Tíminn - 30.06.1917, Qupperneq 3

TÍMINN
63
þeim J. M. og B. Kr., sem í fljótu
bragði virðist eiga að hlífa.
Þeir virðast, ef trúa má Lögréttu,
ekki hafa gætt skyldu sinnar, eða
ekki iíklegir til að gæta henn-
ar framvegis.
Jafnvel kaupmaður og bankastjóri
hefir, eftir bókum Lögréttu, eklti
nógu mikið verzlunarvit til að
bjarga landsverzluninni, sem þing-
ið fól honum eins og hinum ráð-
herrunum. Pað þarf að bœta öðrum
kaupmanni við. Og sjálfur fulltrúi
heimastjórnarinnar í landsstjórn-
inni er samkvæmt þessu heldur ekki
fær um að bjarga málinu við nema
með auknum kaupmannaliðstyrk.
Lögrétta virðist ennfremur halda
að þingið geti felt einn mann úr
ráðaneyti, án þess að hagga við
starfsbræðrum hans.
Gerum ráð fyrir að hlutaðeig-
andi maður sæi ekki ástæðu til
að rýma fyrir kaupmanninum. Ger-
um enn fremur ráð fyrir að þing-
flokkur hans fylgdi honuin fast
fram og vildi engin skifti. Þá hefir
andófsliðið ekki önnur ráð en að
fella alt ráðuneytið.
Þetta mun greinarhöf. einnig
vita.
En hvað er þá orðið um Jón
Magnússon?
Pað á bersýnilega að fella liann
lika.
Að öllum líkindum rennur nú
blóð eftir launvegum milli langs-
ummanna, sem heimta að ö/Zstjórn-
in fari frá, og þeirra sárfáu utan-
þings heimastjórnarmanna, sem eru
að grafa J. M. tálgrafir, þótt örv-
unum sé fyrst beilt gegn Sigurði
Jónssyni.
Fall ráðuneytisins er takmark
þessara manna. Og ástæðan kem-
ur fram í Lögrjetfugreininni. Stjórn-
in er ekki nógu undirgefin við kaup-
mannastéttina. Þess vegna á að fá
kaupmenn til valda. Þeirn er treyst
til að gæta hagsmuna stéttarinnar.
Menn vita hvað langsum hefir
fundið stjórninni til foráttu,
hvað verzlunarmálin snertir. Að
hún bætti úr lökustu ágöllunum,
gerði gangskör að því, að reikn-
ingar landsverzlunarinnar væru
endurskoðaðir fyrir undanfarin þrjú
ár, og að gerð væri vörutalning.
Hvorutveggja hafði langsum van-
rækt. Þetta var gert í megnustu
óþökk þeirra, sem vildu að lands-
verzlunin væri áfram lcviksyndis
fen, rekin með meira skeytingar-
leysi, hvað form og frágang snert-
ir, heldur en nokkur önnur verzl-
un á landinu, eins og verið hafði
í tið langsum-stjórnarinnar.
Önnur stórsyndin var að breyta
bókhaldi verzlunarinnar á þann
veg, sem nú tíðkast, þar sem menn
kunna viðunanlega til slíkra hluta.
Þriðja höfuðsökin var að girða
fyrir það, að kaupmenn gætu okr-
að á landssjóðsvörunum, eins og
langsum hafði fyrrum unt þeim,
þar sem stjórnin þá var algerlega
afskiftalaus um verðlagið.
Ekki mun það heldur hafa bætt
skap hinna óánægðu, að stjórnin
reyndi eftir föngum að sjá svo um,
að skifting matvælanna í landinu
væri réttlát, fjarsveitirnar og fá-
mennu bygðirnar yrðu ekki út-
undan. Mikill* úlfaþytur var gerð-
ur út af því, að stjórnin lét sér
ant um að byrgja þann hluta
landsins sem íshætta vofði yfir, á
þeim tíma, sem þess var mest þörf.
Allar þessar ráðstafanir miðuðu
til almennings heilla. En því miður
ráku framkvæmdirnar sig stundum
á hagsmuni sumra kaupmanna.
Þeir þóttust ekki njóta þess frelsis
í skiftunum við almenning, sem
borið hafði þeim svo ríkulegan arð
í veldistið langsum-manna.
Framan af reyndu kaupmanna-
sinnar að gera lítið úr landsverzl-
uninni og óvirða hana á allan hátt.
Töldu hana óþarfa og jafnvel
skaðlega.
Því var ekki sinl.
