Tíminn - 23.02.1918, Blaðsíða 3

TÍMINN
85
Dýrtídin.
»Nú ern góð ráð dýr«.
(Nl.)
Og hvað á þá að gera, hvert ber
að stefna?
J?egar urn framtíðarslefnuna er
að ræða, og þegar gæta þarf þess
að heildin komist heilu í land úr
ólgusjó ófriðarins, er það einkum
þetta þrent er hafa verður hugfast:
1. Að rira á engan hátt framleiðsl-
una i landina sjálfu.
2 Að leggja verður áherzlu á það,
að allir hafi nóg, þó sumir jafn-
vel kunni að verða fgrir einhverju
misrétd.
3. Að leggja ekkert opinbert fé i
þœr framkvœmdir, eða þau fyrir-
tœki, sem gela beðið, og ekki
strax skapa aukna framleiðslu,
jafnframt atvinnu.
Út frá þessu þrennu er það aug-
Ijóst að aðaláherzlan verður að
liggja á því að tryggja gengi þeirra
atvinnuvega sem nú eru til.
Togararnir eru orðnir fáir, og
kolin dýr, en þó væri mikið nær,
að taka að sér útgerðina og halda
henni áfram með tapi, en að borga
mönnum fyrir að berja sér til hita,
moka snjó og íleira þvílíkt.
En annars væri það líka örþrifa-
ráð fyrir landið, að fara að reka
úlgerð. Mikið væri betra fyrir það
að láta byggja opin skip — sex
— átta — tíu — tólf — manna-
för — og lána mönnum til sjó-
sóknar.
Landið gæti þá látið byggja
skipin fyrir eigin reikning, eða
keypt þau tilbúin, og lánað svo
skipverjum, sem svo smátt og
smátt ættu að borga þau, og þann-
ig að eignast skipið í sameiningu.
Með þessu væri gert tvent í senn.
E*að væri bæði sköpuð arðsöm at-
vinna, er yki gjaldþol manna og
auk þess væri þetta bjálp, sem
kæmi að notum, því að hún leiddi til
F. W. Raiffeisen.
Aldarminning.
i.
Viðskiftalífið og atvinnumálin,
meðal hinnu hvítu manna a. m. k.,
hafa aldrei tekið svo gagngerðum
breytingum sem á öldinni sem leið.
Byltingin sem af því leiddi á hög-
um manna reyndi mjög á hugvit
þeirra, um að sníða sér nýjan
stakk eftir hinum nýju kringum-
stæðum. Hefir það verið ærið við-
fangsefni og er langt frá að leyst
sé enn til fulls, eða framkvæmt al-
ment. Og eins og gengur hafa ver-
ið farnar ýmsar villigötur í leit-
inni að liinu rétta.
Samvinnustefnan er ein þeirra
leiða sem menn hafa farið, um að
bæta úr þeim meinum sem hið
nýja skipulag hefir háft í för með
sér. Hún hefir nú náð geysilega
mikilli útbreiðslu um allan hinn
mentaða heim. Hún hefir reynst
svo farsæl og unnið svo stórkost-
þess að allir dugandi menn sæu
fyrir sér og eignuðust hluti í skip-
unum.
Þætti bátarnir of litlir mætti
búa til þilskip og lána þau á sama
hátt, þannig að þau smám saman
yrðu saineign skipverja. Illu heilli
eru þilskipin horfin nú, hefðu bet-
ur verið óseld, eins og Tryggvi
Gunnarsson vildi.
Á þennan hátt kæmi hjálpin að
bezturn notum og yrði tveim mil-
jónunum varið til þessa gæfu þær
rentur, en með vinnunni sem nú
er, gera þær það ekki.
Fyrir rúmi og hlut í skipunum
ættu fjölskyldumennirnir að ganga,
og einhleypir rnenn ættu þar ekki
að fá rúm, meðan fjölskyldumenn
væru atvinnulausir.
í sveitunum gæti líka lifað mikið
fleira fólk en nú er í þeim. Eins
og nú er vilja bændur ekki fleira
fólk, en þrátt fyrir það gætu þeir
flestir notað sér ineiri vinnukraft.
