Tíminn - 24.08.1918, Blaðsíða 1

TíMim
kemur út einu sinni i
&ikn og kostar 4 kr,
árgangnrinn.
AfGREIÐSLA
i Regkjavik Laagaveg
18, timi 286, út nm
land i Laufási, simi 91.
II. ár.
IteykjaYÍfe, 24. ágúst 1918.
35. blað.
Fá bygðalög eru ver sett hvað
hafnir snertir, en Skagafjörður. —
Aðalhöfnin þar, Sauðárkrókur, ekki
beisnari en svo, að illfært mun
fyrir skip að athafna sig þar ef
nokkuð er að veðri, enda títt mjög
að ekki náist að koma í eða úr
skipi miklum hluta af því sem
þurfti í hvert sinn. Og við þetta á
að búa ein af stærstu og blómleg-
legustu framleiðslusveitum lands-
ins.
Ofan á bætist svo það, að þetta
er ísahöfn sem lokast getur ger-
samlega mikinn hluta árs.
Nú mun því svo farið, að höfn-
in á Sauðárkróki fari síversnandi
fyrir landbrot af völdum brims og
vaxandi grynninga. Telja kunnug-
ir hina mestu vá fyrir dyrum ef
ekkert sé að hafst.
Eyri ein er skamt norður af
Sauðárkróki. Er það talið eina
hugsanlega bráðabirgðaúrræðið um
hafnarbót á Sauðárkróki að gera
brimbrjót íram af eyri þessari, og
heíir þegar verið gerð tilraun um
hversu slíkt mundi takast. Beittist
verzlunarmannafélag Sauðárkróks
fyrir þvi í fyrravetur að safna fé
þar í þorpinu til þessa verks, og
söfnuðust til þessa 1900 krónur. Fyrir
þetta fé var hlaðinn 40 álna lang-
ur grjótgarður fram af eyrinni og
fram af honum settur 18 álna tré-
búkki fyltur grjóti, og náði bygg-
iug þessi öll því 58 álnir fram í
sjó. Eru þarna útgrynni svo mikil
að um 200 faðma frá landi nær
dýpið ekki þrem metrum.
Þegar garður þessi var fuilgerð-
ur var helmingur trébúkkans, 9
álnir, í sjó um stórstraumsfjöru.
En á 9 mánuðunum næstu hafði
brim borið svo mikla möl að garð-
inum að fremri endi búkkans stóð
alveg á þuru landi um flóð.
Hafði garðurinn ekki skemst hið
minsta, og var trébúkkinn þá eng-
anveginn rambyggilega gerður.
í ráði var að framlengja garðinn
með líkum hætti í sumar, og mun
það hafa verið gert.
Reynist það nú svo, að með þessu
móti mætti bæta aðalhöfn þeirra
Skagíirðinga, virtist fylsta ástæða
til þess að því yrði gaumur geíinn,
af þeim sem sérstaklega er það
ætlað að ráða sem bezt fram úr
samgönguörðugleikunum, þvi tæk-
ist það á þessum stað, yrði það
gert þar sem þeir eru einna til-
finnanlegastir.
Fossanefndin
fór utan með »Botníu« 24. f. m.
og kom hingað aftur með sama
skipi 22. þ. m.
Tíminn hefir haft tal af einurn
nefndarmanna, Sveini Ólafssyni og
spurt hann á víð og dreif um
áraugur ferðarinnar og annað tíð-
indavænlegt úr för þeirra nefndar-
manna. Svör hans eru í aðalatrið-
um þessi:
Við kornum til Kbh. 30. júlí og
fórum þaðan áleiðis til Svíþjóðar
og Noregs að kveldi 31. s. m. —
Vaínsorkuver eru engin teljandi í
Danmörku, svo sem vitanlegt er í
fjallalausu landi, og er því engra
fvrirmynda þar að leita um vatns-
íöggjöf íslands eða hagnýtingu
vatnsafls. Slíkar fyrirmjmdir verð-
ur að sækja til Svíþjóðar og Nor-
egs eða þá enn fjarlægari landa,
en vafalaust er Noregur bezla fyr-
irmyndin, enda notkun vatnsafls
þar orðin almennari og meiri en
í nokkru öðru landi og landshættir
allir þar líkari vorum ástæðum en
ó nokkrum öðrum stað.
