Alþýðublaðið - 21.10.1939, Blaðsíða 3

LAUGABDAGl* 21. OKT. 1939.
ALÞVÐUBLAfHÐ
Norðurlönd standa saman
á verði um frelsi sitt.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4001: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
j'4S06: Afgreiðsla.
S5021 Stefán Pétursson (heima).
I ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Eítlr eis ars
„saieilDðnu.
HIN botnlausu óheilindi,
sem „sameining“ Héðins
Valdimarssonar og kommúnista
byggðist á, eru nú að verða svo
augljós, að jafnvel þeir blind-
ustu eru byrjaðir að sjá þau.
Enda eru þeir sameinuðu nú
komnir í hár saman.
Héðinn og fylgismenn hans
heimta, að hætt sé að verja
bandalag Stalins við Hitler, —
svik hans við friðinn og lýð-
ræðisríkin og ofbeldi Sovét-
Rússlands við Pólland og smá-
þjóðirnar við Eystrasalt, sem
það einu sinni þóttist ætla að
verja. Hann óttast það,' að
„sameiningarflokkurinn“ verði
„þurrkaður út,“ eins og
hann sagði á rifrildisfundinum
í flokksdeildinni hér í þessari
viku. Og hann getur ekki held-
ur varið það fyrir húsbændum
sínum í British Petroleum, að
vera í slíkum flokki, sem svo
opinberlega tekur afstöðu með
Stalin og Hitler á móti Eng-
landi.
En Einar og Brynjólfur hafa
heitið yfirboðurum sínum í
Moskva, að „sameiningarflokk-
urinn“ skuli vera jafn þægt
verkfæri Moskvavaldsins eins
og hinn ógrímuklæddi komm-
únistaflokkur var. Þeir gengu
aldrei nema til málamynda úr
alþjóðasambandi kommúnista
og hafa stöðugt haldið áfram
að taka við fyrirskipunum frá
því, Þjóðviljinn er látinn lof-
syngja Sovét-Rússland fyrir
sviltin við allt það, sem hann
hefir áður haldið fram. Og hver
sá meðlimur „sameiningar-
flokksins,“ sem ekki vill taka
updir þann söng, er stimplaður
sem svikari við heimsbylting-
una og fyrirfram skipað í röð
þeirra, sem muni verða „hinu-
megin við götuvígin“ hér í
Reykjavík í stríðslok, eins og
Einar Olgeirsson komst nýlega
að orði.
Ennþá er þó reynt að klóra
yfir klofninginn út á við með
sameiginlegum samþykktum.
Ein slík samþykkt var gerð í lok
rifrildisfundarins í byrjun vik-
unnar. Hana gat að líta í Þjóð-
viljanum í gær mönnum til
mikillar skemmtunar. Því
hlægilegra plagg mun sjaldan
háfa sézt hér á prenti.
Þar er því lýst yfir, að
„flokksmönnum sé í alla staði
heimilt að fylgja fram ólíkum
sjónarmiðum viðvíkjandi fram-
komu einstakra ríkja í alþjóða-
málum.“ En í næstu orðum er
sú heimild tekin aftur með þeim
varnagla, að „enda sé þeim um-
ræðum haldið innan þeirra tak-
marka, að óskert sé eining
flokksins." Og til þess að und-
irstrika þennan varnagla er
varað við því, að „blöð flokks-
ins flytji greinar einstakra
manna, sem talizt geti stuðn-
ingur við auðvaldsárásir á sam-
tök verkalýðsins í öðrum lönd-
um eða óhróður um ríki hans.“
Um hitt er ekkert sagt, hver á-
kveða skuli, hvað „talizt geti“
„stuðningur við auðvaldsárásir
á samtök verkalýðsins í öðrum
löndum eða óhróður um ríki
hans.“ En maður getur auðveld-
lega getið sér þess til.
Því næst koma í samþykkt-
inni þessi sígildu vísdómsorð:
„Þá vill fundurinn vekja at-
hygli flokksstjórnar og annarra
flokksmanna á því, að sam-
kvæmt stefnuskrá flokksins
lýsir hann samúð sinni með al-
þýðuflokkum allra landa og
fylgist „af mikilli athygli og
samúð með starfsemi alþýðu-
flokkanna á Norðurlöndum,"
svo og „með starfsemi alþýð-
unnar 1 Sovétríkjunum."
