Alþýðublaðið - 11.11.1939, Blaðsíða 3

LAUQAKDAGUR 11. NÓV. 1939.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞfÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu)
SÍMAR:
41)00: Aígreiðsla, auglýsingar.
i-!íJöl: Ritstjórn (innl. iréttir).
Í4S02: Ritstjóri.
14903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905' Alþýðuprentsmiðjan.
149 0 6: Afgreiðsl a.
15021 Stefán Pétursson (heima).
Ai .ÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
I
ssiuiuianr
riOim
fÁLLDÓR KILJAN LAX-
NESS hefir enn einu
sinni verið svo óheppinn, að
villast út úr sínum verkahring
og láta blað kommúnista birta
eftir sig hugleiðingar á tuttugu
cg tveggja ára afmæli rúss-
nesku byltingarinnar, sem hann
nefnir: „Heimsvaldastefna og
sósíalismi.“
í þessum hugleiðingum
skáldsins er yfirgangi stórveld-
anna, sem það fyrir frumleika
rakir kýs heldur að kalla
,,heimsvaldastefnu“ en heims-
veldisstefnu, lýst á eftirfarandi
hátt:
„Á vogarskál heimsvalda-
stefnunnar er hver sú þjóð létt-
væg fundin, sem ekki er þess
umkomin að tala máli hnefans
og sverðsins og sjálfsagt að
þröngva kosti hennar eftir því,
sern heimsvaldasinnar krefjast.
Þannig er stríð þetta, sem nú
stsndur yfir, ekki hvað sízt stríð
heimsvaldasinna á hendur smá-
þjóðum, í sama mund og það er
str;ð gegn öllum, sem aðhyllast
siðferðilegan mælikvarða á
mannleg viðskipti."
Ef skáldið hefði skoðað þá
viðburði, sem nú eru að gerast
úti í heimi, 1 ljósi þessarar lýs-
ingar, mvndi það áreiðanlega
hafa komizt að lærdómsríkum
niðrrstcðum um hitt og þetta,
sem því hefir hingað til verið
óljóst. Þannig hefði það óhjá-
kvæmilega hlotið að reka sig á
þann sannleika, að það er eng-
inn raunverulegur munur á
steínu Hitler-Þýzkalands og
Hovét-Rússlands í dag. Bæði
þessi stórveldi hafa sýnt það í
verki, að á vogarskál þeirra er
„hver sú þjóð léttvæg fundin,
sem ekki er þess- umkomin að
tala máli hnefans og sverðsins,
og sjálfsagt að þröngva kosti
hennar“. Því að bæði hafa hafið
„stríö ... á hendur smáþjóð-
um“ og raunar „öllum, sem að-
hyllast siðferðilegan mæli-
kvaroa á mannleg viðskipti".
Og þar er ekki aðeins átt við
liina sameiginlegu blóðugu árás
á Pólland, heldur og kúgun
Eys trasaltsríkjanna, Eistlands,
Lettlands og Lithauens, af hálfu
Sovét-Rússlands, sem ekki þolir
um hársbreidd betur en árásin
á Pólland, að „siðferðilegur
mælikvarði" sé lagður á hana,
þótt ógnunin ein hafi nægt til
þess „að þröngva kosti“ þess-
ara smáríkja, af því að þau
vissu, hve vonlaust það var, að
ætla að verjast ofureflinu.
E;i þegar skáldið er í hugleið-
ingum sínum kornið að Sovét-
Rú :slandi, bregður svo kynlega
við, að það hættir með öllu að
leggja „siðferðilegan mæli-
kvarða“ á hlutina. Þegar Hit-
ler-Þýzkaland ræðst inn í Pól-
land að vestan, þá er það að
dómi skáldsins „saurgun allra
mannlegra hugsjóna, tröðkun
allra mannlegra verðmæta“. En
þegar Sovét-Rússland ræðst inn
í það að austan, þá er það „sós-
íalismi11!
