Alþýðublaðið - 10.05.1939, Blaðsíða 3

MIIIVIKUDAG 1«. MAl 1939
AbÞYÐUBUWO
ALÞYÐUBLABiÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALÐEMARSSON.
í fjarveru hanc:
JÓNAS GUÐMUNÐSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverflsgötu).
SÍMAR:
4000: Afgreiðsla, auglýsingar.
4C0I: Ritstjórn (innl. frétttr).
4902: Hílstjóri.
4803: V. S. Vilhjálms (heima).
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
t
EINS og skýrt var frá hér í
blaðinu í gær skipaBi stjóm
Alpýðusambandsins á fundi sín-
um á mánudagskvöld 13 manna
nefnd til þess að athuga skipu-
lags.mál verklýðsfélaganna. Af
nefndarmönnunum eru 1Ö for-
me in verklýðsfélaga, sem i Al-
býðusambandinu eru, en frá
tveim félögum eru valdir aðrir
mean en formennirnir, og eru
þeir báðir reyndir menn í verk-
lýðshreyfingunni. Sem' fulltrúi
sambandsins starfar í nefndinni
Ingimar Jónsson skólastjóri.
Með skipun þessarar nefndar
>er í raun og veru aðeins haldið
áfiam áð vinna að vérkefni, sem
byrjað var á 1936. Á því þingi
AI þýðusambandsins var skipuð
milliþinganefnd, sem gera átti til-
lögur um breytingar á lögum AÍ-
þýðusambandsíns. Árangurinn af
starfi þeirrar nefndar var laga-
frumvarp það, sem samþykt var
breytingalítið á þinginu s. 1.
luiust ,og sem nú eru lög sam-
bandsins.
Starf þessarar nefndar verður
að likindum fyrst og fremst fólg-
gð x_því, að ræða hin ýmsu skipu-
lagsform, sem til greina geta
komið, ef breyta á til um skiþun
frá því sem nú er, og enn frem-
ur að kveðja á sinn fund til við-
rá'.ðna menn úr öðrum stjórn-
málaflokkum en Alþýðuflokkn-
um, sem áhuga hafa á verklýðs-
málum og einhverjar tillögur
hafa að gera í þeim efnum.
Við kommúnista virðist þó
tilgangslítið að ræða, því þeirra
éina áform er áð eyðileggja öll
samtök alþýðunnar, hverju nafni
sein þau nefnast, og eru dæmin
deginum ljósari þar um, hvert
sein litið er.
*
Það þarf engan að furða á því,
þó jafn yfirgripsmíkil og fjölþætt
samtök, sem verkalýðs- eða al-
þýðusamtökin eru, þurfi langan
tín a og mikið starf til þess að
finaa það form, sem hentar þeim
bezt. Erlendis, þar sem þau halda
nú 40 og 50 ,ára afmæli sín,
h»fa þau fundið sin skipulags-
form fyrir 20—30 árum, eða þeg-
ar þau voru á líkum aldri og ís-
len/ku samtökin eru nú á.
Kétt virðist að benda á pað nú
þegar milliþinganefndin hefur
stöif sín, að sums staðar — við-
ast hvar má segja — er það
fyrirkomulag fyrir löngu upp
tekið, að skipuleggja hinar ýmsu
stai Fsgreinar í sambönd, er ná
yfir alt landið og mynda þau
sambönd síðan aftur allsherjar-
alþýðusamband verklýðsfélag-
anna.
Hér mælir ýmislegt á móti því,
að svo verði gert, en margt mæl-
ir einnig með því, og er sjálfsagt
að athuga þá leið eins og aðrar,
sem á verður bent.
Þtið er lika rétt að benda á
það, að hvergi er það svo, aö
allsherjarsámbönd verklýðsfélag-
anna séu ópólitísk. Alls staðar
hafa þau I lögum sínum ákvæði,
er sýna samband þeirra við
jafnaðarstefnuna, og mjög víöa
eru þau beinlínis tengd Alþýðu-
flokkunum með lagaákvæðum og
alls staðar — nema í einræðis-
löndunum: Rússlandi, Þýzkalandi
og ítaliu — starfa þau í nánu
sambandi við þá flokka.
Þá verður og að vænta þess,
að þau félög og þeir einstakling-
ar innan verklýðsfélaganna í
landinu, sem urn þessi mál hafa
fjallað, og jafnvel þar um gert
ákveðnar tillögur, sendi milli-
þinganefndinni þær tillögur eða
álitsgerðir, sem þau hafa að
gera í þessum málum, því svo
bezt verða þessi mál leyst vel,
að allir, sem þar að vilja vinna
af einlægni, leggist á eitt.
