Tíminn - 27.04.1918, Blaðsíða 1

TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr.
árgangurinn.
AFGREWSLA
i Hegkjavík Laugaveg
18, simi 286, út um
land i Laufási, simi 91.
II. ár.
Reykjavík, 27. apríl 1918.
17. biað.
ðlafsvaliamálið.
Ólafsvellir eru ein mesta fram-
tíðarjörð í Árpessýslu. Liggur í
miðri bygð, nærri Skeiðaveginum,
landrými mikið, túnefni nálega
óþrjótandi, og þegar áveita verður
framkvæmd á Skeiðin, verða í
landi þeirrar jarðar framt að 1000
teigar áveitulandsins. Menn hafa
lengi haft augastað á jörðinni sern
lýðháskólasetri fyrir Suðurlands-
undirlendið. í annan stað væri
jörðin einkar henlug fyrir smá-
býlabúskap.
Fyrri hluta árs 1916 gerði síra
Brynjóifur Jónsson á Ólafsvöllum
fyrirspurn til sýslunefndar um það,
hvort jörðin teldist til þeirra jarða,
sem um ræðir í 2. gr. kirkjujarða-
sölulaganna, að eigi megi selja.
Lýsti sýslunefnd því yfir, þá nálega
einróma, að hún væri þeirrar skoð-
unar, og jörðina mætti ekki selja.
Nú í vetur kemur málið aftur
fyrir sömu sýslunefndina. Og nú
verður annað uppi á teningnum.
Meiri hluti nefndarinnar, átta menn,
er því nú ekki mótfallinn áð jörð-
in sé seld, fimm greiða atkvæði á
móti og tveir greiða ekki atkvæði.
Ekkert heíir þó brej'st í málinu
sem geri skiljanlega þessa breyt-
ingu.
Til þess að gera það sem unt
væri til þess að hindra sölu jarð-
arinnar, gerðist Ágúst bóndi Helga-
son í Birtingaholti forystumaður
þeirra sem sjá hve mikið tjón það
væri, ef jörðin væri seld. Ritaði
hann jiingmönnum Árnessýslu og
skoraði á þá að leita aðstoðar
þingsins til þess að hindra söluna.
Rekur hann skýrt og ljóst rökin
sem liggja gegn sölu jarðarinnar
og getur enginn óvilhallur maður
litið nema e'inn veg á málið.
Þingmenn Árnesinga fluttu nú
þingsályktunartillögu í neðri deild
um að skora á stjórnina að nota
ekki lagaheimildina um að selja
jörðina. Landbúnaðarnefnd fékk
tillöguna til meðferðar og lagði það
til í einu hljóði að hún yrði sam-
þykt.
í gær var tillagan til umræðu í
deildinni óg var samþykt með öll-
um atkvæðum gegn tveimur.
Bogi Brynjólfsson frá Ólafsvöll-
um, settur sýslumaður í Árnessýslu
ritar ianga grein í Morgunblaðið í
gær og ræðst mjög ósæmilega á Á.
H. fyrir afskifti hans. Verður þessi
grein síst til þess að bæta mál-
staðinn.
Eftirlaun
Björns Kristjánssonar.
Frumvarp flytur Þorleifur Jóns-
son o. fl. i neðri deild um það, að
þegar B. Kr. bankasljóri láti af
forstöðu bankans, fái liann árlega
4000 kr. í eftirlaun. Gat flutnings-
maður þess er málið var til fyrstu
umræðu, að það væri flutt sam-
kvæmt bending frá B. Kr., enda
hefði hann ráðið að láta mjög
bráðlega af embætti.
í greinargerð frumvarpsins er
svo að orði komist: »hinsvegar
mun ekki um það deilt að hann
(B. Kr.) hafi staðið prýðilega í
þeirri stöðu«.
Það er mjög illa viðeigandi að
segja þetta í greinargerð frumvarps,
því að þetta er með öllu ósatt.
