Tíminn - 12.10.1918, Page 2

210
TIMIN N
fá þau sem margfaldlega spara
mannshendurnar. Verður þess vegna
of dýr í rekstri.
Þannig má mála fjandann á
yegginn.
En myndin þarf ekki að mál-
ast, því að landsstjórn, í samráði
við stjórn Búnaðarfélagsins, er
ekkert hægara en að fá hæfan
mann tii þess að fara vestur þess-
ara erinda.
Samvinnuskálinn.
I.
»Pað kynduga fyrirtæki«.
(ísafold síðasta).
í ísafold sem út kom siðastliðinn
laugardag er grein, sem heitir »Sam-
vinnufélagsstefnan«. Greinin er ekki
ritstjórnargrein, hún er undirrit-
uð »Valgarður-«, enda hógværlega
skrifuð.
Langar hugleiðingar ganga á
undan því sem er aðalkjarni grein-
arinnar, og skal ekki að þeim
vikið að sinni. En aðalefni grein-
arinnar er að ráðast á siðasta
»samvinnusporið«, sem er sam-
vinnunámsskeiðið. Telur höf. það
óþarfa eyðslu á fé landsins, að
veita fé til þess, því að verzlunar-
skólinn sé og eigi að vera báðum
nógur, kaupmönnum og samvinnu-
mönnum.
Liggur næst við fyrst að benda
höf. á, að hann er í beinni mót-
sögn við sjálfan sig, þar sem hann.
segir að aðsókn að verzlunarskól-
anum sé »ávalt meiri en rúm
leyfir«. Bein afleiðing af því er sú,
að þörf er fyrir aðra stofnun. Og
þá ekki sízf stofnun sem kennir
alt það verklega, sem verzlunar-
fróður maður verður að kunna, á
fáum mánuðum, í stað a. m. k.
tveggja vetra náms á verzlunar-
TímaritinL.
Fjögur koma inn úr dyrunum
nálega í senn. Ársrit Fræðafélagsins,
Eimreiðin, Skirnir og Iðunn. Auk
þeirra fult kúgildi af öðrum, sem
eru að smá koma alt árið.
Má oft af litln marka, og er i
þessu fólgin góð lýsing á okkur ís-
lendingum, að burðast með þenn-
an tímaritasæg. Afleiðingin að öll
hanga á horriminni og ekkert
þeirra getur orðið myndarlegt.
Höfum við ráð á þessu?
Minst á það að líta hvað þetta
kostar mikla peninga og pappír,
því að ekkert tímaritanna kemst
hjá þvi að bafa dálítið og sum
mikið af því sem gripið er til þeg-
ar þarf »að fylla«. Og að þurfa
svo að lesa f þeim hverju af öðru
endalausa ritdóma um sömu bæk-
uunar. Ritstjórunum er vorkunn.
Þeir vilja ekki missa af þessum
einu »fríðindum« seui slarfinu fylgja
— ókeypis bókum.
Hitt er dýrara að eiga ekkert
skólanum. Stafar sá mismunur af
þvi, að á námsskeið samvinnu-
manna hafa ekki komið aðrir en
þroskaðir menn og það eitt kent,
sem beint þarf að læra. En verzl-
unarskólinn er um leið almenn
mentastofnun og sækja hann mest
óþroskaðir unglingar.
Orsökin til þess að samvinnu-
menn vilja hafa sérstaka stofnun
fyrir sína starfsmenn, er þó alt
önnur en þessi og liggur miklu
dýpra. Það mál verður ekki rakið
i stuttri blaðagrein, en hefir verið
rækilega rökstutt í Tímariti Sam-
vinnufélaganna.
Reynslan hefir sýnt, að sárfáir
verzlunarskólamenn hafa hneigst
að þvi, að gerast starfsmenn sam-
vinnufélaga. Og samvinnufélögin
hafa ekki sózt eftir þeim. Og loks
er það alkunnugt, að mjög oft helir
það reynst hið óhollasta fyrir fé-
lögin, að kaupmaður veitti þeim
forstöðu. \
Sannleikurinn er sem sé sá, að
það er fyrst og fremst munur á
lífsskoðun, hvort maðurinn er
kaupmaður eða samvinnumaður.
Samvinnufélögunum er það ekki
nóg, að fá færan mann í bók-
færslu. Höfuðatriðið er það, að
lífsskoðunin sé hin rétta.
Það má vel vera, sem »Valgarð-
ur« segir, að »viðskiftahlutleysis«
sé gætt við kensluna, þótt árang-
urinn sé sá sem áður er sagt. En
á skóla samvinnumanna á sérstak-
lega að kenna hverjar eru grund-
vallarhugsjónir samvinnustefnunn-
ar, segja sögu hennar o. s. frv.
Orðið »viðskiftahlutleysi« lælur
vel í eyrum. En í rauninni er það
ekki til. Annari hvorri lífsskoðun-
inni verða menn að fylgja.
Samvinnumenn hafa hingað til
ekki amast við verzlunarskólanum,
né talið það fé eítir, sem honum
hefir verið veitt. Ekkert bendir til
að þeir muni að fyrra bragði hefja
verulega myndarlegt tímarit vegna
fjöldans og harðrar samkepni.
Hvenær kemst hún í framkvæmd
sú hugmynd að steypa saman i
eitt öllum tímaritunum? Með góðri
ritnefnd, sem annaðist hin ýmsu
mál sem rædd yrðu og nægu frjáls
lyndi, ættum við að geta eignast
fyrirmyndar tímarit, eins og þau
gerast bezt í stóru löndunum og
svo ódýrt að allir gætu keypt.
