Tíminn - 01.12.1917, Qupperneq 2

154
TIMINN
unni sé mikið ábótavant og þótt
mikið vanti á að lög séu fram-
kvæmd og lögum sé hlýtt, þá er
ekki sú reynsla fengin að hægt sé
að segja afr íslendingar geti ekki
stjórnað sér sjálíir innanlands, sett
sér lög og séð um að lögunum sé
blýtt.
Reynslan hefir ekki sýnt annað
en það, að meðan það er gert í
hjáverkum, meðan innanlandsmál-
in eru ekki aðalatriðið, fer alt í
ólestri.
Út úr ógöngunnm.
Því er hér ekki fram haldið að
þetta sem nú hefir verið sagt sé
eina ástæðan til ástandsins sem
nú ríkir um íslenka lagasetning
og lagaframkvæmd. En það er höf-
uðástæðan. Og vilji menn lækna
þetta þjóðarmein verður ekki fram
hjá því farið að grafa fyrir ræt-
urnar. Og lausnin verður þá sú:
að hér eftir verði það innanlands-
málin eingöngu sem skifti flokk-
nnum með þjóðinni, vegna afstöðu
til þeirra verði stjórnum steypt og
þær studdar, og þau verði aðal-
málin sem stjórninni séu ætluð til
framkvæmda en ekki aukaverk.
Það eru afarsterkar líkur til þess
að giundroðinn í lagasetningunni
festuleysið í framkvæmdinni og
þjóðarlösturinn, ólöghlýðnin, færist
þá mjög til betri vegar.
Setjum svo að flokkur myndist,
sem setur það efst á stefnuskrá
sína að koma skipulagi á laga-
setningu, koma samræmi á milli
laga, safna öllum skyldum lögum
í kerfi og koma fyrir kattarnef
öllum þeim margföldu viðaukum
Og viðaukum viðauka sem nú gilda
og enginn botnar í. — Flokkurinn
kemst í meiri hluta og skipar stjórn,
sem setur þetta mál á oddinn.
Hér er margfalt meiri trygging
fyrir að þetta verk verði unnið og
unnið vel, en ef þingið hefði falið
verk þetta stjórn, sem hafði það
að aðalmáli t. d. að semja við
Dani um landhelgisvarnir.
Setjum svo að menn skiftist í
flokka um innanlandsmál, það
þarf ekki að nefna sérstök dæmi,
það skiflir engu máli. Annar flokk-
urinn kemst í meiri hluta og setur
þau lög sem hann álítur horfa til
heilla. Stjórn er skipuð til þess að
framfylgja þeim lögum og hefir
það efst á dagskrá að láta þau
reynast vel.
Slík stjórn er ekki kærulaus um
það hvernig lagaverðirnir ganga
eftir að lögunum sé hlýtt. Henni
væri steypt ef hún sýndi slíkt tóm-
læti. Hún teldi það skyldu sína að
afsetja þá þjóna sína sem van-
ræktu. Og hún stæði og föst með um
það að fólkið hlýddi.
Hérna er tryggingin að lög séu
skipulega sett, þeim sé framfylgt
og þeim sé hlýtt. Þessi: að stjórn,
að lagaverðir æðri og lægri, að
þeir sem eiga að hlýða — allir
viti að ef ekki er framfylgt, þá
verður gripið til alvöru og lögin
látin gilda fyrir annara hendur.
Einstakt dæmi mætti nefna, t. d.
aðflutningsbannið. Gerum -ráð fyrir
að stjórnarflokkurinn hafi það
beint á stefnuskrá sinni að láta
framfylgja og hlýða lögunum. Af-
leiðingin er sú að stjórnin veit að
ef hún ekki gerir skyldu sína fær
hún vantraustsyfirlýsingu. Sýslu-
mennirnir AÚta að ef þeir hilma
yfir með smyglurum eða loka aug-
um fyrir lögbrjótum þá verða þeir
afsettir. Lögregluþjónar vita hið
sama. Læknar og lyfsalar vita að
beitt verður við þá fylstu sektar-
ákvæðum og afsetningu ef þeir
misnota leyfi sitt. Iðnaðarmenn
vita hið sama. Allur almenningur
veit og reynir að full festa og al-
vara er á ferðum o. s. frv.
Það er engum blöðum um það
að fletta, í þessu einstaka tilfelli
eins og öðrum að ef alvara og
festa er á ferðum, þá eru líkur
allar þeim megin að þessi þjóð-
arlöstur verði smátt og smátt
læknaður og með lionum rutt út
úr þjóðfélaginu einhverri hinni
verstu pest sem þar getur þróast.