Okkur venjulegum og dauð-
legum mönnum verður á að
spyrja, hvernig slíkt megi ske.
Því svarar skáldið þannig:
,,í Ráðstjórnarríkjunum er
ekki til nein sú stofnun, né
verkfæri, né lögmál, né grund-
vallaratriði, sem hægt sé að
hafa til arðráns eða heims-
valdasinnaðrar nýlenaukúgun-
ar, það er engin smuga til fyrir
neinar gróðabrallsleiðir innan
þess stjórnskipulags: engin
hlutafélög, ekkert fjármálaauð-
vald, engir einkajarðeigendur,
engir stóriðjuhöldar, í einu orði
enginn sá aðili, sem geti haít
gagn af því að arðræna annan
mann, eða eigi kost á því. Svo
allt tal um heimsvaldastefnu
eða imperialisma í Ráðstjórn-
arríkjunum er út í bláinn“ eða
„stafar ... af misskilningi á
þeim grundvallaratriðum, sem
skilja milli auðvaldsríkis og
sósíalistaríkis“.
Þannig farast Halldóri Kiljan
Laxness orð í hugleiðingum sín-
um. En því miður eru það ekki
orð staðreyndanna, heldur bara
orð trúarinnar, byggð einmitt
á þeim „misskilningi“, sem
hann talar um, „á þeim grund-
vallaratriðum, sem skilja milli
auðvaldsríkis og sósíalistarík-
is“.
Sá tími er fyrir löngu liðinn,
að sósíalisminn eða sameignar-
rétturinn á Sovét-Rússlandi sé
til nema á pappírnum. Síðan
þar var komið upp vopnuðu rík-
isbákni, bæði leynilögreglu og
her, á baki hins vinnandi fólks,
vantar ekki frekar þar en í auð-
valdsríkjunum „stofnun“ eða
„verkfæri“„ sem „hægt sé að
hafa til arðráns eða heimsvalda-
sinnaðrar nýlendukúgunar".
Einræðisstjórnin og klíkan, sem
að henni stendur, fer í krafti
hins vopnaða ríkisvalds með
framleiðslugögnin eftir vild og
skammtar hinu vinnandi fólki
misjafnari laun en þekkt eru
nokkurs staðar annars staðar í
heiminum. Og hvað er það ann-
að en arðrán, þegar arðinum af
vinnu þess er þannig skipt, að
sumir, eins og stéttarbróðir
Halldórs Kiljans Laxness, Al-
exei Tolstoj, eru milljónamær-
ingar, en aðrir, og það yfirgnæf-
andi meirihluti þjóðarinnar,
blásnauðir öreigar, sem hvorki
hafa ofan í sig né utan á?
Það nægir bersýnilega ekki,
að sameignarrétturinn sé til á
pappírnum. Ef lýðræðið vantar,
er, þrátt fyrir hann, hægt að
arðræna hið vinnandi fólk á ná-
kvæmlega jafn ófyrirleitinn
hátt og í verstu auðvaldsríkj-
um. Og það hefir einræðisstjórn
Stalins og sú yfirstéttarklíka,
sem að henni stendur, líka gert.
Sovét-Rússland er átakanlegt
dæmi þess, að án lýðræðis er
sameignarrétturinn, sósíalism-
inn, ekkert annað en blekking.
Það er „misskilningur á þeim
grundvallaratriðum, sem skilja
milli auðvaldsríkis og sósíalista-
ríkis“, ef Halldór Kiljan Lax-
ness heldur, að stefna Sovét
Rússlands í dag sé í nokkru
raunverulegu frábrugðin „heims
valdastefnu“ Hitler-Þýzkalands.
Norrænu félögin
'I Danmörku, Noregi og Sví-
þjóð eru byrjuð á almennri fjár-
söfnun til styrktar þeim íbúum
finnskra borga sem orðið hafa
að yfirgefa heimili sín vegna ó-
friðarhættunnar. F.O.