Hér háfa menn heilindi
„sameiningarflokksins11 í smá-
sjá, ef svo mætti að orði
kveða. Menn athugi bara þessi
orð nánar: Kommúnistar fylgj-
ast „af mikilli athygli og sam-
úð“ með Alþýðuflokknum á
Finnlandi, þegar hann er að
búa sig undir að taka sér vopn
í hönd til þess að verja land
sitt gegn árás af hálfu Sovét-
Rússlands! En þeir fylgjast
líka „af mikilli athygli og sam-
úð“ „með starfsemi alþýðunnar
í Sovétríkjunum,11 þótt hún
skyldi af Stalin verða notuð til
þess að kúga Finnland og
hneppa þúsundir finnskra Al-
þýðuflokksmanna í fangelsi sov-
étstjórnarinnar austur um allt
Sovét-Rússland og Síbiríu!! Og
hver efast um, að þeir Einar
og Brynjólfur sjái fyrir því, að
,,samúðinni“ verði bróðurlega
skipt?!
Þannig er stefnuskrá „sam-
einingarflokksins og þannig
samþykktin frá síðasta fundi
hans, þegar þær eru skoðaðar
niður í kjölinn. Á slíkum og
þvílíkum sjónhverfingakúnst-
um hefir „sameining" Héðins og
'kommúnista byggst. Það er
sannarlega engin furða, þótt
farið sé að bresta í henni.
Oeypileg verðhækk-
na á syhri.
UM 37 smálestir komu hingað
til Reykjavíkur með Alex-
andrínu drottningu, og er nú
byrjað að selja þennan sykur.
Geysileg verðhækkun er orðin
á þessari vörutegund. Strásykur
kostaði sí'ðast 70 aura kg, en nú
kostar hann kr. 1,20 kg. Mola-
sykur kostaði 80 aura kg, en nú
kr. 1,40 kg.
Talið er, að þessar birgðir
nægi aðeins til skömmtimar i
þessum mánuði, en með Gull-
fossi kemur eitthvað og síðan
méð skipunum frá Ameríku.
Að gefnu tilefni skal það tekið
fram, að engin aukaúthlutun
verður á sykri vegna ferminga
eða annara veizluhalda.
Hið íslenzka prentarafélag,
Fundur á morgun (sunnudag)
kl. 2 e. h. í Alþýðuhúsinu við
Hverfisgötu.
Hjónaband.
Síðast liðinn þriðjudag voru
gefin samain í hjónaband hjá lög-
manni Ingveldur Guðmundsdóttir
og Sigurbergur Hjartarson. —
Heimili ungu hjónanna er í
Garðastræti 21.
Ferðafélag Islands
biður félagsmenn að vitja ár-
bókar félagsins 1939 á skrifstofu
Kr. Ö. Skagfjörðs, Túngötu 5,
UM allan heim beinist
nú athyglin að hinum litlu
lýðfrjálsu Norðurlöndum. Á-
stæðan er fundur þjóðhöfðingja
þessara landa í Stokkhólmi, þar
sem þeir eru samankomnir á-
samt utanríkisráðherrum sín-
um til þess að ræða hið alvar-
lega ástand í álfunni, samvinnu
Norðurlanda innbyrðis, ófriðar-
málin yfirleitt, en sérstaklega
þó málefni Finnlands, sem í
svipinn er í mestri hættunni.
Með þessum fundi vilja þjóð-
höfðingjar og ríkisstjórnir Norð-
urlanda undirstrika sam-
heldni þessara þjóða og að árás
á eitt þeirra sé skoðuð sem árás
á þau öll. En hvers vegna vek-
ur það heims athygli og samúð
allra menningarríkja, þó frelsi
þessara smáríkja sé 1 hættu?