Verklýðssamtök, sem ekkert
takmark hafa að stefna að og
sem er bannað að styðja sig við
póitískan fokk, verða eins og
stýrislaust skip, sem rekur fyrir
sjó og vindi og ferst, komi þvi
ekki hjálp í tæka tíð.
teiknikennari.
F. 15. nóv. 1896 — d. 27. april 1939.
llorðwliiidariéitshMum
firvfiismil i laugnauu
1 baust
AKVEÐIÐ HEFIR verið að
halda Norðurlandaráðstefnu
f haust í Kaupmannahöfn, þar
sem Iögreglumenn og fleiri boma
sáman og ræða öryggismál borg-
áranna.
I sambandi við ráðstefnuna
verður sýning, þar sem sýnd
ýms öryggistæki, sem lögregíu-
lið Norurlándánna éiga yfir að
ráða.
Nýlega barst lög:reglustjóran-
um i Reykjávik, Jónatan Hall-
varðssyni bréf frá ríkislögregl-
stjóra Dana, þar sem Islandi er
boðin þátttaka í ráðstefnunni og
sýningunni.
Bréfinu hefir verið svarað á
þá leið, að Island teldi sér ekki
faert áð taka þátt í sýningunni,
en lögreglustjóri kvaðst mundi
íaka þátt í ráðstefnunni og skoða
sýninguna ef tækifæri gæfist.
Útbreiðið Alþýðubiaðið!
JARÐARFÖR Björn Björns-
sonar teiknikennara fór
fram að viðstöddu miklu fjöl-
menni á mánudag. Björn hafði
kent teikningu við Iðnskólann,
Kennaraskólann og Gagnfræða-
skólann í Reykjavík. Útförin
hófst með minningarathöfn í
Kennaraskólanum. Fluttu skóla-
stjórar allra þessara skóla
minningarorð hver. Nemendur
skólanna gengu í fylkingu á
undan líkvagninum frá Kenn-
araskólanum til dómkirkjunnar.
Minningarorð þau, sem Ingi-
mar Jónsson skólastjóri Gagn-
fræðaskólans flutti, fara hér á
eftir:
„Þar sem góðir menn fara,
eru guðs vegir.“
Ég minnist þessara orða við
líkbörur Björns heitins Björns-
sonar. Hann var fyrst og fremst
góður maður. Og ég veit ekki
hvað getur verið meira um vert.
Menn geta verið gáfaðir, já, —
meira segja vitringar. Menn geta
verið snillingar, geta látið eftir
sig verk, sem lifa öldum sam-
an. Menn geta fengíð aðstöðu
til þess að ráða örlögum miljóna
manna í samtíð sinni og framtið.
Allt er þetta merkilégt og vert
frásagnar. Alt getur þetta verið
gott, ef það stefnir til meiri
blessunar fyrir mennina og til
meiri fullkomnunar. En stóru
verkin, snildin og vitið getur
alt brugðist til beggja vona. Og
hvað ræður þar úrslitum? Mað-
urinn sjálfur. Hvernig hann er,
eða hjartalag hans eins og
venjulega er sagt, og hverja
lífsstefnu hann velur. — Þótt
alt hitt, sem ég nefndi, hæfi-
leikarnir og aðstaða til stórra
verka, sé mikilsvert, er þó und-
irstaðan sjálf miklu mest um
verð, og undirstaðan er mann-
kostirnir, hvort maðurinn er í
raun og veru góður maður. Og
því má segja, að góður maður
gangi ætíð á guðs vegum. Hann
Bjöm Björnsson.
er samverkamaður guðs í því að
vinna fyrir sigur hins góða í
heiminum.
Ég þekti Björn heitinn ekki
verulega fyr en fyrir 11 árum.
