Tíminn - 05.05.1917, Blaðsíða 1

TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. til
áramóta.
ÁFGREIÐSLÁ
á Laugaveg 4 (Bóka-
búðinni). Par er tekið
á móti áskrifendum.
I. úr.
Reykjavík, 5. maí 1917.
Um lanðbúnaðinn.
Inngangur.
Að þykja vænt um fortíðina,
vænna um nútíðina, en vænst um
framtíðina, ætli það sé ekki bjart-
sýnin. Og ætli svona sé ekki flest-
uin íslendingum farið, unga fólk-
inu að minsta kosti. En þá eru
brögðin að forfeðradýrkuninni ekki
eins mikil og orð er á gjört stund-
um.
Og því skyldu íslendingar ekki
líka vera bjartsýnir. Því skyldu
þeir ekki trúa öllu góðu um fram-
tíðina.
Landið er gott, svo gott að það
hefir haldið lífinu í þjóðinni gegn-
um allskonar óáran af völdum
elds og ísa, gegnum drepsóttir og
einokun öldum saman og siglinga-
■teppu í ofanálag, og gegnum þekk-
ingarleysið utn að bjarga sér hvort
'hedur var á sjó eða landi.
inni að ferðast um landið. Sjá
flóaflæmin, mýrarnar og holtin sem
alt er ónotað enn þá að heita má.
Telst ekki þótt skepnurnar nasli
þar sumstaðar eitthvað á vetruin
ef nær til jarðar. En á sumrin leit-
ar fé til fjalla, en annar búsmali
heldur sig heimundir bæjum.
Og enn eykst bjartsýnin þegar
hugsað er til ráðgerðra íræða á-
veitufyrirtækju á landflæmi, elleg-
ar að bjarga öðrum undan ágangi
stóránna, svo sem dalnum víða og
breiða milJi Fljótshlíðar og Eyja-
fjalla, þar sem Markarfljót og Þverá
Aflall og Álar hafa leikið lausum
hala og breytt gróðurlöndum í
aura og sanda og eru að enn, svo
að af stafar ógn mörgum sveitum.
Beizla óhemjurnar, »stokkleggja«
þær, og láta þær síðan sjálfar end-
urgjalda skemdirnar með vöxtum
og vaxtavöxtum með tempruðu
frjóvgandi áveituvatni um löndin
sem þær höfðu sjálfar spilt og
iniklu ineiri lönd um ófyrirsjáanlega
framtíð.
þess að vita að verra kjöt skuli
flutt langtum lengri leiðir á heims-
markaðinn og taka mildu meira
verði en íslenzka kjötið — að eins
fyrir verkunina.
Hægt er að auka grasræktina
bæði með vatnsveitingum og bættri
áburðarhirðingu. Er þar mikið að
vinna sem áburðareldsneytið er,
og þyrfti rafurmagn, móiðnaður
og innlend kol að geta leyst það
af hólmi.
Þá er mikils um vert að hægt
verði að bæta úr fólksskorti með
notkun vinnuvéla, og á plógurinn
mest óunnið enn, til þess að vera
undanfari sláttu- og rakstrarvélar.
Loks væri það ekki ininst um
vert að hægt væri að korna sér
svo fyrir að minna og minna væri
átt undir tíðinni, bæði með fóður-
forðatryggingum, votheyi og vinnu-
brögðum um slátt.
Verður nú að þessum og fleiri
úrræðum vikið hverju um sig í
næstu blöðum.
Og sjórinn er góður, einhver allra
auðugasti bletturinn á öllu hinu
mikla yfirborði er særinn hylur á
þessum hnetti, einhver allra auð-
ugasla gullnáman sem enn er kunn-
ugt um.
Og eykur það ekki bjartsýnina
•og trúna á framtíðina að lita um
öxl og athuga framfarirnar sem
orðið hafa síðustu árin — fram-
farirnar í sjálfum svefnrofunum.