Ástæðan er, ef til vill mest sú,
að Norðurlandaþjóðirnar eru
viðurkenndar vera einhverjar
gagnmenntuðustu menningar-
þjóðir heimsins, þar sem hið
fullkomnasta lýðfrelsi allra
stétta er ríkjandi, og að það eru
þjóðir, sem um langan aldur
hafa lifað friðsömu menningar-
lífi án nokkurrar ágengni við
nokkra þjóð. Á sama tíma, sem
aðrár þjóðir hafa staðið í ill-
deilum og gert allt, sem þær
hafa verið megnugar, til þess
að eyðileggja hver fyrir ann-
arri, hafa Norðurlandaþjóðirn-
ar einbeitt kröftum sínum til
þess að byggja upp og búa í
haginn fyrir sig og komandi
kynslóðir, og öll störf þeirra
hafa miðað að því að bæta kjör
sín bæði í andlegum og líkam-
legum efnum, að skapa gleði
og hamingju meðal þessara
þjóða. Með þessu starfi sínu
hafa Norðurlandaþjóðirnar
skapað sér álit og vináttu meðal
allra menningarþjóða, sem til
þeirra þekkja. Þess vegna sýna
Bandaríkin og öll önnur lýð-
veldi Ameríku, Norðurlöndun-
um nú á alvörustundu þeirra
vináttumerki og samúð, og
Bandaríkjaforseti hefir látið
flytja Rússum þá ósk Banda-
ríkjanna að þeir virði hlutleysi
Finnlands. Bandaríkin meta
það við Finna, að þeir, einir
allra þjóða, sem tóku hjá þeim
lán 1 síðustu styrjöld, hafa stað-
ið fyllilega í skilum. ■
Hvort sem Rússar virða
nokkurs óskir Bandaríkjafor-
seta eða Norðurlandahöfðingj-
anna um að Norðurlöndin fái
að lifa í friði, þá vita þeir nú, í
fyrsta lagi að Norðurlöndin öll
standa fast með Finnlandi, og í
öðru lagi að þeir eiga vísa and-
úð alls hins menntaða heims,
ef þeir skerða hlutleysi Finn-
lands eða annarra Norðurlanda.
Af fréttum í útvarpi, blöðum
og í einkabréfum frá Norður
löndunum er það ljóst, að Finn-
lendingar, þótt lítil þjóð sé, og
fátæk, eru staðráðnir í því að
verja frelsi sitt og sjálfstæði
eftir megni gegn yfirgangi
„verndara smáþjóðanna“ í
austri. Þeir eru staðráðnir í að
láta ekki kúga sig mótspyrnu-
laust eins og litlu Eystrasalts-
ríkin. „Verndararnir“ skulu
þurfa að vinna þjóðina með
vopnum, áður en hún afhendir
frelsi sitt, virðist vera einhuga
áform allra Finnlendinga. Hin
áhrifamikla kveðja Helsing-
forsbúanna til Paasikivi er hann
fór af stað til Moskva ber þess
og vitni, að Finnar séu djarfir
og óbeygðir. Finnlendingar
hafa svo sem barizt við Rúss-
----------«----------
ana fyrr og jafnan reynzt þeim
erfiðir viðfangs. Margir munu
minnast hinna ódauðlegu hetju-
ljóða Runebergs um hreysti
Finna. Ekki er að vísu hægt að
vænta þess, að Finnlendingar
geti varið land sitt gegn vopn-
aðri innrás Rússa. Til þess er
leikurinn of ójafn. Finnland
með 300—400 þúsund manna
her, en Rússar með 3—4 millj.
her vel búnum að vopnum. Að
vísu munu hin Norðurlöndin
tæpast sitja hjá, ef á Finnland
verður ráðizt, að minnsta kosti
ekki Sv%jóð, en Svíar geta haft
650 þúsund manna æft herlið
mjög vel búið nýtízku vopnum.
En hvað segir það? Um Svíana
gildir það sama og með Finn-
lendinga, að oft hafa þeir átt
í höggi við Rússa, þó ekki síð-
ustu 100 árin, og jafnan hafa
Svíar reynzt þeim hættulegir
mótstöðumenn og aldrei hefir
Rússum tekizt að ná yfirráðum
yfir Svíum, hvorki fyrr né síð-
ar, og tekst vonandi ekki nú.
Það gætir að vonum kvíða
hjá hinum friðsömu og frelsis-
elskandi Norðurlandaþjóðum,
er þær sjá „Stalin við borgar-
hliðin“, eins og eitt Stokk-
hólmsblaðanna orðaði það þeg-
ar Rússar kúguðu Eystrasalts-
ríkin til undirgefni, og finna
helgreipar rússnesks einræðis
og ógnarstjórnar reyna að um-
lykja sig. Engum dettur í hug
að Rússar láti sér heldur nægja
með Finnland. Norður-Svíþjóð
með hinum geysimiklu járn-
námum og Norður-Noregur
með Narvík sem ísfría höfn er
vafalaust takmark þeirra. Það
veldur að vonum kvíða þessara
þjóða, er þær sjá allt sitt
margra alda menningarstarf í
voða, allt, sem þær hafa byggt
upp á undanförnum öldum,
heimili, hugsjónir, frelsi og
mannréttindi.