Þá hófst samstarf okkar með
stofnun Gagnfræðaskólans í
Reykjavík, en við hann starf-
aði Björn frá upphafi. Ég vissi
um hæfileika hans til starfsins,
og þarf ekki að lýsa því, hversu
kennslustarfið var prýðilega af
hendi leyst. En manninn sjálfan
þekti ég ekki mikið. Ég vissi þó,
að hann var óvenjulega vinsæll
af öllum, sem þektu hann. Og
það út af fyrir sig er mikil
mannlýsing. Ég varð heldur
ekki fyrir vonbrigðum við að
kynnast manninum. Elskulegri
sál er sjaldgæft að finna. Al-
staðar gat hann séð eitthvað
gott, eitthvað fagurt, enda leit-
aði hann ávalt fyrst að því. —
Hvarvetna lagði hann það bezta
til allra mála. Ef hann sá eitt
hvað fara aflaga, lagði hann
kapp á að finna orsakir, skilja
og afsaka, en ekki að dæma.
Vinarhugur, hlýja og mildi
fylgdi honum, hvar sem hann
var. Þess vegna varð hann ást-
sæll bæði af samkennurum sín-
um við skólann og af nemend-
um. Átti hann þó við nokkra
erfiðleika að etja fyrst, því
námsgrein sú, er hann kendi,
var í litlum metum hjá nem-
endum þá, en síðari árin var
það algerlega breytt, svo að
teiknunin var sízt ver rækt en
aðrar námsgreinar.
Hæfileikar Björns og mentun
í starfsgrein hans var ómótmæl-
anlega í fylsta lagi. En ég þori
að fullyrða það, að upplag og
mentun hjartans var ekki síð-
ur. Prúðmenskan, sem einkendi
alla framkomu hans var eðli-
leg, hvorki þvinguð eða lærð.
Hún kom innan að og sýndi ytra
borðið á óvenjulega næmri
fegurðartilfinningu hans. Mann-
úð hans var djúp og' innileg og
kom beint frá hjartanu. Og
þegar þar við bættist heitt trú-
arþel, veit ég með vissu, að
honum hefir tekist mörgum
betur að skilja og finna sam-
band og hærri einingu hins góða
og fagra, svo að hann hefir
fengið að reyna, eins og Páll
postuli orðar það, hver sé vilji
guðs, hið góða, fagra og full-
komna.
Vertu sæll göfugi vinur! Guð
blessi starf þitt og gefi því á-
vöxt! Guð blessi minningu þína
hjá öllum hinum mörgu vinum
þínum!
Fræg koaa látin.
„Ðer sozialistische Kampf“
thnarit austurr. jafnaðarmanna,
flytur þá fregn, að Adelheid
Popp sé látin, 69 ára að aldri.
Hún var foringi hinnar fyrver-
andi sósialdemókratisku kvenna-
hreyfingar i Austurríki, þangað
til nazisminn stöðvaði skyndilega
hina viðtæku stjórnmálastarfsemi
hennar árið 1934. Eftir bardagana
í febrúar, er hún lá veik á Ijós-
lækningaspítalanum, var hún tek-
in þaðan með ofbeldi og flutt í
fangelsi, þrátt fyrir mótmæli
læknanna.
Sem kornung stúlka tók Adel-
heid þátt í baráttu verkalýðsins
og sökum hinna miklu gáfna
sinna fékk hún ýms erfið verk-
efni innan kvennahreyfingarinnar.
Hún hefir sjálf lýst æsku sinni
og starfi innan verkalýðshreyf-
Hlnu frjálsa orðl Sórn-
að á altari Mammons.
BliiðalOnaðarfnii á Bretlandi.
ÞAÐ hefir verið mjög al-
gengur viðburður í seinni
tíð að þektir blaðamenn við í-
haldsblöðin brezku hafa gefið
út hækur, þar sem þeir hafa
látið í ljós skoðanir, sem fjar-
lægðust mjög þá afsláttarpóli-
tík í alþjóðamálum, sem hefir
auðkent blöð þeirra og önnur
málgögn flokksins, einkum í
öllu því, er snerti einræðisríkin
Þýzkaland og ftalíu. Með öðrum
orðum, það hefir kveðið við alt
annan og ákveðnari tón gagn
vart þessum ríkjum í einkarit-
um þeirra.
Nokkuð annars eðlis er hin
nýútkomna bók Wickham
Steeds, fyrverandi ritstjóra
„Times,“ um brezka blaða-
mensku og blaðaútgáfu. Bókin
heitir „The Press“ og er gefin
út af hinu heimsþekta Pinguin-
forlagi. Steeds birtir þar fjölda-
margar og merkilegar upplýs-
ingar um þessi mál, og gerir all-
verulega grein fyrir því, hvers
vegna brezku blöðin hafa verið
svo undanlátssöm og vingjarn-
leg í garð Hitlers, — eða með
öðrum orðum, blátt áfram ó-
þjóðleg.
