Tíminn - 21.07.1917, Blaðsíða 2

74
TlMINN
þá brjóta ísinn og kenna fleirum.
Jónas Þorsteinsson veit hvern þar
mundi rétt að skilja eftir sem verk-
stjóra. En afarmikið undir því
komið eins og allir sjá, að ekki
séu viðvaningar einir á hverjum
stað, og sízt þar sem hafið er
byrjunarverk.
Skal aftur vikið að viðnum.
Skógarleifarnar okkar eru kyrkings-
legastar fyrir það að við höfum
ekki haft manndáð til þess að grisja
skógana. Nú er tækifæri til þess
að slá tvær flugur í einu höggi:
Útvega eldsneyti og vinna verk sem
löngu hefði átt að vera unnið að
skógrœkt.
Og viðurinn er ódýrt eldsneyti.
Kostaði hestburðurinn feldur hálfa
aðra krónu í Þrastaskógi, nú mundi
hann kosta tvær krónur, en svo er
að ná honum. Sama verðlag ætti
að vera í Vatnaskógi, en hægara
fyrir Reykvíkinga að ná viði það-
an sjóveg.
Tíminn veit að landsstjórnin hefir
hug á því að ráða bót á eldsneyt-
isskortinum, en nú horfir mál þetta
alveg sérstaklega við síðan skipin
sukku og því verður hún að leggja
alveg sérstaklegt kapp á skjót úr-
ræði.
Og þingið þá að herða á um það.
Þunna móðureyrað,
Ef minst er á misfellur í banka-
málum hér á landi, hrekkur eitt
blaðið jafnan við eins og verið
væri að særa það holundarsári.
Þetta blað er »Landið«. En sjald-
an hefir frumhlaupið komið eins
greinilega í ljós, eins og út af grein
þeirri, sem þetta blað flutti nýverið
um peningabúðirnar.
Þótt undarlegt sé, virðist »Land-
ið« hafa tekið-til sín og sinna vel-
unnara alt sem miður þótti fara í
peningamálum landsins og drepið
var á í 17. tbl. Tímans. Og i stað
þess að láta P. hinn verzlunarfróða
og siðgóða (sem álitur verzlunina
því betri, sem gróðinn lendir á
færri höndum) koma til hjálpar,
fer blaðið upp í stjórnarráð til B.
Kr. og leitar þar frétta.
Greinin öll er eins og ritað hafi
hana maður, sem sér ofsjónir og
býst við ofsóknum. Og þessi sjúka
sjálfsvarnartilíinning kemur höf. til
að taka á sig og sinn skjólstæð-
ing allra synd, jafnvel meira en
nokkur annar er líklegur til að
telja réttmætt að leggja á það
breiða bak.
Þessi ofsjónakvilli »Landsins« er
að vísu dálítið hlægilegur, en jafn-
framt skiljanlegur. Blaðið og skjól-
stæðingur þess hafa stundum á
umliðnum árum orðið fyrir skörp-
um aðfinslum frá pólitískum and-
stæðingum. Stjórnmálabaráttan,
sem bankaforkólfarnir hafa flækt
sig í, heíir verið helzta orsök þess.
Aðfinslurnar hafa að öllum jafnaði
verið persónulegs eðlis, jafnvel
sprotnar af löngun til að skaða
andstæðinginn fjármunalega. Að-
finningarnar ekki altaf verið gerð-
ar með almenningsheill fyrir aug-
um, og þeir sem umbæturnar þótt-
ust vilja, myndu hafa verið fúsir
til að viðhalda þeim ágöllum, sem
þeir víttu að nafninu til, ef þeir
hefðu getað skapað sér aðstöðu-
hagræði. T. d. hefir aðfinslan um
stjórnmálavafstur Landsbankastjór-
ans ekki verið veigamikil í munni
þeirra manna, sem áskildu sömu
réttindi lianda sínum foringja í
hinum bankanum.
Athugasemdir Tímans um pen-
ingabúðirnar eru alt annars eðlis,
þó að »Landið« hafi ekki skilið
það. Aðalatriðið er að fá umbætur
í bankamálunum, fá bankana end-
urbætta þannig, að þeir efli al-
menningsheill og geti orðið lyfti-
stöng framfara í landinu.