Ellegar hvort það glaðnar ekki
yfir henni, við að koma á bæ í
afskektri sveit, húsið er úr timbri,
hlöður undir járni, fénaðarliúsin
reisuleg þótt úr grjóti og torfi séu
gerð. Vel hirtur kálgarður við bæ-
inn, túnið girl og tveir nátthagar
utan túns. Húsbændurnireruhnign-
ir að aldii, og eiga þetta alt og
bústofninn skuldlaust. En þau eru
búin að koma upp 12 börnum og
börnin eru öll heima. Og með
hverju hafa þau getað eignast þetta
og alið upp barnahópinn. Með 80
ám. Kýrnar tvær, ekki voru seld-
ar afurðirnar af þeim. Hrossin til
heiinabrúkunar, jörðin ekki hey-
«kaparjörð. Bóndinn einu sinni lát-
ið i burtu hross, án þess að þurfa
að kaupa annað í staðinn. Og ekki
voru aukatekjurnar. Ekki svo mik-
ið sem rekaspíta, og engin veiði,
ærnar höfðu borgað alt sem fengið
var úr kaupstaðnum, og opinberu
gjöldin líka. Auk þess böfðu þær
hjálpað kúnum og kálgarðinum til
þess að fæða heimilisfólkið, og
klætt höfðu þær það að mestu
leyti.
Þetta er sannalegur fyrirmynd-
ar búskapur — með gamla lag-
inu.
Þá dregur það ekki úr bjartsýn-
En bjartsýnin ein er ónóg.
Henni verður að fylgja glögt auga
fyrir úrræðunum sem grípa þarf
til, svo að eigi raskist nauðsynlegt
jafnvægi aðalatvinnuveganna í land-
inu. Gamla búskaparlagið stenzt
ekki lengur, og það þótt fyririnynd
væri á sínum tima.
En eins og komið er þarf að
þeim úrræðum að kveða svo að
landbúnaðurinn hamli upp í móti
sjávarútveginum, jafnslórstígar og
framfarirnar hafa orðið hjá hon-
um á síðari árum. Því að óviturlegt
væri að ælla sér að viðhalda jafn-
væginu með því að aftra lieilbrigð-
um þroska þeirrar atvinnugreinar-
innar sem fram úr skarar. Og sizt
má skorta á bjartsýnina um að þetta
sé hægt. Verður hjer að gera alt
sem unt er, og ef ekki verður um
það svikist, er ólíklegt að jafna
þurfi metin til lengdar með mis-
þungum álögum.
Og hvað er ógert og hægt að
gera til viðreisnar landbúnaðinum?
Það er mýmargt.
Landbúnaðurinn þarf lánstraust,
peninga, á svipaðan hátt og sjávar-
útvegurinn. Höfuðslóll og reksturs-
fé landbúnaðarins til þessa hefir
aðallega verið sparsemi og sjálfsaf-
neitun sveitafólksins, en slíkt hrekk-
ur skamt nú orðið.
Þá þarf verzlunin að batna, ekki
um það sem að þarf að kaupa
aðallega, þótt einstaklingar reyni
þar að komast sem lengst, heldur er
það verzlunin með framleiðsluvör-
urnar sem mestu munar um. Þarf
i þeim efnum að gera tilraunir um
útflutning á kældu kjöti eða sjóða
niður kjöt til útflutnings. Er ilt til
Fossamálið.
Eggert Briem í Viðey hefir ný-
lega ritað merkilega grein í Lög-
réttu um afrettir og almenninga,
í tilefni af þingsályktunartillögu
G. Sv. um rétt landssjóðs til fossa
í afréttum. í grein þessari kemur
E. Br. inn á fossamálið sjálft og fer
um það þessum orðum:
»Annað mál er það, að tillagan
getur óbeinlínis orðið til þess, við
jiær umræður er hún vekur, að
leiða menn inn á nýjar brautir,
eins og t. d. það, að koma í veg
fyrir það að menn geti átt hér
fossa til þess eins að láta þá vera
ónotaða og útiloka samkeppi frá
íslands liálfu við önnur lönd.