En meðan ástandið er eins og það
er um flokka og stjórnarskipun í
landinu skal engan furða þótl
festuleysi um lagaframkvæmd gangi
Ijósum logum.
Fyrir því er það lausn málsins
að vekja þjóðina til skilnings á
því, að láta ekki innanlandsmálin
lenda í hjáverkum. Fyrir því er
það áskorun Tímans til þjóðarinn-
ar og allra hugsandi manna, að
skipa sér nú í flokka, ekki eftir
gömlum væringum, ekki eftir al-
dauðum deilumálum um samband-
ið við Dani, heldur um innanlands-
málin, framsókn og íhald. Til þess
að festa komist á innanlands-
stjórnina. Til þess aö við íslend-
ingar getum sýnt það svart á
hvítu að við getum stjórnað okkur
sjálfir. Til þess að ekki liggi leng-
ur á okkur óorðið að við getum
og viljum ekki hlýða þeim lögum
sem við seljum okkur sjálfir. Til
þess að við lærum einhvern tíma
að hugsa meir um hag okkar en
væringar út á við.
Canðsverzlunin.
Langsamlega stórvægilegasta mál-
ið sem nú er á dagsk’á hjá þjóð-
inni er fyrirkomulag landsverzlun-
arinnar. Stjórnin ætlar að setja yfir
landsverzlunina þriggja manna
stjórn og gera hana óháða stjórn-
arráðinu, þetta mun stjórnin reynd-
ar bafa ætlað sér í alt haust, en
nú um áramót á breylingin að
verða.
Landsverzlun er verzlun þjóðar-
innar, bjargráðaráðstöfun gerð á
hætlutegustu tímum sem yfir þetta
land hafa dunið. Einkennileg ís-
lenzk uppfynding sem stærri þjóð-
ir mættu vera hreyknar yfir að
hafa gert. Hitt er annað mál
hvernig þessi íslenzka hugsun
hefir verið framkvæmd hingað til
Fáar verzlanir hafa sætt ómildari
dómum en landsverzlunin og er
það ekki sízt vegna þess að hvert
mannsbarn finnur að það á hlut i
landsverzluninni, og á henni hvilir
ábyrgðin á því, að íslendingar
sleppi sem bezt út úr þessum erf-
iðu tímum.
Landsverzlunin er einskis ein-
staks manns verk, heldur verk
þjóðarinnar, orðin til af nauðsyn.
Fyrst tækifæriskaup á vörum, nú
stærzta verzlun landsins, sem hefir
6—7 miljónir króna í veltufé og á
fyrir hendi að verða enn stærri.
Stjórnarráðið byrjaði á innkaupum
fyrsta ófriðarárið og sá alveg um
verzlunina. Þegar verzluninni óx
fiskur um hrygg aðgreindist af-
greiðslan frá innkaupunum, þannig
að innkaupin voru áfram í stjórn-
arráðinu, eri afgreiðslan var falin
sérstökum manni. Stjórnarráðið
keypti og leigði skip til þess að
birgja landið upp, en afgreiðslan
tók fyrst við vörunum þegar þær
voru komnar á liöfn. Úthlutun var
komið á vörur þær sem skortur
var á i landinu og var úthlutunin
falin sérstakri skrifstofu, matvæla-
hagstofunni. í október þ. á. voru
svo hinar tvær skrifstofur, verzlun-
arskrifstofan (afgreiðslan) og mat-
vælahagstofan sameinaðar, undir
nafninu landsverzlunin. Nú sein
stendur er fyrirkomulagið enn
þannig að öll innkaup, leigusamn-
ingar um skip og ákvarðanir um
hvert skipin sigli, eru gerðar af
stjórnarráðinu og enn fremur á-
kveður það vöruverð.eftir tillögum
landsverzlunarinnar. Landsverzlun-
in sér aftur á móti, að mestu leyti
að eins um afgreiðslu og úthlutun
keyptrar vöru, en þó er starfsskift-
ingin ekki nákvæm. Þessu fyrir-
komulagi er í ráði aö breyta pannig
um nýár, að landsverzlunin sjái
um öll innkaup og afgreiðslu, en
Eimskipafélag íslands sjái um skip-
in í samráði við landsverzlunina.
Hvað svo sem sagt hefir verið
um landsverzlunina er það víst,
að hún hefir gert stórfelt gagn,
sérstaklega með því að birgja land-
ið að vörum, en þó einnig
með því að halda í hemilinn á
vöruverði kaupmanna. Eins og nú
er komið munu fáir neila því, að
landsverzlunin er lífsnauðsyn fyrir
þjóðina, og sé liún rekin vel getur
hún á þessum tímum verið lang-
bezta verzlun landsins.
