Tíminn - 09.03.1918, Síða 2

46
TlMINN
Endurmirmingar
Tryggva Gunnarssonar.
Þegar eg var drengur í Laufási
bárust miklar sögur af hákarlsafla
Siglnesinga og Fljótamanna. Þá var
sú veiði ekki stunduð við Eyjafjörð.
Um þær mundir voru uppi við
Eyjafjörð margir dugnaðar menn,
svo sem þeir Hvammsbræður —
af þeim lifir Þorsteinn á Grýtu-
bakka enn — Jörundur í Hrísey
og þá eigi sizt Þorsteinn Daníels-
son á Lóni. Þessir menn byrjuðu
hákarlaveiðar við Eyjafjörð.
Höfðu þeir veiðina fyrst á opn-
um skipum fremur smáum og fóru
eigi á þeim út úr Firðinum. En
Þorsteinn gamli var stórhuga og
þóíti honum ekki mega svo búið
standa.
Hann tók sig til og smíðaði stór-
an bát, viðlíka og stór uppskipun-
arskip hér í Reykjavík. Hann lét
setja þiljur í skipið og nefndi
Orra, því að eigi hafði það gengið
sennulaust að smíða skipið. Þetta
mun hafa verið 1853. Þá var mik-
ill ísavetur.
Hvammsbræður áttu að vera
fyrir bátnum. En þegar út átli að
leggja var Fjörðurinn fullur af ís.
Þorsteinn dó saint ekki ráðalaus.
Hann lét setja tvo sleða fyrir bát-
inn, beilti hestum fyrir og lét draga
hann á lagísnum út eflir Firðin-
um, út fyrir Höfða. Þar tók við
auður sjór.
Skipið afiaði vel og tók nú hver
af öðrum að koma sér upp þilskip-
um. Hákarlaveiðin reyndist hin
arðvænlegasla. Lýsi var þá í háu
verði og fengust eins margir dalir
fyrir tunnuna þá, eins og krónur
nú (fyrir stríðið). Þá var hvorki
steinolía, gas né rafmagn haft til
ljósa. í sjálfri Kaupmannahöfn
voru þá lýsisluktir á gölum.
Menn lögðu út þegar í marz-
Endurminningar um t3. Erlingsson.
Eg játti því, en gerði í gamni þá
athugasemd að kvöldið yrði ef til
vill heldur stutt, ef eg ætti að segja
honum alt er eg kynni af vísum
Páls. »Jæja! byrjið þér strax. Og
við skulum þúast, það verður altaf
liðugra samtalið þáa. Eg tók því
vel, og sagði honum að Snorri
Víum, sem þá var kaupfélagsstjóri
á Seyðisfirði, hefði eitt sinn sagt
mér, að það væri sérstaldega nauð-
synlegt fyrir þá sem kunnugir yrðu
að þúast, ef þeir kynnu síðar að
reiðast hver við annan, því það
léti svo illa í eyrum að segja:
»Farið þér í helvítia. — »Þann
mann hefði eg gaman af að sjá er
þetta sagðia, sagði Þorsteinn. —
Við sátum þarna lengi og Þorsteinn
drakk í sig ferhendurnar, og hafði
þær oft upp eftir mér jafnóðum og
eg fór með þær, því að hann var
svo sjónæmur að eg hefi engan
þekt hans líka. Svo fórum við út
og gengum um stund í kvöldgol-
unni. Við gengum fram hjá Hótel
Reykjavik og datt mér í hug að
bjóða Þorsteini öl, það var það
eina af vínföngum er hann neytti
mánuði og má nærri geta hvernig
það hafi verið að fara þá út í
reginhaf frá Norðurlandi og eiga
von á norðlenzku byljunum og
hafísnum. En þar voru karlar sem
ekki létu sér alt fyrir brjósti brenna.
Þegar fram í sótti gerðust skips-
tapar þar svo tíðir, að eftir að á-
byrgðarfélagið komst á þar nyrðra,
fengu menn ekki skip sín trygð
fyr en lengra kom fram á.
í byrjun hákarlaveiðanna var
úldið hrossakjöt haft í hákarlabeit-
una. Einu sinni drapst hryssa um
haust í Laufási. Hún var flegin og
skrokknum hleypt ofan í dý og
hann látinn úldna þar. Þegar fram
á veturinn kom, var hann tekinn
upp, dreginn út á Fjörð og sökt
þar niður. Hákarl safnaðist þar
að ætinu og var hann veiddur
þar nálægt á smábátum.
