Tíminn - 01.06.1918, Blaðsíða 2

130
TIMIN N
og jafna á þann hátt í einu öll
deilumál milli landanna, heldur
en að taka svona eitt mál út úr
hinum sameiginlegu málum, sem
svo eru talin. t*að væri mjög svo
þreytandi þessar deilur um einstök
atriði, hvert eftir annað, og spilli
góðri sambúð yfirleitt. — Eg hélt
því fram, að almennar samnings-
umleitanir ættu ekkert að koma
fánamálinu við, það væri einungis
íslenzkt raál og kæmi ekkert hin-
um sameiginlegu málum við, og
gæti eg því ekkert tekið í þessa
uppástungu um almenna samninga
í sambandi við fánamálið. Zahle
kvaðst vel skilja þessa afstöðu
mína, eftir því sem skoðun alþingis
væri á málinu, en hann væri nú
á annari skoðun. Að öðru leyti lét
eg það þá í Ijósi, að eg hefði ekk-
ert umboð til að taka undir uppá-
stunguna um samninga-umleitanir,
að eg gæti ekkert sagt um það,
hvort Alþingi væri fúst til að taka
þær upp, enda lét eg í ljósi, að eg
væri ekki sérlega vongóður um,
að hepnast mundi að ná samkomu-
lagi í einu um alt. í*ví var þá og
um leið skotið fram frá Dana hálfu,
að hentugt mundi máske, að taka
upp samninga-umleitanir á þann
hátt, að maður eða menn kæmi
hingað frá Danmörku í því skyni.
Eg fór svo frá Kaupmannahöfn í
vetur, að eg hafði alls enga afstöðu
tekið til þessa samningaboðs, að
eins lét eg það í Ijósi, að ef til
þess kæmi, þá teldi eg líklegustu
leiðina, að sendimaður eða menn
kæmu hingað.
Þegar eg kom heim, skýrði eg
þeim þingmönnum, er náð varð
saman hér, frá afdrifum fánamáls-
ins, og lét þess um leið getið, að
kostur væri á almennum samning-
um. í fyrstu voru undirtektirnar
undir það fremur daufar, en nokkru
síðar hreyfði eg málinu aftur við
allmarga þingmenn, og taldist þá
mega gera ráð fyrir, — þar sem
því hafði verið skotið fram frá
Ðana hálfu, — að sendimenn
kæmu hingað. Allir þeir þing-
menn, sem eg þá talaði við, tóku
vel i málið, og þóttist eg því geta
skrifað það til Danmerkur, að
útlit væri íyrir, að þingið mundi
gera það, og frá þessu skýrði eg.
Þegar Alþingi kom saman, hnigu
allir ílokkar þingsins að því ráði,
að hafna ekki tilboðinu um
samninga-umleitanir, en jafnframt
skýrði eg hinum aðiljanum frá
því og lét skýra að eg hefði reift
málið á þeim grundvelli, að mað-
ur eða menn kæmi hingað. Það
er því auðsætt, hve fjarri sanni
það er, að vér höfum heimtað
samninga í ákveðnu formi eða á-
kveðnum stað. Vér höfum að eins
tekið kurteisu boði. Þegar bréf mín
um, að sennilegt væri, að Al-
þingi tæki vel í málið, komu til
Danmerkur, var komið nálægt
kosningunum þar og fekk eg þá
það svar, að danska stjórnin gæti
ekkert frekara átt við málið fyr
en eftir kosningarnar. Mér kom
þetta á óvart, því að mér hafði
verið sagt, að tilboðið um upptöku
samninga, eins og reyndar alt sem
kæmi frá Dana hálfu í íslands-
málum, væri gert með ráði allra
flokka þar. Þess vegna hafði eg ekki
ástæðu til að ætla, að sending
manna hingað stæði svo í sam-
bandi við kosningarnar þar, að
þeir gætu ekki komið hingað fyr,
þótt eg gæti ímyndað mér, að
samningum kynni ekki að verða
lokið fyr en eftir að Ríkisþingið
kæmi saman, að kosningunum
loknum; en sendimenn hlutu að
geta borið sig saman við Dana-
stjórn í símskeytum. Að kosning-
arnar í Danmörku stæðu þannig í
sambandi við sendiför hingað,
skildi eg ekki þá, því síður, sem
það var eins vel búist við því, er
um þessar samninga-umleitanir var
talað í Kaupmannahöfn í vetur,
að þingið kæmi saman enn fyr
en varð.
