Tíminn - 30.05.1918, Síða 1

/
1
TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar i kr,
árgangurinn.
AFGREIDSLA
i Hegkjavik Laugavcg
18, simi 286, út um
land i Laufási, slmi 9Í.
II. ár.
Reykjavík, 30. maí 1918.
22. blað.
Hvað tæki við?
Leikurinn sem leikinn lieíir verið
milli blaðanna í vetur hefir nú
borist inn í þingið. Með fyrirspurn-
um og rannsóknanefndum hafa
hinir eiginlegu stjórnarandstæðingar,
langsummenn, reynt að gera fleiri
og fleiri tortrygna gagnvart lands-
stjórninni og fá þá hálfa eða alla
yfir í bandalag við sig. Hafa þeir
einkum reynt að fá í lið með sér
þingmenn úr heimástjórnarflokkn-
um, þá sem nær stóðu Lögréttu-
stefnunni en forsætisráðherranum.
En Lögrétta liefir eins og kunnugt
er snúist algerlega gegn landsstjórn-
inni í stærsta málinu sem nú er
uppi: landsverzlunarmálinu.
Ófriðurinn geisar á alþingi ís-
lendinga þegar þeir áttu að standa
allir saman, gagnvart útlendu valdi
og gagnvart utanaðkomandi og
nærverandi hörmungaástandi.
Um livaó er barist?
Þeir sein ófriðnum valda fara
ekki í neina launkofa með það.
Ófriðurinn er liáður, til þess að
fella landsstjórnina.
Það er mikill ábyrgðarhluti að
hefja ófrið í þeim tilgangi á þess-
um tímum. Þarf enginn dæmi að
nefna um það, þau eru mörg til,
og eru öllum auðskiljanleg sem um
hugsa.
Eitthvert rnesta ábyrgðarleysi sem
getur komið fyrir þingmann er það
að vilja fella stjórn, án þess að
eiga víst að skipa nýja og betri.
Það er ekki óhugsandi að hægt
verði að gera meiri lrluta þing-
manna óánægðan með stjórnina
sem nú er, með því að gera allar
mýflugur að úlfalda. En hitt er
nálega óhugsandi að fá hina óá-
nægðu til þess að standa saman
um að styðja nýja stjórn.
Það mun enginn vera á landi
hér sem ekki finnur að ýmsum
einstökum atriðum í fari núverandi
stjórnar. En þess er að vænta, að
allir samviskusamir menn láti ekki
aukaatriði verða að aðalatriðum
og sjái sannleikann sem er sá, að
þessi stjórn sem nú er, hefir í að-
alatriðum stýrt landinu eftir hin-
um réttu leiðum og verður æ fast-
ari í rásinni í rétlri stefnu, eftir
því sem reynslan verður meiri og
það er því hinn mesti háski að
leika þá glæfrapólitík að steypa
henni og vita ekkert hvað við
tekur.
En — setjum svo að stjórnar-
andstæðingarnir núverandi gætu
fengið meiri hluta þingsins með
sér, ekki einungis í því efni að
lýsa vantrausti á stjórninni, heldur
og í hinu að mynda stjórn.
Hvað tæki þá við? (
Þeir hafa látið það skýlaust í
ljósi stjórnandstæðingar að þeir
vildu steypa stjórninni, en um hitt
eru þeir ekki skýrmæltir hvað
þeir ælti sér þá að gera. Þeir hafa
ekkert gert annað en að rífa niður.
Af blöðum þeirra og framkomu
þingmanna innanþings virðist þó
mega fara nærri um stefnu þeirra
í einstöku stórmálum.
Það er t. d. nokkurnveginn ljóst
af Iangsunfblöðunum og Lögréttu,
hvað yrði um landsverzlunina í
höndum slíkrar »langsum-Lögréttu-
stjórnar«.
Þar yrði fullkomin stefnubreyt-
ing. Ábyrgðinni yrði fyrst og fremst
varpað upp á kaupmenn um að
afla landinu nauðsynja. Lands-
verzlunin 3'rði lítilfjörleg varaskeifa
sem lægi ineð vörur, væntanlega
þangað til að þær lækkuðu, til
þess að kaupmenn þyrftu ekki að
bera hallann af þvi. Líklega yrði
það varast sem mest að leggja
nokkrar hömlur á það hvernig
kaupmenn ráðstöfuðu vörunum,
til þess að þeir samfara ábyrgðinni
fengju nægilegt vald og nægilega
frjálsar hendur. Hámarksverð yrði
líklega reynt að setja — og þó er
verðlagsnefnd örðugur þyrnir i
augum sumra langsumblaðanna —
en eins og kunnugt er, er afar
erfill að ákveða hámarksverð og
ekkert hægara en að fara í kring
um það, með því að liggja með
vörur o. s. frv.
í stnttu máli: Öllu hinu mikla
verki sem niíverandi stjórn hefir
komið á fastan rekspöl um tyrir-
komulag laudsverzlunarinnar, sem
beint felur í sér áframhaldandi
þróun í sömu átt — því verður
öllu fyrir borð kastað með þeim
mönnum öllum sem að því standa,
sjálfsagt undantekningarlaust. —
Þarf ekki um þetta atriði að fara
fleiri orðum. Það er svo alvarlegt
og auðsæilegt hverjum manni.
Annað er og ljóst að gert yrði,
og heíir komið berlega fram í Tjör-
nesnámumálinu. Landsstjórnin nýja
mj'ndi kippa alveg að sér hend-
inni um það, að afla innlends elds-
neytis. Þar yrðu einstaklingarnir
að sjá fyrir sér sjálfir. Því að það
verður að ganga út frá því að sá
gustur allur hafi ekki einungis
verið gerður til þess að æsa menn
gegn núverandi stjórn, heldur
vegna þess, að það sé álitið hættu-
legt eða ónauðsynlegt að lands-
sjóður gangist sjálfur fyrir fram-
kvæmdum um að bæta eldiviðar-
skorlinn.