Þá bræddi hver lýsið heima lijá
sér. Kaupmenn lánuðu tunnurnar
undir það og áttu svo að fá þær
aftur fullar af lýsi, eins og eg hefi
áður sagt frá á öðrum stað. Afleið-
ingin af því að hver bræddi heima
hjá sér varð sú, að lýsið var illa
verkað.
Kaupmenn sáu að svo mátti ekki
ganga. Steincke sem þá var faktor
fyrir Guðmann, duglegur fram-
kvæmdamaður, kom upp bræðslu-
húsi á Torfunefi (Grútarnefi), milli
Akureyrar og Oddeyrar. Þangað
fluttu hákarlaskipin lifrina og þar
var hún brædd. Varð nú lýsið
miklu betra og jafnara en áður og
mátti þetta því heita góð framför.
Þá var orðin breyting á hákarla-
skipunum. Litlu bátarnir voru Iagð-
ir niður og í stað þeirra komin
þilskip, allmikið stærri. Síra Björn
Halldórsson í Laufási, Einar Ás-
mundsson í Nesi og eg urðum
fyrstir til að kaupa eitt slíkt skip
frá Noregi árið 1863. Það hér
Fofnir. Ekki var það þó nema tólf
smálestir að stærð.
*
á þeim tíma. »Eigum við ekki að
slranda liér og fá okkur öl?a
sagði eg. Þorsteinn tók þvi vel og
við gengum inn. Bað eg hann að
velja okkur sæti, meðan eg bað
um ölið. Þorsteinn settist við borð
út í horni herbergisins. »Við skul-
urn sitja hérna í króknuma, sagði
hann, »því:
»Aldrei vinnur okkur grand
unaðskrókur slíkur.
Það munu fleiri fara í strand
fyrr en þingi lýkura.
Oft hitti eg Þorstein að máli það
sumar, og þótti mér jafnan hver
stundin stutt er eg átti tal við
hann.
Svo kom Þorsteinn lil Seyðis-
fjarðar og fór að gefa út Bjarka.
Áttum við þá margt saman að
sælda. Eg kom nokkrum sinnum
til Þorsteins. Hitti hann oft á
mannfundum; átti við hann stöðug
bréfaskifti, bæði um almenn mál
o. fl., og öll mín skifti við hann
voru hin ánægjulegustu. Við vorum
andstæðingar í »stjórnarskrármál-
inua og breyttist ekkert fyrir það
kunningskapur okkar. Eg fann það
Um þær mundir var farið að
smíða nokkur stór þilskip við
Eyjafjörð og var Jón heitinn Ste-
fánsson á Akureyri helzti þilskipa-
smiður þar. Þessi fiskiskip urðu
um tuttugu og öfluðu mikið. Þau
lögðu lifrina upp við bræðsluhús-
in og gekk svo um tuttugu ár.
Gránufélagið var þá orðið afar
stórt og hafði mikil viðskifti við
bændur. En af þvi að kaupmenn
áttu bræðsluhúsin þá varð félagið
útundan með lýsiskaup. Bændur
gátu ekki látið það fá lýsi fyr en
kaupmenn voru búnir að taka það
sem þeir áttu að fá og voru búnir
að hlaða skipin sín. Af þessu leiddi
að þeir komu sínu lýsi fyr á mark-
aðinn en Gránufélagið og fengu
hærra verð fyrir það.
Eg sá að þetta mátti ekki svo
ganga og bar það upp á félags-
fundi að félagið bygði lýsisbræðslu-
hús. En sú tillaga var feld.
Veturinn eftir var eg að vanda í
Kaupmannaköfn. Þá bar svo við
að ediks- og ölgerðarhús eitt þar
varð gjaldþrota og voru áhöld þess
seld á uppboði.
Eg keypti á uppboðinu mikið af
keröldum fyrir eigið fé. Þá keypti
eg og lítinn gufuketil. Eg Iét taka
eitt af keröldunum, setja lok á það
og slá um það járnspöngum. Eg
flutti svo alt þetta með mér heim til
Oddeyrar.
Um sumarið byrjaði eg að gufu-
bræða lýsi með þessum áhöldum.
Lifur var látin í járnbenta kerið
og síðan hleypt gufu inn í það úr
gufukatlinum. Þessi bræðsla gekk
þó fremur seint og gengu 24 tímar
í það að bræða lifrina í keraldinu,
því að það var ekki nógu þétt og
síaðist gufan út um það. Þó féklc
eg það ár 120 tunnur lýsis á þenn-
an hátt. Það var vel tært og seld-
ist tunnan af því þremur krónum
hærra en tunnan af lýsi, sem brætt
ætíð að eg átti þar drenglyndum
og kreinlyndum andstæðing að
mæta. Þegar eg kom til Seyöis-
fjarðar slepti eg engu tækifæri að
sitja hjá honum, og spurði hann
mig oft, hvort eg kæmi ekki aflur
í dag. »Við sjáumst svo sjaldana,
sagði hann, »að okkur veilir ekki
af að nota tímann til að rífasta. En
fjærri fór því að allur tíminn gengi
í það. Okkur var báðum hugfeld-
ara að tala um þau mál er við
átlum samleið í og þau voru mörg.