Almenningsþörfin heimtaði verzl-
unina aukna og- bætta og stjórnin
breylti því í samræmi við þjóðar-
viljann.
En þegar kaupmenn sáu að þeir
gátu ekki komið landsverzluninni
fyrir kattarnef, og þegar óhreinu
reikningsskilin voru að hverfa, þá
fundu þeir upp það snjallræði að
vilja taka við landsverzluninni
sjálfir.
Þess vegna á að fá Kaupmanna-
stjórn. Þeir vita blessaðir, hverjum
er óhætt bð trúa til framkvæmda.
Dálitla hugmynd má fá um það
af »dæmum úr lífinu«, hvernig
sumir þessir mikln kaupsýslumenn,
sem Lögrétla vill fá í landsstjórn-
ina, fara að þegar þeir komast í
færi með að skamta sjálfum sér
laun, og skulu dæmin tilfærð hér.
Kaupmaður einn tjáði sig fúsan
til að vinna að bjargráðastörfum
fyrir landsstjórnina nú i vetur fyrir
6000 kr. föst árslaun og hundraðs-
arð, sem mundi liafa numið tugum
þúsunda á ári.
Annar enn frægari kaupsýslu-
maður útvegaði tímanlega á stríðs-
tímanum skipsræfil sem gekk um
stund milli íslands og útlanda. Tók
sá maður í milliliðsgjald fyrir að
skrifa nafnið silt einu sinni því
sem næst eins mikið fé mánaðar-
lega, eins og islenzka þjóðin borgar
ráðherrunum öllum.
Að forminu lil var þetta ekki
lagabrot. En dýrir eru slíkir menn
landinu, þegar þeir mæla sjálfir
kaup silt, því að þjóðin borgar
það jafnt þótt það komi fram í
hækkuðu vöruverði, eins og þótt
það væri tekið beint úr landssjóði.
Sama atfylgið, sem nú er að
reyna að fella stjórnina, hefir gert
ítrekaðar tilraunir í vetur til að
koma þessum tveimur kaupsýslu-
mönnum að opinberum trúnaðar-
störfum hér á landi. Þeir og þeirra
fylgifiskar gera sér áreiðanlega betri
vonir um »atvinnumálin«, ef nú-
verandi stjórn yrði feld frá völd-
um.
Af þessum toga eru spunnar á-
rásir þær á stjórnina, sem nú hafa
verið gerðar að umtalsefni. Stjórn-
in er áfeld og dæmd fyrir að hafa
gætt skyldu sinnar og verndað
heill almennings. En allar þessar
lilraunir munu bera lítinn árangur.
Eftir skilrikum heimildum er það
haft, að þingmenn Heimastjórnar-
flokksins flestir, ef ekki allir, séu
gersamlega mótfallnir því að fella
stjórnina, og þyki engin búbót að
því að láta langsummenn sprengja
sápubólur sinar í málgagni flokks-
ins — finst líklega að sá iðnaður
sé bezt kominn í glerliöll langsum-
flokksins.
Samvionan viö kaupmenn.
Síðan ófriðaraíleiðingarnar komu
bjargræðismálunum í það öngþveiti
að eigi varð af komist án þess að
sjálf landsstjórnin skærist í leikinn
um verzlunina, hefir mikil um-
hyggja verið borin fyrir samvinn-
unni við kaupmenn. Blöðunutn
hefir legið þetta þungt á hjarta, og
landsstjórnin liefir skilið það, að
nokkurs væri um vert, að kaup-
menn gerðu alt sem þeir gætu til
þess að viða að nauðsynjum, og
hefir landsstjórnin breytt sam-
kvæmt því.
Landsstjórnin hefir ratað þann
meðalveg í þessum málum, að allir
mega vel við una, kaupmenn og
almenningur.
Hinsvegar er það alkunnugt, að
kaupmönnum er ekki allskostar
vel við landsverzlunina. Lengi fram
eftir töldu þeir hana óþarfa — »fusk
í handverkinu«. En þegar því varð
með engu móti framgengt, að verzl-
unin yrði lögð niður, þá var snú-
ið við blaðinu og falast eftir stjórn
landsverzlunarinnar.
Blöð eru fengin til að mæla með
því að kaupmönnum sé fengin
verzlunin í hendur. Og ýmsar sög-
ur spunnar upp um það, að mál-
um þessum væri betur borgið í
höndum »hinna stærstu og vel
metnustu viðskiftaforkólfa vorra«,
en þeirra manna sem þar fara
með yfirráðin eins og ^stendur.