Bókin er eiginlega þróunar-
sága brezku heimsblaðanna
og skýrir nokkuð á hverju rit-
frelsið innan vébanda blaðanna
byggist. — Og hún er skrifuð
með það fyrir augum að vera
málsvari hins frjálsa orðs. Höf-
undurinn, sem þó er langt frá
því að vera sósíalisti, dregur
ekki af sér, en ér ærið hvass-
yrtur þegar hann ræðst gegn
andstæðingum ritfrelsisins.
Kaflinn um fjármálahliðar
blaðaútgáfunnar er þungamiðj-
an og sá hluti bókarinnar, sem
mesta athygli vekur. Það er ein-
mitt í hinum nýtízku „blaða-
iðnaði“, sem Steed sér hættu-
legustu leynigryfjurnar fyrir
vígreifa og hreinskilna lýðræð-
issinnaða blaðamensku.
Það er öllum augljóst mál, að
til þess að blað geti verið frjáls-
mannlegt og hiklaust, verður
það að vera algerlega fjárhags-
lega sjálfstætt, — að það beri
sig í rekstri, eins og það er orð-
að á verzlunarmáli.
En hvernig er nú þessu hátt-
að í raun og veru? Sannleikur-
inn er sá, að brezku stórblöðin
bera sig og mikið meira en það.
En þau hafa þróast upp í það
að verða risavaxin fjárgróða-
fyrirtæki einstaklinga og eru
nú fyrst og fremst rekin með
það fyrir augum án tillits til
hins upprunalega ætlunarverks
þeirra í þágu þjóðfélagsins, þ.
e. a. s. að vera áreiðanlegar
fréttamiðstöðvar og leiðbein-
endur fyrir almenning. Blaða-
útgáfan er orðin iðnaður, rekin
á sama grundvelli með sama
fyrir augum og öll önnur iðn-
aðarfyrirtæki. Steed skýrir frá
því, að árið 1935 hafi brezki
blaðaiðnaðurinn þegar haft
jafnmörgu starfsfólki á að
skipa eins og tvær af stærstu
iðngreinum þjóðarinnar saman-
lagt, skipasmíðastöðvarnar og
járniðnaðurinn. Það er aðeins
hinn mikli vefnaðarvöruiðnað-
ur Breta sem er nokkuð fólks-
fleiiú. Á árunum 1921—1931
fjölgaði starfsmönnum við
blaðafyrirtæki úr 56 488 í 79
þús. 458 og nú er áætlað að
starfsfólkið sé orðið yfir 100
þúsund. Þegar svo er komið er
„hið frjálsa orð“ farið að verða
nokkuð dýrt í rekstri. í tímarit-
inu ,,Economist“ *) birtist ný-
lega áætlunarreikningur yfir
það, hve miklar tekjur blað eins
ög t. d. „Daily Herald“ þyrfti
að hafa til að bera sig fjárhags-
lega, og kemst höf. tímarits-
*) Hagfræðingurian.
greinarinnar að þeirri niður-
stöðu, að til þess þurfi 2 millj-
ónir sterlingspund (ca. 54 millj.
ísl. kr.). Það eru aðeins fá stór-
iðjufyrirtæki, er þyrftu þvílíkt
stofnfé.
En hagnaðurinn af þessum
risafyrirtækjum er líka orðinn
gífurlegur. Rothermere lávarð-
ur eða Harold Harmsworth eins
og hann heitir líka er bróðir
Northcliffe lávarðar (Arthurs
Harmsworth), þess manns, sem
fyrstur sá og skildi, hvíhkt stór-
gróðafyrirtæki blaðaútgáfa gat
orðið þegar farið er að gefa þau
út í milljónum eintaka og með
tilsvarandi auglýsingatekjum-
Rothermere, sem nú er einn
helzti blaðalávarðurinn brezki,
hefir milljónatekjur af blaðinu
„Daily Mail“ einu saman, auk
þeirra milljóna, sem hann sóp-
ar saman frá öðrum blöðum
sínum. Og þó er „Daily Mail“
gefið út í aðeins(!) 1 milljón og
500 þús. eintökum daglega, en
„Daily Herald“ t. d. í 2 millj.
eintokum og „Daily Express" í
2 millj. og 400 000 eintökum.