Einnig gæli komið til mála að láta
virða alla slærri fossa og aflveitu-
rétlindi sérstaklega nú um leið og
jarðamatið fer fram og setja jafn-
framt lög þess efnis, að landið taki
undir sig aflveituréttindin fyrir
virðingarverð, svo framarlega sem
eigendurnir hefðu ekki tekið foss-
ana til nolkunar, eða sett tryggingu
fyrir því að þeir yrðu notaðir inn-
an viss árabils«.
E. Br. hefir hér hreyft við stór-
miklu velferðar máli. Fossarnir
munu verða undirstaða þriðja at-
vinnuvegarins hér á landi, iðnaðar-
ins. Framtíð þjóðarinnar, menning
hennar og sjálfstæði, er að miklu
leyti kotnið undir þv<, að núlif-
andi kynslóð verði framsýn og
gætin i meðferð sinni á þessum
afls- og auðslindum.
8. blað.
Hingað til hefir hvorki verið gætt
hygginda né framsýni í fossamál-
unum. Flestir eða allir helztu foss-
arnir eru seldir eða leigðir innlend-
um eða erlendum mönnum og fé-
lögum, sem oft og einatt virðast
nota þá í brask og söluprang, til
engra lieilla eða sæmdar fyrir land-
ið. Hvergi bólar á neinni tilraun
til að starfrækja fossanna. Aldrei
komist lengra en það að senda
»verkfræðinga« lil að mæla þá og
gera áætlanir, sem ekki eru fram-
kvæmdar.
Helztu fossarnir eru á tveim
svæðum hér á landi: Suðurláglend-
inu (Soginu, Hvítá, Þjórsá,) og í
Þingeyjarsýslu (í Skjálfandafljóli
og Jökulsá). Þar að auki er Lagar-
foss eystra.
Eins og nú hagar til er landinu
vansi að því að láta misjafnlega
ræmda gróðabrallsmenn leika laus-
um hala með fossaréttindin erlend-
is. En aivarlegt tjón yrði úr þessum
leik, ef svo færi, sem E. Br. drepur
á, og fleiri hafa rent grun í, að
sumir helztu fossaspekulantarnir séu
í þann veginn að framselja íslenzku
fossana félögum erlendis, sem liafa
hag af því að sleppa við samkeppi
liéðan. Þessi félög, sem hér er átt
við, starfrækja fossa í Noregi og
víðar. Eins og gengur leitast þau
við að ná sem beztum kjörum í
því landi sem þau starfa i. Ef
tregða er á því að veita þeim eftir
æskt hlunnindi, geta þeir sagt: Við
erum ekki komnir upp á náðir
ykkar. Við eigum fossa á íslandi
og getum eins vel byrjað þar.
Fossa eignin hér getur þessvegna
aflað slíkum félögum betri kjara
erlendis, lieldur en þau mundu
annars fá. Og þegar þau eru kom-
in á laggirnar og ef til vill orðin
að einokunarhringum, er gott að
hafa stungið íslenzku fossana svefn-
þorni. Það er þetta sem þarf að
varast.
Ein sagan segir að í sumar sé
von á járnbrautareinkaleyfis-tilboði
frá einu þessu íslenzka fossafélagi
— í sambandi við starfrækslu
Þjórsárfossanna. En grunur er jafn-
framt um, að sú ráðagerð sé af
svipuðum toga spunnin og salt-
vinsla Páls Torfasonar og eldfjalla-
sandur »Túboga«. Þingið eigi að
heimska sig á að búa til einka-
leyfislög handa »fjármálamönnun-
um«, einskonar opinber meðmæli
með því að »pappirar« þeirra séu
staðgóð verzlunarvara.
í næstu blöðum verður kýnt
fram á, með hverjum hætti þingið
getur bjargað fossamálinu úr því
öngþveiti, sem það er komið í.