Þegar þeir ekki nota hann nú, er
það af því að hann er of dýr,
samanborið við eftirtekjuna. þó
það borgaði sig að láta manninn,
sem vinnur fyrir tveim krónum
á dag slá snögga mýri, sem lítið
hey fæst af, þá borgar það sig
ekki ef kaupið er orðið 6 kr. eða ef
til vil enn hærra. Eftirtekjan verð-
ur að vera því meiri, sem kaupið
eða framleiðslan verður dýrari. Og
verði hún það ekki, draga bændur
saman seglin og minka framleiðsl-
una. Þetta hafa þeir nú gert nokk-
uð, og gera þó vafalaust enn frek-
ur, en enn er orðið. En af því
stendur heildinni voði. Framleiðsl-
an má ekki minka. Fyrir því verð-
ur að gera ítrekaðar tilraunir til
þess að koma afurðum framleið-
enda í gott verð, og takist það
ekki, getur komið til mála að setja
á stofn nokkurs konar vinnudóm-
stól er hafi vald til að skipa þeim
mönnum atvinnu er hans leita,
legt gagn þeirra á meðal sem að
lienni hafa hnigið að meira eða
minna leyti, að enginn vafi leikur
á, að þar er fundin liin rétta leið
um að sníða nýjan stakk eftir hin-
um nýju kringumstæðuin. Nítjánda
öldiu einkennist því einkum af
þessu tvennu: að mennirnir gjör-
breyttu viðskiftum og vinnuaðferð-
um og að þeir fundu hina réttu leið
um að haga lífi sínu þeim sam-
kvæmt.
Samvinnustefnan kemur fram i
mörgum myndum. Hún er ekki
fundin upp af neinum einstökum
manni, né í neinu einstöku landi.
Skórinn krepti mismikið í hinum
ýmsu löndum, en hann krepti svo
að, að ekkert undanfæri var. Það
mátti til að finna einhver ráð, eða
deyja ella. Samvinnustefnan, hinar
ýmsu myndir hennar, verða til
undir slíkum kringumstæðum.
Sumsstaðar verður ekki bent á
neinn einstakan sem ríður á vað-
ið. Þar er það þjóðin sjálf sem
skapar sér samvinnufélögin án þess
höfundur verði nefndur, alveg eins
og þjóðsögur og þjóðlög verða til.
fyrir kaup er um semdi í hvert
sinn og jafnvel ákveða kaupið, ef
maðurinn er atvinnu leitar, ekki
hefir neitt að lifa á.
Gangur þessa máls ætti þá að
verða á þessa leið:
1. Landið útvegaði báta og þilskip.
2. Landssjórnin lánaði skipin til
sjósóknar, en léti ekki aðra en
fjölskglduferður, er búsetu hefðu
i kaupstaðnum er skipið vœri
gert út frá, hafa skiprúm í skip-
inu.
3. Skipverjum er d skipinu vœri,
vœri gefinn kostur á að eignast
hlnti í skipum, svo það mcð tim-
anum grði sameign þeirra.
4. Reyndist hægt að láta fleiri fá
skiprúm en fjölskyldufeður, væri
það gert, en þá fyrst er séð væri
fyrir nógu rúmi handa þeim.
5. Reynist ekki mögulegt að útvega
öllum atvinnu á þennan hátt,
yrði að setja á stofn vinnudóm,
er hefði það verk með höndum
að sjá um að enginn liði neyð
vegna atvinnuleysis.
Það yrði vinnudómurinn að gera
með því:
a. Að útvega mönnum atvinnu eft-
ir því sem hægt væri.
b. Að skylda menn til að taka á-
kveðið fólk í vinnu fyrir ákveðna
borgun, þó þannig að hann
gæti ekki skyldað einstakl-
inga heldur hreppsnefndir, sem
svo hefðu aftur vald til að
skylda einstaklingana til þessa.
c. Atvinnulausir menn, sem ekki
gætu sannað fyrir vinnudómn-
um, að þeir hefðu nóg fyrir sig,
væru skyldir að hlýta honum.
Þetta mun nú þykja nokkuð
langt gengið, og mörgum kann að
finnast þetta skerðing á frelsi manna.
Eg ber heldur ekki móti því, og
bendi að eins á þetta sem neyðar-
úrræði sem yrði jafn illa þegið af
vinnuveitendum sem þiggendum, en
þó samt úrræði, sem heildinni
Annarsstaðar standa einstaka af-
burðamenn og mannvinir í broddi
fylkingar og ryðja veginn.