Margt fieira verður ekki sagt
um stefnu slíkrar nýrrar stjórnar,
því að skýr stefna hefir engin
verið mörkuð alment — og þess
gerist ekki þörf að nefna fleiri al-
riði. Mætti þó á eitt atriði drepa.
Núverandi stjórn hefir verið hin
fúsasta og öruggasta að styðja við-
leitni bannmanna að framfylgja
þeim lögum kröftuglega og full
vissa um beztu aðstoð hennar i
því efni áfram. Það er nálega víst
að um það yrðu mikil umskifti,
enda væri ísafold þá helzta stjórn-
arblaðið.
Skýrari línur verða ekki mark-
aðar. En þær eru nægilega skýrar.
Það er glæfraleg pólitík að stofna
til stjórnarskifta á algerlega nei-
legum gundvelli: sameining hinna
óánægðu yfir einstökum atriðum.
Það er ábyrgðarleysi á hæsta stigi
að steypa landsstjórn, án þess að
eiga víst að fá aðra betri í staðinn.
Það er stórkostlega hættulegt
fyrir þjóðina að þeir menn fái
mest ítökin í nýrri stjórn, sem nú
standa fremstir gegn þeirri sem er,
því að stefna þeirra, að svo miklu
leyti sem hún er Ijós, er að rífa
niður stærstu bjargráðaráðstafan-
irnar sem gerðar hafa verið með
þjóðinni. Nýjar tilraunir, á nj'jum
grundvelli myudu vafalítið riða
þjóðinni að fullu eins og sakir
standa. Eina bjargræðisvonin er að
halda áfram, lengra inn á sömu
brautina og núverandi stjórn stýrir
landinu.
Rannsókn'mómýra.
Neðri deild alþingis hefir sam-
þykt að rannsaka skuli mómýrar,
en því verður ekki til vegar kom-
ið nema efrideild leggi samþykki
sitt á þetta líka.
Maðúr skyldi nú ætla að elds-
neytisþörfin annarsvegar og kola-
verðið hinsvegar gerði það nokk-
urnveginn örugt, að þetta inál næði
fram að ganga, en raddir sem veita
stjórninni ákúrur fyrir að hafa
stuðlað að því að alla vitneskju
um hvað líði mómálunum í ná-
grannalöndunum þar sem þau eru
komin lengst, setja hálfgerðan bej'g
í rnenn.
Löngu áður en ófriðurinn kom
til sögunnar, höfðu Norðurlanda-
búar, einkum Svíar, hafist handa
um móiðnað, og nú er þeim mál-
um svo komið, að alt bentir til að
hvert það land sem á í sér fólgið
mikinn og allgóðan mó muni ekki
þurfa að kviða framtíðinni hvað
eldsneytið snertir.
Svíum heíir sem sé á tvennan
hátt tekist að hagnýta sér mó,
þannig að þeir vinna úr honum
eldsneyti sein í alla staði getur
kept við útlend kol bæði til gufu-
framleiðslu og heimilis þarfa. Önn-
ur aðferðin er hin svö nefnda mó-
mjölgerð, en hin er votkolun á mó.
Mómjölið nota Sviar eingöngu til
verksmiðjureksturs og járnbrauta,
og er það reynt árum saman með
góðum árangri. Kolmórinn er yngri
en þó fengin reynsla fyrir því að
hann jafngildir góðum skozkum
húsakolum og er jafn ódýr þeim
á friðartímum. Nú í dýrtíðinní
margfalt ódýrari, auk þess sem
hann er heimaunnið eldsneyti.
Eins og gefur að skilja hefir það
kostað Svía margvíslegaí tilraunir
og mikið fé að koma þessu máli
svo í horf sem nú er orðið, og er
það jafnan svo um þá sem brjóta
ísinn. Er lítilli og fátækri þjóð það
vansalaust þótt hún fari sjaldnast
á undan á slikum sviðum, en hitt
yrði henni fremur til ámælis ef
hún hefði ekki manndáð í sér til
þess að hagnýta sér reynsluna þar
sem hún er fengin, og það ekki
hvað sízt þegar svo stendur á að
um er að ræða lífsnauðsjmjar sem
almenningur rís eigi lengur undir
að kaupa frá öðrum löndum, en
sem alt bendir til að hægt sé að
afla ineð ágætasta árangri í land-
inu sjálfu.
En fyrsta skrefið í þessu máli
hlýtur að vera það, að komast eft-
ir því hvort við eigum á hentug-
um stað svo mikinn og góðan
rnó, að tiltækilegt sé að koma hér
á fót votkolunarVerksmiðju, en sú
eldsnejdis öflun virðist best við
okkar hæfi fyrir þá sök, að þar
þarf ekkert að eiga undir veðri
eða vindi.
Rannsókn mómýra eins og hún
nú liggur fyrir efri deild er einna
glæsilegasla málið sem þetta þing
hefir með höndum, mál sem
ekki varðar neitt einstakt bygðar-
lag heldur þjóðina i heild sinni,
því það er skref sem ekki verður
komist hjá að stíga, eigi þess að
vera nokkur von að innlent elds-
nejdi frelsi þjóðina undan því oki'
sem eldsnejdisskortur og erlend kol
eru orðin henni.
Og meiri mannsbragur virðist
að því að landssjóður legði frem-
ur fé í framkvæmd móiðnaðar
heldur en að stinga þvi undir
pottinn þótt í mj'nd erlendra
kola sé.