Sífeldur gestagangur var líka lijá
honum og oft lítill tími til að hafa
»tveggja manna tala, því öllum
gestum tók Þorsteinn jafn einlæg-
lega, hvort sem þeir voru smærri
eða stærri, »frá almennu sjónar-
miðia og hvort sem þeir voru and-
stæðingar hans eða meðhaldsmenn
í almennum málum. Eitt sinn sat
eg inni hjá honum og sat út við
opinn glugga, tók Þorsteinn þá eftir
því (hann sat innar í lierberginu)
að einhver kastaði til min kveðju
inn um gluggann. »Hver gekk hjá?«
spurði Þorsteinn. »Skafti Jósefs-
son«, var svarið. »KaIlaðu til hans
var með gömlu aðferðinni. Þetta
verð fengu bændur fyrir lýsið.
Tímamót.
[Grein sú, sem liér fer á eftir, er að
mestu leyti pýdd úr bók einni, er kom
út í fyrra eftir prófessor einn á Eng-
landi, E. A. Wodehouse að nafni. Bók-
in heitir: A World Expectant o: »Heim-
ur í eftirvæntingu«. Höf. er einn með-
al hinna lielztu brautryðjanda bræðra-
félagsins, Stjarnan í Austri, er væntir
koma trúarleiðtogans, áður langt um
líður. Annars má og geta þess, að ýms
trúfélög innan kristinnar kirkju sýnast
gripin að meira eða minna leyti af
hinni sömu eftirvæntingu. Til dæmis
sendi liið Evangeliska bandalag út
ávarp i haust, til margra hinna lielztu
starfsmanna kristinnar kirkju, með
þeim tilmælum, að þeir stofnuðu til
almennrar bænaviku, þar sem átti með-
al annars að biðja um, að þeim mætti
fjölga, sem væntu endurkomu Krists.
Ávarp það heíir þegar birst á islenzku
í hinu kristilega heimilisblaði Bjarma,
24. tbl. s. 1. á. — S. Iír. P.]
Ilreytingatímav.
Hver einasta stund getur i viss-
um skilniugi heitið tímamót, þótt
tíminn sé í raun og veru sem ó-
slitinn straumur. Framtíðin fellur
með hægum en óstöðvandi straum-
þunga um flóðgátt hinnar líðandi
stundar og hverfur oss þegar sjón-
um í fortiðarhafið. Venjulegast er
straumþunginn nokkuð jafn, en
þeir tímar hafa þó komið, að það
er þvi líkast sem móða tímans
velti áfram í leysingu og valdi
meiri umturnum á stuttri slundu
en endranær á heilum áratug. Þá
sjáum við los á svo mörgu, sem
var áður álitið að standa mundi
óhaggað uin aldur og æfi. Þá verða
byllingar tíðar i lífi þjóðanna á
ýmsum sviðum. Alt sem úrelt er
orðið og úr sér gengið verður rifið
upp með rótum, en nýtt kemur í
og segðu honum að koma inn«,
sagði Þorsteinn. Skafti var þá rit-
stjóri Austra og þeir áttu um það
leyti í hörðum blaðadeilum. En
Þorsteinn tók honum þarna eins
og góðum kunningja. Bauð honum
bezta sætið, og vindil að reykja.
Þeir fóru svo að spjalla saman,
enda var Skafti jafn alúðlegur, og
var honum það eiginlegt. »Eg öf-
unda yður af einu, Skafti«, sagði
Þorsteinn; það er skrokkurinn.
Þér haldið yður svo vel, þó þér
verðið áttræður haldið þér sjálf-
sagt jafnt yðar kjaftaviti«. Ekki
gaf hann honum nú meira! Og
Skafti hló hjartanlega að, og tal-
aði í sama anda með smá gleltni
og alvöru á víxl. Þá var valtýzkan
á hæsta stigi. Það var 1897. Höfð-
um við ýmsir, sem á þingi vorum,
selt inn í valtýzka frumvarpið »rík-
isráðsfleyginn«, er svo var nefndur.
Skafti gat um það í blaðinu, sem
frétt, en lagði engan dóm á og fór
um það leyti til Rej'kjavíkur; liafði
Þorsteinn Skafta grunaðan um að
hann hefði farið til að njósna um
hvaða skoðun Magnús Stephensen