Þessara forvígismanna samvinnu-
félaganna á nitjándu öldinni hefir
verið minna getið en herkonung-
anna, stjórnmálamannanna og auð-
kífinganna. Sv.o óþroskaðir eru
menn enn alment, um að þekkja
úr hin sönnu mikilmenni og meta
að verðleikum. Þeir hafa þó unnið
margfalt meira og farsælla verk.
Stofnun fyrsta fyrirmyndarkaup-
félagsins á Englandi er miklu
merkari viðburður en allar orustur
aldarinnar til samans.
Hér verður eins þessara manna
getið og verks hans, í stuttri frá-
sögn. Verður það fyrst og fremst
til að minna á hann, að í ár eru
100 ár liðin frá fæðing hans. En í
annan stað er frásagan um verk
hans okkur íslendingum einkar
þörf liugvekja til umhugsunar og
eftirbreytni, ef til vill allra helzt
nú á þessum tímum.
II.
Friedrich Wilhelm Raiffeism fsedd-
stafar engin hætta af. Úrræði, sem
veitir mönnum lífsuppeldi, meðan
illa árar, og eykur framleiðsluna
ögn, og stofnar hvorki landi né*
einstaklingum í hættu með lán-
tökum.
Það dugar heldur ekki að krefj-
ast als af þjóðfélaginu, en einkis
af sér sjálfum. En því ver lítur
svo út, sem sú skoðun sé að ryðja
sér til rúms, að minsta kosti í
höfuðstaðnum, að einstaklingarnir
hafi ótakmarkaða kröfu á þjóðfé-
lagið.
Þeir heimta vinnu af því opin-
bera, vörur af þvi opinbera, o. s.
frv. Og sé það skylda þjóðfélags-
ins að ala önn fyrir öllum í dýr-
tíðinni, verður því líka að vera
heimilt, ef í það ýtrasta fer, að
svifta menn að nokkru leyti frelsi,
þó hart sé. En þetta er neyðarúr-
ræði, en þegar í ógöngur er kom-
ið, eru góð ráð dýr.
En er komið í ógöngur? Svo
virðist mér. Mér virðist það vera
ógöngur, að þurfa að taka lán
— landslán — til þess að éta þau
upp. Að minsta Tcosti mundi sá
einstaklingur ekki þykja vel í efn-
um, sem yrði að taka lán til þess
að borga með verzlunarskuldir
sínar. Og inni hann svo ekki að
neinu arðberandi, heldur yrði hann
aftur að talca lán um næsta nýjár,
þá mundi efnahagsástæðunnar þykja
ærið varhuga-verðar. Og kæmi svo
þriðja árið sem enn yrði að auka
lánið, með verði als þess er hann
hefði tekið út, þá mundi þolinmæð-
in þrjóta — jafnvel þó hjá gömlu
dönsku selstöðuverzluninni hefði
verið.
En svipað þessu er það nú
með landið.
Atvinnulánin eru jetin upp, en
gjaldþolið minkar.
Þegar tveim miljónunum er eytt
upp, verður að taka nýtt lán, ef
sömu aðferðum er beitt, til að
ist hinn 30. marz 1818 í Hamm
a. d. Sieg á Þýzkalandi. Hann
gekk í herþjónustu á unga aldri
og hafði náð fyrirliðatign, en vegna
augnasjúkdóms varð hann að leggja
niður embætti sitt í hernum. Árið
1845 varð hann borgarstjóri í smá-
bæ í Rínarlöndunum og 20 árin
næstu starfaði hann í því embætti
í ýmum borgum þar um slóðir.
Gafst honum þá gott tækifæri til
þess að kynnast hag smáborgar-
anna, og smábændanna, en á
Suður-Þýzkalandi er mjög mikið
af litlum sjálfseignabændum.
— Það voru afar erfið kjör sem
þessir litlu sjálfseignabændur áttu
við að búa um miðja síðastliðna
öld. Samkepnin varð æ harðari og
gerði meiri kröfur til atorku og
hagsýni. Breytingar á búskaparlagi
voru bráð nauðsynlegar. Menn
þurftu að eignast nýtízku vélar og
gera margvíslegar umbætur. Með
hinurn breyttu samgöngum gátu
bændur í Vesturheimi og Suður-
og Austurálfu komið afurðum sín-
um á Norðurálfumarkaðinn. Hafði