
bankann og myndi hún þá fela
honum rannsókn þessa fyrir
sig, ef það gæti haft þýðingu.
Þessi maður væri Vilhjálmur
Þór.
Þegar umræðunum lauk mun
engu enn hafa verið slegið föstu
úm þetta. Fjármálrþnennimir
fara í Þjóðviljann sama kvöld
og daginn eftir kemur Þjóð-
viljinn með þá „tillögú* að „rík
isstjórnin ætti að gefa Vil-
hjálmi Þór umboð til þess að
hefja samninga“, og lætur svo
líta út sem blaðið eigi þar upp-
ástunguna, þó hún sé komin
beint frá ríkistjórninni.
Áður en fjármálamennirnir^
fara, mun svo ríkisstjórnin hafa
skýrt þeim frá því, að hún
myndi biðja Vilhjálm Þór að
athuga þessar umleitanir þar .
vestra.
Kemur þá Þjóðviljinn enn
daginn eftir og segir:
„Þjóðviljinn skoraði í gær
á ríkisstjórnina að rannsaka
lánsmöguleikana, sem um
ræðir, og fela Vilhjálmi Þór
umboð til að undirbúa og
hefja samninga við enska og
ámeríska fjármálamenn. Það
er vel að stjómin hefir horf-
ið að því ráði,“i!
Svona standa þá málin nú.
Bíóinu er ekki lengra komið
enn þá, enda eru nú Englend-
ingarnir farnir og Þjóðviljinn
þar með sviftur möguleikunum
til þess að koma með nýjar „til
lögur“ í málinu þar til næsta
bréf kemur frá Mr. Wright.
Morgunblaðið hefir leikið
eins konar vinnukonuhlutverk
í þessari kvikmynd. Er það
jafnan reiðubúið til þess að
flytja hinar sömu fregnir og
húsbóndinn í Þjóðviljanum fyr-
irskipar að bera skuli á borð
fyrir lesendur blaðsins, en eins
og vera ber hjá góðu hjúi eign-
ax það sér ekkert af hinúm
„frumlegu“ tillögum húsbónd-
ans, heldur fullyrðir aðeins hið
sama og hann um „tilboð“, sem
engin tilboð eru, og lánsmögu-
leika, sem enn eru algerlega ó-
sannaðir.
Japnrt skai mæla, en
fiátt hyfloia. . .“.
Allir geta skilið afstöðu Þjóð-
viljans. Hann býst við að til
kosninga geti dregið og þá ætl-
ar hann að vera tilbúinn með
trompin í kosningunum, 60
milljóna lán. Hann ætlar þá að
skamma ríkisstjórnina fyrir að
hafa ekki gleypt við því að taka
það og reyna þann veg að slá
sér upp á þessum „tillögum.“
Hvað fyrir Englendingunum
vakir er sýnilegt. Þeir óska að
fá hér sérleyfl til langs tíma.
Þeir telja líklegt að ef þeir geti
gert ríkisstjóminni þann
„greiða“ að útvega hagkvæmt
lán nú, muni það leyfi auösótt-
ara og fást með betri skilmálum
auk þess hagnaðar, sem þeir
kynnu að hafa af því að vera
viðriðnir stóra lántöku.
Þeirra aðgerðir eru því mjög
skiljanlegar og sjálfsagt að át-
huga hve sterkt þeir standa í
því, að útvega slíkt lán.
En öilluim hugsiaindi möimum er
Ijórt, að ailt braiuk qg braími
ÞjóÖviljans i þessiu er efeki ttl
þess aÖ gnei'ða fiyrir málinu, og
næsta óskilja'nlegt hve hinir
briezfeu erindrekar haga sér 6-
sfoynsamiega með tilliti tíl áratng-
uns af málaleiitun siuni.
Ef hér var um al& ræða stórián, ,
var sjálfsagt að athuga þ@!ð í
kyrþiey og þegar ath'ugun var
rloki'ð, að ganga þá frá málunúm
umsvifalaust,
Slík er venja annara þjóða, er
þær álkveða stórar lántökur.
Hér verður þetta mál sitrax á
fyrstta stigi sín'u beimlínLs til þess
að vekja hlátiur vegna afsfoifta
foomm únistanna af þvi, og getur
það éitt orðið til þes*s, að þeir
möguleifoar tapisit, sem anrtars
feunna að hafa verið fyrir hendi.
--lO~—-
- Það er enginn efi á þvi, að þeir
sem að Þjóðviljanum stianda, vita
vel, að enn er éktoert hægt éíð'
segja um, hvort þetta lán fæst'.
eða ékki.
Ektoert tiiboð liggur enn fyrir.
Enginn veit hvaða banfear standA
að þessum umleitunum, ef þeir
era þá nokkrir. Engiran veit me'ð
vís'su um vaxtakjör, gengi lánsiins
né lántökukostnað. Engintn veit
hvaða trygginga krafist vefður
'fyrir láninu, hvort t. d. verður að
veðsetja rífoistekjurnar sénstafo-
iega eins og þegar Kúlu-Andeiv
sen 'sællar minningar vair vift
lántökur hér riðinin.
Alt þetta veit Þjóðviljinn; en
hann lætur svo siem „alt sé í
lagi“, bara ef rikis'stjórnin vilji
bíta á agnið,
En með sjálfum sér óskar
ÞjóðViljinn einsíd's fridkar en að
ékkert lán fáist, þvi þá getui'
hann ráðist á ríkisstjórniifna og
Alþýðuflokkinn fyrir að hafa' ekki
notað tækifæríð meðan. það var
og á eftir getur haran spekúleraö
í neyðínnl og óánægjunnl, einis og
konimúnisíar eru vanir i hvaða
laradi ;sem er.
En þes'sar ieyndu hugsanir má
hann ekki láta koma fram strax.
— Hann verður að láta lita svo
út, sem engum &é það meira á-
’hugamál en hommi, að þetta lán
fáiist, til þess að úr greiðist í
biii. — Þess vegna alt b$óið í
Þjóðviijanum.
Dettifoss
fer á mánudagskvöld 13. mar*
vestur og norður. Pantaðir far-
seðlar óskast sóttir fyrir há-
degi á mánudag, verða annars
seldir öðrum.
Samkoma
í Fríkirkjunni í Hafn'arfifði á
morgun, sunnudag kl. 5.
Síra Jón Auðuns: Á landa-
mærunum. (Sýnir við dánar-
beði). Kórsöngur, Orgelsóló.
Aðgöngumiðar á kr. 1.00 við
innganginn.
t STJÓRNIN,