Þeir eru til sem halda því fram
að þella sé satt. En það er á allra
vitorði að um það liefir einmitt
verið mjög mikið deilt. Þá sögu er
óþarfi að rekja. Er hún þingmönn-
um sjálfum í fersku minni, sem
höfðu bankamálið til meðferðar á
síðasla þingi.
Það hefði mátt segja það, að
þrátt fyrir allar árásirnar á B. Iír.
fyrir stjórn hans á bankanv^m,
hefir honum ekki verið borin óráð-
vendni á brýn. Um það hefir ekki
verið deilt. En fjármálastefna hans
og stjórn yfirleitt hefir verið þyrn-
ir í augum mjög margra frain-
gjarnra íslendinga.
Þar sem málið liggur svo fyrir,
að bæði þeir sem álita að B. Kr.
hafi staðið vel í stöðu sinni og
eins hinir sem eru á gagnstæðri
skoðun, munu geta orðið sammála
um áð veita honum eftirlaun, enda
fari hann þá frá bankanum — þá
er það mjög óheppilegt að blanda
inn í þeim atriðum sem ekki þurfti
um að tala.
Það má telja víst að þetta eftir-
launafrumvarp sigli hraðbyri gegn-
um þingið. En það skal hér enn
tekið fram opinberlega að fjöldi
manns skoðar eftirlaunin ekki sem
heiðurslaun, en finnur á hinn bóg-
inn enga ástæðu til að leggjast á
móti, af því að svo mikið er að
vinna á hina hliðina, og enginn
hugsar til neinna persónulegra
hefnda við manninn. Og loks er
það gert með því skilyrði að þeg-
ar er eftirlaunin eru ákveðin verði
sætið autt.
Væri vel að málið færi í nefnd,
en að öðrudeyti umræðulítið gegn
um þingið.
Til livers er þessi
landsverzlun *?
Hún er bara til ills eins, land-
inu til skaða og skammar«, segja
kaupmennirnir. Hún hækkar vöru-
verðið í landinu og hleður skuld-
um á landssjóðinn. Þjóðin á að
trúa og treysta á kaupmenn eina
í verzlun allri við önnur lönd.
Landsverzlun og kaupfélög eru
heimskuleg fyrirtæki og hættuleg
fyrir þjógina. ,
Er okkur fáfróðu alþýðumönn-
unum óhætt að trúa þessu? Við
skulum hugsa okkur um tvisvar,
og athuga ástæðurnar ofboð lítið
áður en við svörum þessu. Lands-
verzlunin fer fyrst að kaupa-vörur
eftir að stríðið er byrjað. Þá eru
vörur þegar orðnar í hærra yerði
utanlands, og flutningsgjöldin
hækka dag frá degi. Landsverzl-
unin kaupir ekkert nema mat-
vörur, og þær vörur sem lang-
minstur verzlunarhagnaður er
lagður á. Þegar stríðið byrjaði,
áttu stórkaupmennirnir sumir vöru-
birgðir allmiklar, og voru þá þeg-
ar reiðubúnir að kaupa og flytja
á undan landsverzluninni. Hún
varð að stríða við skipaleysi,
húsaleysi, áhaldaleysi, mannleysi,
sambandaleysi, vanþekking og
alla örðugleika frumb^lingsáranna.
Þó gat landsverziunin þegar i stað
selt vörur sínar ódýrari en kaup-
menn seldu þá á sama tíma. Og
kaupfélög þau, er stóðu líkt að
vígi og kaupmenn, seldu þá — og
selja enn — ýmsar vörutegundir
mikið lægra verði. Kaupmenn aft-
ur á móti hækkuðu verðið mikið
fyr, og rökuðu saman fé. Nú leizt
kaupmönnum ekki á blikuna. Þeir
þóttust ekki nógu einráðir um
gróða sinn og móðurlega matseld
fyrir alla landsbúa. Þeir réðust á
kaupfélögin, bæði opinberlega í
blöðum og i kyrþey við þá, er fátt
vita, en mörgu trúa. Þeir vildu
drepa landsverzlunina og niddu
hana á allar hliðar. Þegar það
tókst samt ekki að eyðileggja
landsverzlunina, álti hún hara að
liggja með vöruforða — lála hann
fúna og renna niður — landsbu-
um til bjargar, þegar að því kynni
að koma, að kaupmenn fengju ekki
keyptar eða fluttar vörur sínar.