Verkamannabústaðirnir nýju.
A LÞÝÐUBLAÐIÐ getur
nú gefið lesendum sín-
urn tækifæri til að sjá íeikn-
ingarnar af binum nýju
verkamannabústöðum, sem
Byggingarfélag verkamanna
er að reisa í Rauðarárholti.
Birtast hér 4 myndir af
þeim, framhlið húsanna,
bakhlið, fyrirkomulagi 3gja
herbergja og 2gja her-
bergja íbúða og fyrirkomu-
ag í kjallara.
Húsin eru, eins og áður hefir
verið skýrt frá hér í blaðinu öll
sérstæð. 1 hverju þeirra eru 2
þriggja herbergja. xbúðir í (Öðrum
endanum og 2 tveggja herbergja
íbúðir í hinum endanum. Jnn-
Igangur í húsin er sameiginiegur
fyrir hverjar tvær íbúðir og er
hann í enda húsanna um tröppur.
Hvert hús er 15 metrar á lengd.
7,56 metrar á breidd. Hverjum
tveimur íbúðum fylgir sérgarður,
sem íbúðaeigendur verða að hafa
samvinnu um og eru garðarnir
óvenju stórir svo að íbúðaeig-
endur geta ekki aðeins haft þá
fyrir blóðmgarða, heldur og rækt-
lað í þeim nokkuð af matjurtum,
sem vitanlega er miikil umbót og
hagkvæm.
Á hverri hæð húsanna er 1
þriggja herbergja íbúð og 1
tveggja, en milli þeirra er enginn
samgangur. Samvinna um ganga,
geymslur o. s. frv. verður að
vera milli eigenda þriggja her-
bergja íbúðanna — og eins milli
þeirra, sem eiga tveggja her-
bergja íbúðir.
1 hverju húsi er 1 þvo-ttahús,
og verður að vera samvimia um
það milli fjiögurra heimila. Er
það raunveralega hið eina, sem
er sameiginlegt fyrir alla íbúa
hússins. Hins vegar verður þurk-
hús sameiginlegt fyrir hverja,r
tvær íbúðir. (Sjá teikningu af
kjallaranum- Þar eru þurkhúsin
neínd geymsla.) Annar íbúandinn
verður að hafa tvær litlar
geymsiur, og hinn eina stóra. Oti,
við tröppurnar er ein „köld“
geymsia, sem er sameiginleg fyrir
hvorn enda hússins, eða hverja
tvo íbúa. Er þetta stórfeld um-
bót frá hinum gömiu bústöðum,
því að í geymslum þeirra er alls
ekki hægt að geyma kjöt eða
aörar siíkar matvörur, og óleyíi-
legt að hafa kassa fyrir þær úti,
þó að einstaka maður hafi neyðst
til að gera það þvert ofan í öli
fyrirmæli. En það er vitanlega
vilji allra þeirra heimilisfeðra,
sem eignast íbúðir með góðum
geymslum, að geta dregið að sér
matarforða, t. d. á haustin.
Hér fer á eítir nokkur lýsing á
íbúðunum, en þær eru ailar eins,
eins og húsin verða öll nákvæm-
lega eins.
Þriggja herbergja íbú'ð: Fremur
lítil forstofa með sérstökum
skápi fyrir fatnað. Or þessari for-
stofu er inngangur í tvö herbergi
íbúðarinnar o(g í eldhúsið og í bað
herbergið. Minni stofan er að
stærð 2,88 sinnum 3,32 metrar.
iinn í hana er gengið úr forstof-
unni. Það er eina homherbergið
i íbúðina. Aðalstofan er 3,32
sinnum 4,04 metrar að stærÖ.