Drátturinn frá Dana hálfu verður
reyndar nokkuð skiljanlegri nú, er
vitneskja er fengin um, að brydd-
ir á því að þetta mál sé orðið að
deiluefni milli flokkanna í Dan-
mörku. En þótt eg hefði vitað fyrir-
fram, að þessi dráttur yrði, þá hefði
eg samt ekki talið forsvaranlegt, að
draga það lengur en gert var að
kvéðja þingið til fundar. Áður en
þingið kom saman og svar þess
fengið um samningsboð Dana, gat
danska ráðuneytið ekki geit frek-
ara í málinu, og það mátti altaf
búast við, að einhvern undirbún-
ing þyrfti frá Dana hálfu, áður en
sendimenn kæmist af stað, ef svar
Alþi.ngis yrði játandi. Á hinn bóg-
inn er það vitanlegt, að því meiri
dráttur sem orðið hefði á því að
Alþingi kæmi saman, því meiri
dráttur hlaut að verða á öllum
þessum málum, en mjög mikið
tómlæti frá vorri hálfu í málun-
um þótti mér lítt sæmandi. — Eg
verð því að halda því frain, að
einnig með mögulegar samingaum-
leitanir fyrir augum hafi ekki verið
fært að draga lengur en gert var,
að kveðja þingið saman. En þessa
dagana verður úr því skorið hvort
af samingaumleitun verði.
Eg gat um það, að raddir hafi
heyrstum það, að þaðhafi verið órétt
af þingi og stjórn að vera að taka
þessi mál upp nú, fánamálið eilt
eða sambandsmálið í heild. Er talið
aðsévitanlegtaðDönumerþetta við-
kvæmt mál, og verði heldur til að
vekja gremju bjá þeim, og ef samn-
inga verði leitað, en ekkert sam-
komulag fengist, þá sé ver farið
en heima setið, því að þá muni
spilt vinfengi Dana, en Danir hafi
verið oss mjög innan handar, og
hjálpað og aðstoðað á margan hátt,
meðan á ófriðinum hefir staðið og
þessi hjálp sé oss nauðsynleg.
Það sé fjarri mér að gera lítið
úr þeirri greiðasemi, sem vér njótum
hjá Dönum, án þess að vér látum
nokkuð i móti. Mér liefir fallið það
illa, er eg hefi séð þetta vanþakk-
að og gert lítið úr í blöðum hér á
landi, en sem betur fer hafa og
heyrst raddir í blöðunum, sem við-
urkenna greiðasemi Dana. Mér er
það kunnugra en flestum öðrum,
með hve mikilli greiðasemi og góð-
um hug dönsk yfirvöld og stofn-
anir hafa, greitt fyrir viðskiftum
vorum. Og hefir þetta verið af at-
riði meðal annars fyrir skipakaup
vor, vörukaup og peningalán. Vér
höfum fengið skip vor frá Dan-
mörku, Lagarfoss, Willemoes og
Borg. Þetta hefðum vér ekki feng-
ið annarsstaðar á sama tíma, án
nokkurs greiða móti, því að alstað-
ar er þess gætt, svo sem verða má,
að verzlunarílotinn minki ekki. Út-
ílutningsbann er á skipum, og sala
til annara landa eigi leyfð á þeim,
nema einhver fríðindi komi á móti,
önnur en kaupverðið. En Danir
hafa viðstöðulaust veitt útflutnings-
leyfi á skipum til íslands, og greitt
fyrir leigu á þeim. Sterling fengum
vér að vísu frá Svíþjóð, en aðeins
fyrir milligöngu Dana, og gegn
mikilsverðum- greiða frá þeim. —
Yfirleitthefir jafnan verið útílutnings-
leyfi á vörum hingað frá Danmörku
og höfum vér fengið mikið þaðan
af nauðsvnjavörum, skal eg aðeins
nefna rúgmjöl og sykur. Rúgmjöl
hefir numið nú síðasl 5000 tons
um árið; sykur síðustu árin 1000
tons, og hefir þetta ekki verið gróðí
fyrir Danmörku, því að þá hefði
mátt fá hæði miklu meira verð fyrir
þetta annarsstaðar en hér, og auk
þess einhver hlunnindi á móti.
Peningalán fengum vér allmikið |
hjá 5 stærslu bönkunum í Kaup-
mannahöfn í félagi við islenzku
bankana, 7^2 miljón króna, þar af
1V8 miljón frá íslenzku bönkun-
um, og hjá einum hinna nefndu
5 banka, Handelsbanken, sem jafn-
an hefur sýnt íslandi velvild, þar
að auki 2 miljón króna lán, auk
dálítils hlaupareikningsláns. Vaxta-
kjörin voru sanngjörn af hálfu
dönsku bankanna, eftir því sem
nú gerist, og þegar ræða er um
lán til annars lands. Yfirleitt eru
löndin nú lítið fyrir að veita er-
lend lán, nema gegn miklum bein-
um og óbeinum hagnaði. Við lán-
töku þessa, sem um tíma átti örð-
ugt uppdráttar, naul eg aðstoðar
forsætisráðherra Zahle og fjármála-
ráðherra dr. Edvard Brandes. Auk
þess leyfði dr. Brandes að 272
miljónar skuld, sem ísland var
komið í við rikissjóðinn danska,
mætti standa vaxtalaust, og af-
borgast eftir hentugleikum. Eg
bauð að greiddir væru vextir af
skuldinni, er hún væri orðin svona
há, en dr. Brandes vildi ekki heyra
það, og sagði að þessi viðskifti
væri nú orðin yfir 40 ára gömul,
og aldrei reiknaðir vextir. Síðar
hefur fjármálaráðherra boðið vexti.