En auglýsingarverðið fyrir alla
fyrstu síðuna í „Daily Mail“ er
líka yfir 30 þús. ísl. kr. Og aug-
lýsendurnir bíða í tugatali eftir
því að komast að. Með þvílíku
auglýsingaverði verður það því
skiljanlegt, að „Daily Mail“-
hringurinn úthlutaði 35% í
hlutabréfaarð og 33 lá % pro
irigarinnar í bók sinni:
„Æskusaga verkakonu“. Þegar
hún kom til sögunnar var þa®
mjög sjaldgæft, aÖ konur fengj-
ust við stjórnmál, og ennþá
sjaldgæfara var það, aö konttr
töluðu opinberlega. Undir vin-
samlegri leiðsögn Victors Adlers
varð svo Adelheid Popp foringi
innan hinnar sósialistisku kvenna
hreyfingar og aðalritstjóri kvenna
blaðsins. Hún var fýrsta konan
fcr flokki sósialdemókrata, sem
tók sæti á þinginu. Þar bar hún
hita og þunga 'dhgsins um
margra ára skeið, og hún var
örþreytt á sál og líkama, þegar
hún var látin í fangelsi árið 1934.
Síðan hefir ekkert heyrst um
hana þangað til nú, að sagt #r
frá því í smágrein, að hún sé
látin.
Lík hennar var brent í bálstof-
unni í Wien að viðstöddu geysi-
legu fjölmenni, og það án þess
að lögregluvaldið reyndi ai
hindra það, þótt undarlegt megi
virðast. Það var fyrsta viðhafnar-
mikla útförin meðal sosialdemó-
krata siðan Hitler innlímaði Aust-
urríki.
„Við viljum ekki mínnast Adel-
héid Popp sem hinnar vesælu,
sjúku og þjáðu manneskju, sem
hún var siðustu árin", segir „Der
sozialfstische Kampf". „Við vtlí-
um minnast hennar eins og hú»
var á fyrstu árum hreyfingar
okkar, þegar hún var hinn mikli
foringi kvennanna“.
Á alþjóðlega kvennaþinginu í
Wien árið 1931 hélt Adélheid
Popp framsögUræðuna og skor-
aði á konurnar að búast til bar-
áttu gegn afturhaldi og nazisma.
Hún lauk ræðu sinni með þessum
orðum:
„Arfsögnin gamla, sem segir
við okkur konumar: Þú skalt
þjóna, þjóna, þjóna! er ennþá
lifandi á meðal okkar. Já; við
segjum líka: „Þú skalt þjóna,
Þú skalt þjóna hinni sósialdemo-
kratisku verkalýðshreyfingu".
Leikfélag Reykjavíkur
sýnir á morgun gamanleik-
inn Tengdapabbi, Á sunnudags-
sýningunni síðast var aðsókn
svo mikil, að margir urðu frá
að hverfa. Vinsældir Tengda-
pabba vaxa með hverri sýníngu.
bonus. Árið eftir stigu tekjurri-
ar upp í 40% og bonus var út-
hlutað tvisvar sinnum á árinu,
20% í fyrra skiftið og 25% í
það síðara.
Margir munu nú verða þeir,
sem segja, að „iðnaður,“ sem
útheimtir svo gífurlegt rekst-
ursfé og jafnframt er ákaflega
áhættumikill, verði að hafa stór
kostlegar tekjur. En Rothermere
og félagar hans hafa alls ekki
lagt neinar geysilegar fjárupp-
hæðir fram. Þegar Rothermere,
árið 1922, átti að yfirtaka eftir
bróður sinn, 400.000 hlutabréf
í „Daily Mail“ fyrirtækinu, sem
voru þá 32 millj. kr. virði, gerði
hann það á eftirfarandi hátt: —
hann gaf út ný hlutabréf ér
námu samtals 30 millj. kr. og
voru tryggð með 7 % arði. Þessi
hlutabréf flugu út. En sá bögg-
ull fylgdi skammrifi, að þessi
hlutabréf höfðu ekki atkvæðis-
rétt. Það höfðu aftur á móti hin
400 þús. hlutabréf, sem Rother-
mere á þennan hátt eignaðist
fyrir aðeins 2 milljónir króna.
Og það urðu vitanlega aðeins
þau. sem fengu hlutdeild í hin-
um gífurlega stórgróða fyrirtæk
isins, sem áður er sagt frá. Al-
menningur, sem lagt hafði fram
30 millj. varð að láta sér nægja
hin tryggðu 7%.
(Frh.) V
Útbreimð Alþýðublaðiðí