Hver er svo afstaða Hitler-
stjórnarinnar í Þýzkalandi til
þessara mála? En þessi stjórn
hefir svo oft talað um vináttu
sína við Norðurlönd og hinn ar-
iska skyldleika, svo von er að
spurt sé. Nú segir þessi stjórn:
Okkur koma ekki Norðurlöndin
við. Félagi Stalin hefir þar
frjálsar hendur að gera það,
sem honum sýnist við Norður-
lönd. Þannig reynist ,,vinátta“
þýzku stjórnarinnar, og er það
raunar einkennilegt, þar sem
þar hefir alltaf verið góð sam-
búð á milli og Þjóð-
verjar fá um 40% af
járnmálmi sínum frá Sví-
þjóð, því þótt Rússar og Þjóð
verjar séu vinir í bili, er vafa-
samt að þeir verði það um alla
framtíð.
Það skiptir að vísu litlu máli
hver afstaða okkar íslendinga,
minnstu og varnarlausustu
þjóðar álfunnar, er til þessara
mála, en það hygg ég, að Finn-
lendingar og aðrar Norðurlanda
þjóðirnar hafi nær óskipta sam-
úð okkar íslendinga, enda hafa
sum blöð okkar tekið það skýrt
og vel fram. Að frændþjóðir
okkar meta vináttu vora sýnir
sá fögnuður, er kveðjuskeyti
forsætisráðherra okkar til þjóð-
höfðingjafundarins í Stokk-
hólmi vakti þar. Vináttuvottur
þeirra til okkar, þrátt fyrir að
þeim er ljóst hið algera þýð-
ingarleysi vort í styrjöld, kem-
ur og skýrt fram er þeir á þess-
um hátíðlegu alvörustundum
leika þjóðsöng vorn fyrstan og
flagg vort blaktir hvarvetna
við hlið annarra Norðurlanda-
flagga. Einkennilegt var að ís-
lenzk stjórnarvöld skyldu ékk-
ert gera hér til þess að undir-
strika samúð sína með málstað
linna Norðurlandanna annað
en guðsþjónustuna. Und-
arlegt er það, að ekki
skuli vera óskipt samúð
allra íslendinga með Finnlend-
ingum í þessari deilu, þjóðar,
sem ekkert hefir til saka unn-
ið, en æskir þess eins að fá að
lifa í friði. Það er óskiljanlegt
að hér hjá minnstu og varnar-
lausustu þjóð álfunnar skuli
vera til menn (að vísu fáir), sem
fylgjandi eru ofbeldi og kúgun
og hlakka nú yfir því, ef Norð-
urlöndin verði hneppt í rúss-
neska áþján í von um undir-
tyllustöðu þessara erlendu
drottnara hér á íslandi. Og sárt
er að vita til þess, að hér skuli
vera menn í ábyrgðarstöðum,
sem hafa megnustu andúð á
öllu vinfengi okkar íslendinga
við hinar Norðurlandaþjóðirn-
ar og segjast fyrirlíta þær. Sem
betur fer eru þeir þó fáir. En
hræddur er ég um að mörgum
íslendingi mundi þykja þrengj-
ast um sig, að minnsta kosti
menningarlega séð, ef við
fengjum Sovét-Rússland sem
næsta nágranna í stað þeirra
frænda vorra, sem nú eru þar.
Vonandi kemur aidrei tii slíks
og vonarneistinn lifir enn um
að úr þessum ágreiningi Rússa
og Finna rætist stórvandræða-
laust og takast megi að ná frið-
samlegri lausn á þessum deilu-
málum og friðsamleg sambúð
geti íramvegis haldizt milli
Norðurlandanna og Rússlands
eins og við önnur lönd. Norð-
urlartdaþjóðirnar þrá að lifa í
friði og eiga siðferðilegan rétt
á að fá að lifa í friði.
19. okt.
GuSl. Rosinkranz.
Lúðrasveit Reykja-
víknr.
AÐ hefir orðiÖ stórfelll
breyting á sviði tónlistarlifs
Reykjavíkurbæjar hin síðustu ár.
Þar til fyrir nokkrum árum höfð-
um við ekki af öðru að segja
hér í höfuðstað landsins en því,
er karlakórar létu til sín heyra
með sínum árlegu hljómleikum.
Og þá hljómleika varð allur
fjiöldinn að fara á mis við vegna
þess, að alþýða manna hafði
hvorki efni né ástæður til þess
að sækja þá.