Tími var mjög naumur til ferða
og urðum vér að fylgja fasíákveð-
inni ferðaáætlun og sírna lil þeirra
staða, sem heimsækja átti, um að-
stoð og farartæki, en miða alt við
Rraðlestir og skipaferðir. Fórum
vér náttfari og dagfari og nutum
hvervetna bezta atbeina þeirra
manna, sem vatnsvirkjunum stjórna,
sem og stjórnarvalda þeirra í Nor-
egi og Svíþjóð sem skipuð eru lil
að stjórna vatnsmálum, en til þeirra
varð að sækja allar hagfræðilegar
skýrslur um vatnsaflsnotkun og
vatnaiðnað.
Fyrsti áfangi var til Trollháttan
í Svíþjóð. Þar dvöldum við sólar-
arhring og kyntum okkur aflstöðv-
ar og verksmiðjur helztu, sem
tengdar hafa verið við þær.
Þar og annarsstaðar í Svíþjóð
eru helztu aflstöðvar ríkiseign, en
■raforkan seld einstökum mönnum
■ og félögum til iðnaðar, lýsingar
ieða annars sem henta þykir. A!ls
hafa beizlitð verið þarna 166,000
Siestöfl, en smámsarnan er aukin
^ygging og vélum fjölgað, enda er
eigi nærri fullnotað enn aflið í
strengjum Gautelfar hjá Trollháttan.
Frá Tróllháttan héldum vér til
Kristjaníu. Þar skiftum vér verk-
um. Fóru 3 til Nótodda og Rjúk-
an, en tveir dvöldust í Kristjaníu
og kyntu sér ljósstöðvar og vatns-
virki þar og í grendinni.
Að lokinni ferð til Nótodda og/
Rjúkan, skiftum vér enn liði. Fóru
2 norður til Þrándheims að skoða
vatnsvirki þau, er Þrændir hafa
gera látið við Niðá og sem að miklu
leyti eru notuð til að birgja bæinn
Þrándheim og nágrenni hans að
raforku til heimilisþarfa, smáiðn-
aðar og sporvagníjrekstur. 2 nefnd-
armanna héldu þá suður Austfold
og Svíþjóð áleiðis til Kaupmh., en
formaður nefndarinnar skrapp til
Stokkhólms á meðan. Mæltum vér
oss svo mót í Kaupmh. 13. ágúst,
en þar þurftum vér að safna að
oss gögnum ýmsum og eiga tal við
landa vora og fleiri, sem láta sig
varða fossamál íslands og önnur
nýmæli með þjóð vorri. Hafði
Krabbe skrifstofustjóri fengið frest-
að för Botníu frá 14. til 16. ágúst,
en fyrir þá sök gafst timi til nauð-
synjaerinda i Höfn.
Vatnsvirki önnur en þau, sem
nefnd hafa verið, og aunars lágu
í leið vorri, gátum vér að eins séð
í svip, svo sem aflstöðvarnar við
Glaumelfi, hjá Sarpsborg og Frið-
riksstað, og enginn lsostur var að
vitja Vesturlandsfossanna.
I Noregi er vatnsvirkjum nofek-
uð á annan veg háttað en í Sví-
þjóð. Hjá Norðmönnum eru flest
orkuver eign hlutafélaga eða bæj-
arfélaga og sveita, enda vatnsbygg-
ingar þar miklu almennari en með
Svíum. Ríkið hefir á síðari árum
keypt marga fossa vegna væntan-
legs reksturs járnbrauta með raf-
magni, en hagnýting þeirra er enn
þá skamt komið.
Sumstaðar eru aflstöðvar og iðn-
rekstur á höndum sömu manna,
svo sem við Rjúkan og Nótodda,
en annarsstaðar selja eigendur afl-
stöðva raforkuna verksmiðjum og
iðnrekendum til starfa. Flest lúta
iðnstörfin að trjávinslu og papp-
írsgerð, áburðarvinslu og málm-
bræðslu, en hvervetna er meira eða
minna af orkunni notað til heim-
ilisþarfa í grend við aflstöðvarnar.