Og landssjóður mátti kaupa skip
þegar þau voru komin í tvöfalt
eða þrefalt verð (meðan þau feng-
ust með gjafverði, móti verði nú,
þótli sumum ekki nærri því kom-
andi). í fæstum orðum sagt:
Landsverzlunin átti að vera horn-
reka, varaskeija og /éþúfa kaup-
inanna. Og því er ver, hún liefir
verið þetta alt að nokkru lej'ti.
Nú er hún þó komin yfir bernsku-
árin og frumbýlings-örðugleikana,
og þarf því ekki lengur að vera
fótaskinn kaupmanna.
Þegar landið hefir keypt skipin,
bygt húsin, ráðið valda forstöðu-
menn, tekið verzlunarlán og náð
góðum samböndum, þá væri
hraparleg grunnhygni að hætta, og
demba undirbúningskostnaðinum
á landssjóðinn. Þá væri ver farið
en heima setið, því kostnaðurinn
verður að vera mikill, og aðstað-
an hefir verið ólík hjá landsverzl-
uninni og kaupmönnum. Með dæmi
má sýna dálítinn mismun:
Kaupmaður sem á 100,000 kr.
í peningum, kaupir fyrir þær sömu
vörur og landsverzlunin. Hann selur
vörurnar jafnóðum og þær koma,
með I2V20/0 í hreinan ágóða. Þegar
vel gengur, getur hann gert þetta
fjórum sinnum á ári, og hefir þá
á einu ári grætt 50°/°» eða 50,000
kr., á þessum einu 100,000 kr.
sínum. Landsverzlunin byrjar hins
vegar á því, að fá til láns 100,000
kr., verður þegar að greiða vexti,
t. d. 6°/o, eða 6,000 kr., hefir þá
ekki nema 94,000 kr. að kaupa
fyrir. Svo eiga vörurnar að liggja
óseldar 1 ár. Þá hefir bætst við
hana svo mikill kostnaður í húsa-
leigu, ábyrgðargjaldi, mannahaldi,
við byltingarkostnað m. m., og
varan kann að vera orðin svo
skemd og rýrnuð eftir 1 árs
geymslu, að þegar þetta alt kemur
saman, verði hún þá ekki meira
en 80,000 kr. virði. Þarf þá að
færa fram verðið um 25°/o, eða
20,000 kr., til þess eins, að lands-
verzlunin" geti greitt skuld sína.
Þetta gæti nú verið þolanlegt, ef
þá væru komin öll kurl til grafar.
En svo er ekki, því þess er ógetið
sem mestu munar.
Út af neyð og fyrirsjáanlegum
voða fyrir aðflutninga til landsins,
varð landssjóður að kaupa rándýr
skip og leigja sömuleiðis til að-
drátta hvað sem það kostaði. Og
ílutningsgjöldin urðu afskaplega
há. Meðan þessu fór fram, réðu
kaupinenn jTir skipum Eimskipa-
félags íslands, og létu þau flytja
sínar vörur með miklu, mildu
lægra flutningsgjaldi.
Þegar aðstaðan er nú svona
ólik á marga vegu, er þá nokkur
furða, þó eitthvað af ársforðanum
kunni að hafa orðið dýrara en
hjá kaupmönnum? Er ekki hitt
enn þá meiri furða, að landsverzl-
unin skuli þó hafa selt sumar vör-
ur ódýrari? Og þrátt fyrir alt,
hefir Qármálaráðherrann nú lýst
því á alþingi, að landsverzlunin
liafi grætt góða skildinga.