En ef einhverjir bankamenn eru
þannig gerðir, að þeir álíta stofn-
anir þær, er þeir vinna við, sina
eign, og að þær séu til að veita
þeim og þeirra liði brauðatuinnu,
hvernig sem í stöðunni er staðið,
þá er von að þeir þoli illa.um-
ræður um endurbætur á banka-
málunum. Því meir sem umbótin
miðar til almenningsheilla, því á-
kafari mótstöðu vekur hún í hug-
um slíkra manna, sem vita mál-
stað sinn óverjandi með frambæri-
legum rökum.
Ofsjónir »Landsinscckoma fyrst
fram í þvi, að það lætur eins og
ekki hafi verið nema einn banka-
stjóri í Landsbankanum, náttúrlega
B. Kr. (sbr. »þótt ekki sé hann
nefndur með nafni sérstaklegacc).
Enn fremur að nú sljórni sama
banka einn maður (sbr. »hefja
þann nýja bankastjóra upp til á-
lits«). Aðrir menn vifa ekki annað
en að í mörg ár hafi verið tveir
bankastjórar í Landsbankanum og
að svo sé enn. Tilgangurinn er hér
auðsær. »Landið« er svo fult af
sjúkri umhugsun um forstöðu-
mannaval við bankann, að það sér
ekki nema helminginn af þeim for-
stjórum, sem þar eru eða hafa
verið. í sambandi við þetta hefir
»Landið búið til skáldsögu um að
annar af settu bankastjórunum
skrifi í Tímann. Með jafnmiklum
rétti og skynsemi mætti segja, að
Bjarni útibússljóri á Akureyri riti
um bankamál í Tímann, af því að
blaðið hefir farið nokkrum lofsam-
legum orðum um alviðurkenda
kosti hans. »Landið« virðist sam-
kvæmt þessu þekkja bezt menn,
sem annaðhvort skrifa nafnlausl
lof um sjálfa sig eða skipa öðrum
að gera það.
Á þessum grundvelli er svo
vörnin bygð. Blaðinu þykir ástand-
ið gott eins og það er. Peninga-
stofnanir á 4 stöðum í landinu,
aíföilin á veðdeildinni, misréttið
milli sjávar og sveita, einokunar-
bragurinn á lánveitingunum og
pólitiskt vafstur fjármálamannanna.
Hve staðgóð þessi undirstaða
er, mun verða athugað í næsta
blaði.
Garðari svarafi.
Eg skal þegar láta þess getið,
að eg ætla mér elcki í neina »löngu
vitleysucc við hr. Garðar Gíslason,
þótt hann liafi nú um stund með
þeim hætti haldið á spilunum.
Eins og lesendur Tímans muna,
ritaði eg nokkrar greinar um
verzlun, þar sem eg leitaðist við að
gera grein fyrir að hverju verzlun-
inni íslenzku væri áfátt, og hverj-
ar orsakir lægju til þess.
Áður en eg hafði lokið við þess-
ar greinar, tók hr. stórkaupmaður
Garðar Gislason sér penna í hönd
og ritaði í ísafold allfræga and-
mælagrein og hófst nú þarna rit-
deila.
Dálítið þykir mér það ótrúlegl
að það hafi verið fyrir þá sök, að
Garðari hafi ekki þótt blása nógu
andstætt sér og sínum skoðunum
í þessum greinum mínum, og að
ekki hafi nógu greinilega verið
bent á agnúa hinnar frjálsu sam-
keppni, lil þess að hann ekki hefði
þar nógu að andmæla þess vegna.
Hitt þykir mér sennilegra, að
hann hafi ekki ált nógu hægt með
að festa fangs á því sem þar var
sagt, og þess vegna leitað uppi tvo
aðra höfunda, sem áður höfðu rit-
að um skyld efni í önnur rit. Var
Garðari þetta stundar hagnaður, og
þá hægax-a um vik að halla réttu
máli, þar sem öllum almenningi
var ókunnugt eða úr minni liðið
það sem á var ráðist, og þá bar
minna á því sem Garðari reið
mest á, að hann gat engu andmælt
í greinum mínutn með réttum rök-
um. Enda stendur þar alt óhrakið.
Aðrir andstæðingai' Garðars í
þessari ritdeilu munu gera upp
reikningana við hann hver um sig.
Hr. Garðar Gíslason ver sig og
málstað kaupmanna einkum með
því tvennu, að illgirni mannanna
og öfundsýki smásálna valdi því að
menn séu eigi ánægðir með verzl-
unina eins og hún er í höndum
kaupmanna, og að bændur megi
ekki verzla, það sé »fusk í hand-
verkicc langt utan við þeirra verka-
hring.