Eg sagði, að stjórnarvöla dönsk
hefðu sýnt oss velvild og greiðasemi.
Þetta á ekki sizt við utanríkis-
ráðherra Scavenius, sem jafnan
hefir tekið í málaleitanir héðan
með velvilja og fullum skilningi á
aðstöðu vorri. Það má nefna það,
að það var góðri milligöngu hans
meðal annars að þakka, að vér
fengum Sterling, og ekki sízt ber
að láta þess getið, að hann hefir
alls ekki blandað sér í þær ráð-
stafanir, er ísland hefir gert á ó-
friðarárunum í beinum viðskiftum
við erlend riki, svo sem í samn-
inga og sendifarir til London og
Vesturheims. Þetta afskiftaleysi
hans hefir ekki öllum líkað fyrir
handan Pollinn, en eg heyrði haft
eftir.honum, að hann hefði svarað
einhverjum, sem að þessu var að
finna, að sér virtist íslendingar
hafa komið vel ár sinni fyrir borð
og það væri ekki ástæða til ann-
ars fyrir Dani en gleðjast af því.
Þótt eg fúslega viðurkenni alt
þetta og þy’-ki leitt, að það skuli
ekki alment metið hér að verðleik-
um, þá teldi eg það illa farið, efþað
liefði nokkur áhrif á afstöðu vora
í sjálfstæðismálunum, eða tefði
nokkuð viðleitni vora við að fá
viðurkendan fullan þjóðernisrétt
vorn. Eg er þess fullviss, að þeir
sem mestu hafa ráðið um allar
þessar fyrirgreiðslur í Danmörku,
hafa ekki látið sér detta í hug að
með þessu væri keyptur nokkur
afsláttur á sjálfstæðiskröfum vorum.
En setjum svo, að þær raddir
hefðu eitthvað til síns máls sem
telja það rangt af þingi og stjórn,
að fara nú af stað með fánamál
og önnur mál, sem Danir kysu
heldur að kyr lægi, þá hefði samt
verið ástæða til að kalla þingið
saman sem fyrst, því að þá væri
stjórnin i alvarlegri sök, og bætti
það ekki fyrir henni, að skjóta sér
undir þingið, þvi að engin stjórn
má taka að sér að ílytja mikils-
verð mál, sem ekki er réttmætt
bæði að efni og líma, og missýn-
ist henni í þvi eða mistakist, þá á
hún að fara frá, hvern þátt sem
þingið svo hefir átt í því.
Hvernig sem litið er á þessi mál,
þá virðist mér einsætt og ómót-
mælanlegt, að borið hafi, eftir rétt-
um stjórnarfarsreglum, að kveðja
þingið saman eigi síðar en gert
var, og að það hafi alls ekki máJJ
dragast lengur.
Þá virtist mér þörf á því
að kalla þingið saman vegna
vandræða þeirra, sem af styrjöld-
inni stafa. Það var talið sjálfsagt
í þinginu í fyrra, að aukaþing yrði
í ár, en ekkert um það sagt, á
hverjum tíma. Nú lit eg svo á, að
ástandið sé þannig, og sérstaklega
sé að verða þannig, að í rauninni
væri heppilegast að þingið væri
stöðugt saman. — Það er altaf
nóg um að hugsa og úr að ráða,
ef menn að eins vilja skilja að nú
eru aðrir límar en venjulega.
Það^má heita, að vér íslending-
ar höfum enn sem komið er, ekki
orðið mikið varir óþæginda af ó-
friðinum, í samanburði við flestar
aðrar þjóðir. En nú erum vér að
byrja að finna til þess fyrir al-
vöru. Vér verðum að haga oss svo
og búa oss svo út, sem stöðugt
þrengi meir og meir að. Enginn
veit hvenær ófriðnum linnir, en
hitt veit hver maður, að nú muni
fara hriðversnandi fyrir hlutlaus-
ar þjóðir, og þá ekki siður fyrir
oss.
Ráðuneytið þóttist sjá fram á
að tímar þeir, er nú fara i hönd
mundu verða mjög örðugir fyrir