Inn í hana er gengið úr forstof-
unni. Hurð er milli minni stofu
og a'ðalstom. Svefnherbergið er
að stærð 284 sinnum 3,25 metr-
ar. Inn i það er aðeins gengið
um a'ða’stofuna. og virðist þetta
ve'ra aðalgalli — og jafnvel eini
gailinn á fyrirkomulaginu. —
1 sxeínherberginu er gert ráð fyr-
ir stórurn, innbyggöum tauskáp,
og er þetta stórkostleg og hag-
kværn umbót því að slíkir skápar
kosta allt af mikið fé, en hins
vegar ómissandi. Með þessu taka
þeir ekkert rúm í svefnherberg-
inu. Eldhúsið er stórt, 2,60
sinnum 3,70 metrar að stærð.
Það er ekki jafnt á allar hliðar.
(Sjá teiikninguna.) 1 eidhúsinu er
gert ráð fyrir rafmagnseldavél,
vinnuborði, matborði, raiklu af
skápum o. s. frv. — Baðherberg-
Inu er þannig fyrir kornið, að í
því verður steypibað, þó þannig,
að undir steypunni verður allstór
sikál, á stærð við góðan bala. Er
þetta gert til þess, að húsmóöirin
geti þvegið smáþvotta þarna, og
mun þetta verða mjög vinsælt.
Klósett verður og í baðherberg-
inu, en milli þess og steypubaðs-
ins verður há brík. (Sést greini-
lega á teikningunni.)
Tveggja herbeiigja Ebúðimar
eru innréttaöar alveg eins og
þriggja herbergja íbúðirnar, nema
hvað minni stofuna vantar og að
innigangur er úr eldhúsinu í
svefnherbergið. I þeim er aðal-
stofan hornstofa. Þá era herberg-
in örlítið minni en í þriggja
herbergja íbú'ðunum.
Kjallarinn þarf ekki frekari
skýringa við, en gert er hér aö
frarnan og teikningin sýnir.
Taiað er um, að Byggingarfé-
iagið skiii íbúðunum að öllu
Cull gerðum í hendur eiigendanna.
En íbúar í gömiu bústöðunum
hafa orðið að gera ýmislegt
aukalega: veggfóðmn, stéttir o. s.
frv. Er talað um að rnála íbúð-
imar allar, og væri það kostur,
því að veggfóðrun er að verða
úrelt-
Það er vitanlega margt, sem
núverandi eigendur og væntan-
legir munu vilja spyrja um í
sambandi við íbúðirnar, en þau
svör, sem þeir fá ekkl hér, verða
þeir að leita um til stjómar fé-
lagsins.
Teikningamar að hinum nýju
verkamannabústöðum hefir Guð-
jón Samúelsson húsameistari rík-
isins gert og ber að þakka hon-
um fyrir það starf.
Samanbnrðar á vðrkamannabástðð
m í Ranðarðrboltl §s Norðnrmýri
/so -f /3o -j- /so -4 /30 +SO -I- rsd -f «« 4- *So -f ***> + fSO
Fyrirkomulag íbúða (3 herbergja og 2 herb.).
Kjallari.
Sérfræðingur í byggingar- og
skipulagsmálum hefir gert eftir-
farandi samanburð á Verka-
mannabústöðum byggðum í
Norðurmýri og þeim stað, þar
sem verkamannabústaðimir eru
byggðir nú.
Á síðastliðnum vetri haföi bæj-
arverkfræðingur veitt lóðir und-
ir þrílyfta verkamannabústaði,
sambyggða, og var þeim ætlaður
istaður í norðurhluta Norðurmýr-
ar milli Rauðarárstígs og Hring-
brauíar, Grettisgötu og Njálsgötu.
Á síðastliðnu sumri var þessu
breytt þannig, að verkamannabú-
stöðunum var valinn staður í
Rauðarárhiolti ofarlega við Há-
teigsveg á einkar fögruin og hag-
anlegum stað.