Gallarnir á fyrirkomulagi því
sem nú er, eru auðséðir. Innkaup
og skipaleiga eru gerð af stjórnar-
ráðinu, sem er hlaðið öðrum
vandasömurn störfum og heíir ekki
sérþekkingu á þessu sviði. Inn-
kaupin hafa vanalega verðið gerð
hjá íslenzkum heildsölum og mætti
það undarlegt heita ef landsverzl-
unin gæti á þann hátt fengið ódýr-
ari innkaup en þeir. Skip hafa
verið leigð og keypt mjög háu
verði, til að birgja landið upp. Öll
dýrustu skipin er’u næstum ein
göngu notuð af landsverzluninni,
en kaupmenn nota skip Eimskipa-
félagsins, sem eru miklu ódýrari.
Þar við bætist að það eru eingöngu
skip landsverzlunarinnar sem sigla
til England og stríðsvátryggingin er
orðin svo há að óhugsandi er að
setja flutningsgjöldin á vörurnar
eftir kosnaði. Jafnaðarverð á
frönsku kolunum og tveim förm-
um af kolum frá Englandi með
landssjóðsskipunum, mundi fara
fram úr 300 kr. á smálest ef verð
væri sett eftir kostnaði. Með hærra
kolaverði hækka öll flutningsgjöld
einnig til og frá Bandarikjunum
og á þann hátt mundu allar vörur
iandsmanna hækka í verði. Salt-
smálestin fer eftir kostnaði upp í
^80 kr. ef jafnaðarverð er tekið
af franska saltinu og þremur salt-
förmum frá Englandi. Með þvi
kola- og saltverði munu togarar
ekki geta gerl út og flestir mótor-
bátar heldur ekki, heldur að eins
þilskip,
Yfirleitt má segja að landsút-
gerðin sé þyngsti bagginn á lands-
verzluninni
Inn á við eru vandkvæðin aðal-
lega tvenn, annað að fylgja fram
þingsályktunartillögunni frá í sum-
ar, um að selja allar vörur lands-
verzlunarinnar sama verði í öllum
kaupstöðum, og eftir pöntun að
minsta kosti í einu eða tveimur
aðalkauptúnum í hverri sýslu, því
er nú framfylgt með kol, salt,
steinolíu, haframjöl og hrísgrjón.
Hilt vandkvæðið eru viðskiftin við
sýslumenn. Fyrirkomulagið er þar
mismunandi í ýmsum sýslum.
Víðast eru sýslumenn aðeins um-
boðsmenn, sem panta vörur fyrir
kaupmenn, kaupfélög og hreppa,
en sumstaðar hafa sýslumenn að
einhverju leyti verzlunarstörf á
hendi.
Gallar þeir, sem nú eru við
landsverzlunina eru gamlir, þó að
peir veröi meira áberandi þegar
verzlunin er orðin að því risa-
fyrirtæki sem nú.
• Ýmislegt hefir verið lagað af
þeirri stjórn, sem nú er við völd,
t. d. er bókfærslan nú orðin við-
unandi, þó eitthvað megi einnig
bæta þar. En aðalgallana, tviskift-
ing stjórnar verzlunarinnar, er nú í
ráði að laga. Þeir menn, sem tak-
ast eiga stjórn verzlunarinnar á
hendur, munu um áramót koma
að verzluninni, verða staddir við
vörutalningu og reikningsskil, kynna
sér þá sem bezt allan hag verzl-
unarinnar og fyrirkomulag, og munu
svo koma með ákveðnar tillögur
til stjórnarráðsins um bvernig verzl-
uninni eigi að verða háttað.
Hér skulu talin nokkur atriði,
sem að sjálfsögðu liggur fyrir þeim
að athuga.
Fyrst hvort ekki mundi borga
sig bezt, að senda einn eða tvo
inenn til Bandarikjanna, til að hafa
á hendi öll innkaup fyrir lands-
verzlunina. Þvi næst hvort skip
þau, sem nú eru á leigu, verði ekki
óþörf framvegis, nema þá ef til
vill »ísland«, sem er bezta skipið
og tiltölulega ódýrast. Einnig hvort
viðskiftin við sýslumenn eru heppi-
legri en bein viðskifti við kaupfé-
lög, kaupmenn og hreppa. Enn-
fremur hvort ekki væri heppilegra
að láta skipin frá útlöndum koma
oftar beint upp að aðalhöfnunum
ísafirði, Akureyri og Seyðisfirði,.