Ein sagan til sönnunar þessu er
sú, að kaupmenn seldu eða gætu
selt ódýrar en landsverzlunin. Sög-
ur um þetta eru nú mjög á sveimi,
og eru þær bitrasta vopnið sem
kaupmannamálstaðurinn getur fyr-
ir sig beitt.
En rétt er að atliuga bitið í þessu
vopni.
Allir muna eftir töfinni sein varð
á vegi Bisp og Escondito í Ame-
ríku í vetur. Töf þéssi orsakaði
eigi all-lítið fjárhagslegt tjón. Var
nú tvent til, að gjalda kostnaðinn
við töf skipanna úr landssjóði, svo
að hægt væri að selja vöruna sem
skipin fluttu, með sannvirði, elleg-
ar að jafna honum að einhverju
leyti á vörur þær, sem landssjóð-
ur verzlar með.
Og seinni leiðin mun hafa verið
valin.
En hvað mun aðallega hafa stutt
að því að sú leiðin var valin?
Ekkert annað en samvinnan við
kaupmenn.
Landsstjórnin hafði sætt mun
betri kaupum en kaupmenn yfir-
leiit, aðallega af því að hún hafði
keypt fyr.
Ef tafartjónið hefði verið goldið
úr landssjóði, þá hefðu vörur kaup-
manna eigi staðist neina samkeppni
við landssjóðsvöruna. Og þá var
snurða hlaupin á samvinnuþráðinn.
Þess vegna stilti landsstjórnin svo
til, að verðleggja sína vöru því
verði sem kaupmenn yrðu að fá
fyrir sömu vörutegundir.
Með þessu vann hún tvent: Að
fá að nokkru uppborið tjónið af töf
skipanna og að gera kaupmönnum
vel til svo að eigi þyrftu þeir þess-
vegna að leggja árar í bát um að-
drætti nauðsynja, að þeir yrðu of
hart úti fyrir samkeppni landsverzl-
unarinnar.
En svo launa þeir landsverzlun-
inni með dylgjum um að hún okri
á vörunum. Sjá allir hve drengi-
legt það er. Og sönnunin reiðubúin
sú, ef einhver þeirra kann að hafa
átt einhvern vöruslatta keyptan
áður en aðalhækkunin átti sér stað
á heimsmarkaðinum seinni hluta
vetrar.
Ekki mun sú sönnun veigamikil
hjá þeim mönnum, sem veitt hafa
því eftirtekt, að hjá íslenzkum
kaupmönnum yfirleitt ríkir sústefna,
að láta alla liækkun koma fram á
vörunni sem á sér stað á erlend-
um markaði til síðustu stundar,
og taka ekkert tillit til þess við söl-
una að varan kostar þó hvergi
nærri alt það fé.
Kaupmenn fara það sem þeir
komast. Er óvíst að þjóðin telji
það vinnandi til samvinnunnar við
kaupmenn að þeir nái yfirtökun-
um um landsverzlunina.
TJi* t>i*oíi.
íréithverí'a — ranghverfa.
» í bessaleyfi og von um bróður-
leyfi, set eg hér nokkrar linur úr
bréfi frá Skúla bróður minum á
Keldum. Ætla eg þeim að benda á
tvent: Úthverfu íslenzkrar náttúru
(er sumir sjá aldrei og heyra sjald-
an, á þennan hált), og karlmensk-
una íslenzku, sem eys þótt á gefi.
. . . »Um sandinn í vor nenni
eg ekki að sltrifa; var meiri en eg
veit dæmi til áður. Alt að 5 menn
og oftast það, að rnoka og aka
sandi í 32 daga, af túninu og und-
an Króklúnsgarðinum« (auk ígripa
aðra daga) . . . »á annað hundrað
(120—130) vagnar teknir undan
garðinum útanmegin, þó mikið eftir.
Flest mannvirki voru full af sandi,
og slétt yfir skjól. T. d. traðir til
beggja handa og Fjósalindin slétt-
full. — Laglega var breytt á. Um
60 sandhaugar mokaðir í Fjósa-
laut, 57 í Kirkjubrekku, nærri 70
í Tanganum, 43 um Pálshól og
upp eftir götum. Svona var um
alt Austurtún, ótalið, og mjög í
Króktúni og Upptúni . . .
Fönnin rann ofan Skálaþekju og
niður á kálgarðsvegg reykpípan í
þekjunni stóð í fönn. Fyrir vestan
skemmu stóð fönnin upp undir