Það má nú lengi deila um
mannspartana. En reynt mun verða
á öðrum stað í grein þessari að
leiða líkur að þvi að aðrar hvatir
geti legið til gundvallar óánægjunni
almennu um verzlunina.
Hitt er hæpin kenning og hættu-
leg, að bændur megi ekki verzla.
Hverjir þurfa nauðsynlegar að
verzla en framleiðendur. Þeir þurfa
að kaupa alt til framleiðslunnar,
og koma því i peninga sem fram-
leitt er. Og svo skyldu bændur ekki
mega verzla!
Hitt getur Garðar ekki átt við
að bændur »standi í búðinnicc eða
stundi verzlunaratvinnu bókstaf-
lega. Það gera þeir ekki og ætla
sér ekki. En þeir vilja mega ráða
því hvar þeir verzla, og er þá
ekkert eðlilegra en það að þeir
verzli við verzlanir sem þeir eiga
sjálfir, samvinnuverzlanirnar úr því
að þeir hvort sem er eru orðnir
marghrekkjaðir á kaupmannaverzl-
ununum.
Er engu líkara en að Garðai-
álíti bændastéttina einskonar hús-
dýr kaupmanna, bændur og aðrir
framleiðendur séu til handa kaup-
mönnum svo að þeir geti »spekú-
lerað« með vörur þeirra og þá
jafnframt haft góðan hag af þvi
líka, sem þeir kaupa að.
Annars var Garðar kominn svo
langt frá ágreiningsefninu í hinni
löngu grein sinni og greinin svo
lengi á leiðinni, að rétt er að ryfja
það upp aftur.
Eg hélt því fram og rökstuddr
með »dæmum úr lífinucc að verzl-
uninni íslenzku væri mjög ábóta-
vant, og sannaði þá um leið að
binni frjálsu samkeppni hefði ekki
tekist að gera hana heilbrigða.
Hvað er hér of mælt?
Ekkert.
Eða getur hr. Garðar Gíslason
sannað hið gagnstæða?
Er verzluninni þrátt fyrir hina
frjálsu samkeppni ekki stórum á-
bótavant.
Er það ekki þjóðarólán live
verzlunin er óheilbrigð. Og er það
ekki óheilbrigði á háu stigi að
stórkaupmenn skuli taka þrjá pen-
inga fyrir tvo af slórum fjárhæð-
um og oft og einatt án þess að
lála aðra fyrirhöfn í milli en þá
eina að skrifa þeim mun fleiri töl-
urnar á reikninginn.
Hr. Gai'ðar Gíslason afsakar
þetta og minnist þá á það, að
sumar vörur verði að selja tiltölu-
lega dýrari en aðrar, vegna þess
hve títt þær eyðileggist í meðför-
um, svo sem ferska ávexti og
glervörur.
Eg veit dæmi þess að stórkaup-
menn hafa lagt 100% á ferska á-
vexti, og eg veit að hr. Garðari
Gíslasyni muni ekki ókunnugt um
það heldur. Allir vita það, að oft
verður að leggja mjög á ferska
ávexti fyrir skemdum. En hitt vita
menn líka, að það eru smásalarn-
ir sem það verða að gera, stór-
salar selja í heilum tunnum eða
kössum og selja því skemdirnai'
með. Verður því þetta »dæmi úr
lífinu« enn til þess að auka ávirð-
ingar stórkaupmanna, og setja
enn einn svarta blettinn á hina
frjálsu samkeppni.
Sérfróður glervörsali sagði mér
að hæfilegt væri að leggja 10% á
glervarning til þess að gera fyrir
brotum.
Eina sögu langar mig til að
segja. Hún gerist á höfuðbóli hinn-
ar frjálsu samkeppni, höfuðstað
landsins, innanum allan kaup-
mannagrúann.
Kaupfélagsstjóri einn hér í ná-
grenninu hafði keypt nokkur hundr-
uð kartöflupoka frá útlöndum. Mis-
tókust honum kaupin svo að kart-
öflurnar urðu mun dýrari en haun
hafði búist við, svo dýrar, að hann
taldi eigi til neins að bjóða þær
viðskiftamönnum sínum. Álcvað
hann því að selja kartöflurnar 1
Reykjavík — því alt má selja í
Reykjavík, þrátt fyrir alla