Þessi notkun rafmagnsins hefir
orðið að ómetanlegu liði siðan
stríðið hófst og aðflutningur kola
og olíu þvarr. Margir bæir og
sveitir nota nær eingöngu raforku
til lýsingar og matsuðu, enda er
verðið mjög lágt nærri aflstöðv-
unum, borið saman við kaup á
kolum og ljósmeti, eins og þau
gerast nú. Eitt kilowatt kostar ár-
langt 120—160 krónur við aflstöðv-
arnar eða nærri þeim, en við það
bætist leiðslukostnaður fyrir þá,
sem íjarri búa og eru leiðslunetin
oft eign sveitafélaga, sem kaupa
orkuna afhenta við aflstöð og út-
hluta henni meðal neytanda. Er tal-
að 1—1^/2 kw. nægi meðal heim-
ili til lýsingar og matsuðu. Fremur
óvíða er raforkan enn þá notuð
til híbýlahitunar, enda er eldiviður
víðast auðfenginn nærri skógunum
| norsku. Hinsvcgar eru rafveitur til
suðu, Ijósa og smáiðnaðar mjög
víða og sumstaðar lagðar jafn vel
um 200 rastir frá aílstöð og einnig
jrfir vötn og sjó með sæþráðum,
svo sem frá Svíþjóð yfir til Sjá-
lands. Aðalatriðið er að geta byrgt
sem flesta frá sömu stöðinni, því
að litlar aílstöðvar og margar
verða að jafnaði dýrari en ein stór
með leiðsluneti, sem byrgir jafn-
marga.
Stærstu aílstöðvar í Noregi eru
við Rjúkan, þar eru í tveimur afl-
stöðvum beizluð um 300,000 hest-
öfl og mestmegnis notuð við salt-
péturs vinslu til áburðar. Við Odda
í Harðangri, Nótodda á Þelamörk,
við Þrándheim og víðar eru vatna-
byggingar einnig mjög stórfeldar,
þótt minni háttar séu en Rjúkan.
Mjög fúslega voru allar upplýs-
ingar og leiðbeiningar gefnar um
vatnsvirkin og hagnýtingu þeirra
af umráðamönnum og öðrum. En
ekki var það einkaumræðuefnið.
Vinir vorir og frændur handan
hafsins veita talsverða eftirtekt
högum vorum hér heima og ekki
sízt nú eptir að kunnur varð sam-
bandssamningurinn við Danmörku.
Taka þeir honum flestir með fögn-
uði og telja hann hinn ákjósan-
legasta. Má þess og geta að með
Dönum hefir honum engu síður
verið vel tekið en hjá öðrum
Norðurlandabúum, þótl einstöku
hjáróma raddir sjáist þar í blöðum
hægri manna, sem eigi geta felt
sig við breytinguna.
Ijafnleysi Skagfirðinga.
Það árar því miður ekki til þess
enn, að líkur séu til að ráðnir
verði varanlegar framtíðarbælur á
hafnleysi því sem Skagfirðingar
eiga við að búa, eða að það mál
verði tekið þeim tökum nú þegar
sem takast þarf, til þess að verða
borið fram til sigurs, en þó skal
að því hér vikið.
Síðan verzlun og viðskifti kom-
ust á rekspöl hafa hafnleysur al-
drei verið verri þröskuldur í götu
en nú. Því veldur það, að um langt
skeið hafa samgöpgur aldrei verið
strjálli með ströndum fram en þær
eru nú, all-langt siðan að skipin
háfa verið jafnfá í förum.
Er það því auðskilið hversu mik-
ið hvert bvgðarlag á undir þvi að
þessar fáu ferðir sem farnar eru
hepnist sem bezt. Og það sem
mestu veldur um það, eru hafn-
irnar á hverjum stað. Sé höfnin
örugg hamla ofviðri sjaldnast.
Hallgrímur Hallgrímsson frá
Reistará í Eyjafjarðarsýslu hefir
lokið meistaraprófi í sagnfræði við
Kaupmannahafnarháskóla. Kom
hann heim nú með Botníu.