Fer hér á eftir nokkur saman-
buröur á ofangreindum 2 stöð'um,
og byggirigum þeim, sem ætlaðar
voru í Norðurmýri, og þeim, sem
nú ver'ða reistar í Rauðarárholti.
I. NORÐURMÝiR:
Norðurmýri liggur í hálfgerðri
kvos vi'ð jaðar Rauðarárholtsins.
Byggðin, sem risið hefir þar upp
á síðari árum, er ein þéttasta
Lyggð í bænurn og sízt til fyrir-
myntfar, einkum er norðar dreg-
ur. Vi'ð sunnanverða Grettisgötu
er núverandi byggð lokað með
tveggja hæða sambyggingum
gegn norðri.
Norðanvert við sömu götu var
hinum fyrirhuguðu verkamanna-
bústöðum cetlaður staður í þrí-
lyftum sambyggingum á norður,
austur og vestur lóðamörkum að
Njálsgötu, Hringbraut og Rauð-
arárstíg.
Byggingareiturinn var aðeins
fáanlegur 25 m. breiður með því
að húsin stæðu í götumörkum
við Njálsgötuna, en sxrnnan til í
reitnum var 1800 fermetra barna-
leíkvöllur, sem ætlaður var böm-
um úr miklum hluta Norðurmýr-
ar.
1 hverju einstöku húsi voru á-
ætlaðar 6 íbúðir, og land, sem
fyigt hefði öllum 6 íbúðunum,
hefði ekki farið langt fram úr
150 fermetrum samtals, eða 25
iermetrum ó íbúð, og bar að
skoöa slíkt land sem litla for-
garða með hinum háu húsum,
en ekki sem land til afnota fyrir
íbúa húsanna.
Bamaleikvöliurinn inni á miðju
svæðinu átti að bæta úr pláss-
leysi þessu, sem athvarf fyrir
börnin, en sá hinn sami leikvöll-
ur var ætla'ður fyrir aðra byggð
og heriði auk þess orðið til muna
of lítill fyrir þau rúmlega 300
börn, sem ætla mátti að kæmu
t'il viðbótar úr hinum nýju verka-
mannabústöðunx.
Um staðsetningu húsanna
sjálfra var þa'ð að segja, að þau
stóðu með þremur fjölfömum
lumferðargötum í lægð neðan við
iðnaðarhverfi, og er líklegt, að
grandvöllurinn undir byggingar
á þessum stað sé engu betri en
þunnar í mýrinni, eða með öðr-
um orðum hálfgert fen, þar sem
þyrfti að vanda mjög til verksins
með undirstöÖur jafn mikilla og
hárra bygginga og hér var gert
ráð fyrir, ef öruggt átti aö vera
um vatnsaga ne'ðan frá.
Því hefir verið haldið frarn, að
ódýrara væri að byggja sambygt
með fleiri hæöum, t. d. þremur í
stað tveggja, eins og hér um
ræðir. Kostnaðarmunurinn er að
vísu nokkur, en þó ekki nema því
sem munar auknum frágangi á
göflum húsanna og að stigahiís-
uin fjölgaði eitthvað um leið og
húsin eru aðgreind.
II. RAUÐARÁRHOLTIÐ:
Staður sá í Rauðarárholti, sem
nú hefir verið valinn undir verka-
mannabústaði, og þar sem þegar
er farið að byggja fyrstu húsin,
er einkar vel settur, með fagurri
útsýn og ldggur vel við áttum.
Húsin, sem þar era byggð, em
einstæð, en með 4 fjölskyldum í
hverju þeirra. Áætlaður kostnað-
ur er 60 000 kr. á hús, eða 15 000
kr. á hverja íbúð. Mun erfitt aö
koma upp húsum þeirrar stærðar
fyrir minna verð nú á tímum
dýrtíðar í öllum byggingarefn-
um.
Á hvert hús fellur lóð, sem er
613 fermetrar að stærð eða um
Frh. á 4. síðu, ,