Mjög mikil breyting verður á
þessu, er Lúðrasveit Reykjavíkur
er stofnuð 1922. Þá má segja að
hefjist nýtt tónlistartimabil í sögu
bæjarins, með því að hinir stór-
huga áhugamenn, er þar voru að
verki, láta það verða sitt fyrsta
verk að fá hingað til landsins er-
lendan kunnáttumann sem stjóm-
anda Lúðrasveitarinnar.
Annað mesta áhugamál þeirra
var að fá bætt úr hinu örðuga
máli, er var sæmilega gott hús-
næði til æfinga, er mætti vera
samistaður þeirra, er ynnu að
þessum málum- Lúðrasveitin
hafði verið á hrakhólum méð
húsnæði, og þau Mlög, er voru
hér starfandi á undan L. R-,
höfðu orðið að hafast við í mjög
óvistlegum herbergjum hingað
og þangað úti um allan bæ, þar
til 1923—4, að Lúðrasveitin með
hjólp góðra manna réðist í það
) .:2-H
JÓN TRAUSTI
Heildarútgðfa hafls
á ritverkum Júns
Trausta.
¥ SLENZKIR bókavinir hafa nú
fengið fyrirheit um það, að
fá öll ritverk Jóns Trausta x
heildarútgáfu. 1 gær kom fyrsta
bindið á bókamarkaðinn, Halla
og Heiðarbýlið, fyrstu þættirnir.
Útgefandi er Guðjión Ó. GuÖ-
jónsson prentari, en Aðalsteinn
Sigmundsson sér unx útgáfuna.
Dr. Stefán Einarsson, norrænu
fræðíiiigur í Ameríku, ritar ýtar-
legan fonnála að þessu bindi og
gerir þar grein fyrir höfundinuin
og skáldskap hans.
Áætlað er, að ritvenkin koirá
út í sex bindum, og verði út-
gáfunni lokið á þrem árum.
Eiga útgefendur hinar beztu
þakkir skilið fyrir að gefa út
bækur þessa mikilvirka rithöf-
undar, sem um skeið var svo
mn deildur með þjóðinni. Er eng-
ínn vafi á því, að Jón Trausti
hefir markað djúp spor í sögu
íslenzkra bókmennta. Vonandi
xerður þessari útgáfu svo vel
tekið, að útgefendur geti lokið
henni á áætluðum tima.
Þessarar útgáfustarfsemi verð-
txr nánar getið seinna hér í blað-
inu.
að reisa sér sitt eigið hús, Hljóm-
skálann, og þar hefir hvm haft
aðsetur sitt síöan.
Það, að Hljómskálinn koinst
upp, má einungis þakka þeim á-
hugamönnum, er voru svo stór-
huga og töldu það ekki eftir sér
að leggja frarn krafta sína endur-
gjaldsláust um næstu ár.
Er Hljómskálinn var koniinn
upp, má segja að starf Lúðra-
sveítarfnnar sé komið á fastan
og tryggan grandvöll, þar sem
líka bæjarstjóm Reykjavikur við-
urkennir starf þeirra manna, er
höfðu barist fyrir þessum áhuga-
málum um mörg ár, með þvi að
veita L. R. nokkurn styrk til þess
að halda opinbera hljómleika fyr-
ir bæjarbúa.
Starfi L. R. má eingöngu þakka
það, að hér í bæ er nú starfandi
tónlistarskóli, með þeim ágæta
árangri, sem bæjarbúum er kunn-
ur. Það vora nokkrir þrautreynd-
uslu félagar L. R. er voru frum-
kvöðlar að stofnun skólans, þeir
Bjöm Jónsson, Óskar Jónsson og
fleiri, auk . þáverandi stjórn-
anda L. R., Páls ísólfssonar.
Sömu menn og á sínum tíma
hörðust fyrir byggingu Hljóm-
skálans. Og þó þeir hafi fengið
með sér nokkra menn til að vinna
að áhugamálum skólans, þá
starfa þessir menn enn eins og
kunnugt er með sama þ-rótti sem
fyrr.
Auk þess að halda stöðugt
uppi útihljómleikum fyrir bæjar-
búa og koma fram við ýms há-
tíðleg tækifæri, þá hefir L. R..
farib þrjár stórar hljómleika-
ferðir út um land. Nú síöast i
sumar fór L. R. kring um land
og lék alls staðar þar, sem stað-
Frh. á 4- síðu. t