Fjórum sinnum stærra tímarit en
t. d. Eimreiðin, ætti ekki að þurfa
að vera dýrara en hún er nú, með
nægri útbreiðslu. Og með þessu
móti ætti að vera hægt að borga
sæmileg ritlaun.
Þarf ekki á það að minna, að í
sambandi við slíka myndarstofnun
ætti ýmislegt af því að gela kotn-
ist i framkvæmd sem nú stendur
íslenzkri blaða og bókaútgáfu
mest fyrir þrifum. Má þar fyrst
og fremst nefna það, að þurfa nú
að sækja til útlanda öll mynda-
mót. Hefir það verið á döfínni í
mörg ár að koma hér á fót slíkri
stofnun, en aldrei orðið að verki.
Og allar líkur á að verði laust
ófrið um þetta. Verði af hinna
hálfu reynt að ríða niður sam-
vinnuskólann, og róið að því að
svifta hann opinberum styrk, er
ekki víst hver gagnsókn verði hafin
á móti.
II.
ísafold fanst Valgarður ekki ríða
nógu geyst úr hlaði. Þess vegna
þurfti ritstjórinn að árétta málið
betur. Gerir það í örstultri smá-
grein, harla ósmekklegri. Nefnir hann
þar samvinnuskólann »það kynd-
uga fyrirtækia. Má af því ráða
hversu andar frá blaðinu.
Drengilegri framkoma er þetta
óneitanlega hjá blaðinu, að koma
nú loks fram sem beinn óvinur
samvinnufélaganna — en sú sem
bent var á í síðasta blaði um
Landsbankann. Má rekja svipaða
sögu ísafoldar í garð samvinnufé-
laganna, og rakin var i siðasta
blaði um bankann. Skilur það eitt,
að enn hefir tsafold ekki gerst op-
inber fjandmaður Landsbankans.
Hér skal aðeins bent á eitt
dæmi.
í »Fjallkonunni« 12. árg. 24. tbl.
standa eftirfarandi orð, sem víkja
að greinum manns, er nefnir sig
»Homo« og þá ritaði mikið i ísa-
fold:
»Það er nú orðið ljóst, þótt
dult hafi átt að fara, að síðan í
fyrra sumar hafa nokkrir menn
tekið ráð sín saman, bæði hér á
landi og víðar og myndað eins
konar rógburðarfélag til að reyna
að eyðileggja íslenzku kaupfélögin,
(j,ða að minsta kosti að hnekkja við-
gangi þeirra. Hefir blaðið ísafold,
sem að undanförnu hefir látist
vera hlynt hinni nýu verzlunar-
stefnu, kaupfélögunum, gengið í
lið með þessum flugumönnum, og
vekur nú upp hverja sendinguna
við allan myndarskap þegar úr
verður, standi enginn stór stofnum
að haki.
Þjóðvinafélagið með sína bóka-
útgáfu er orðið fornaldarstofnun.
Háskólinn ælti að fá að græða á
almanakinu — þau sérréttindi
Kaupmannahafnarháskóla leggjast
nú að sjálfsögðu niður. Andvari á
að hætta að koma út. Sjóður og
bókaleifar Þjóðvinafélagsins ætti
að leggjast til slíks myndarlegs-
tímarits.
Bókmentafélagið er í fjárþröng.
Hin vísindalega bókaútgáfa þess
'má ekki minka á neinn hátt.
Skírnir kostar mikið núna og er
sjálfsagt að leggja hann heldur
niður. Og líklega væri réllara að
láta nýtt fyrirmyndartímarit vera
með öllu laust við Bókmentafélag-
ið. Lægi beinna við að háskólinn
sæi að miklu leyti um sljórn þess.
Auk þess sem reitur ýmissa eldri
félaga legðust til slíks fyrirtækis,
og mörg kurl gætu komið til graf-
ar af því tagi, væri sjálfsagt að
styrkja útgáfuna af almannafé, til
þess að hægt væri að hafa ritið
af annari, sem allar eiga að koma
kauptélögunum fyrir kattarnef«.
»Eftir hans (Homo) kenningu
verða vörur því ódýrari því
fleiri sem milligöngumenn eru til
að útvega þær. »Homo« er nauða
illa við öll kaupfélög en álítur þó
kaupfélag Reykjavíkur skárst, af
því það skiftir við kaupmenn.
»Það er landsins langmyndarlegasta
félag«, segir hann og laust við allar
villikenningar.
Honum er um það hugað, að
»hringlandi vitlausar kaupfélags-
kenningar« sein hann kallar, villu-
lærdómar Torfa í Ólafsdal, Pétur
á Gautlöndum og annara eins
kumpána, festa ekki rætur hjá
þjóðinni«.
Þetta dæmi er valið, eitt af mý-
mörgum, úr gamalli sögu ísafold-
ar, vegna heimfærslunnar um
hinar »hringlandi vitlausu kaup-
félagskenningar«, »villulærdóma
Torfa í Ólafsdal og Péturs á Gaut-
löndum og slíkra »kumpána«.
»Það kynduga fyrirlæki« ísafoldar-
ritstjórans núverandi, samvinnu-
skólinn, er sem sé einn þessara
villulærdóma Péturs á Gautlönd-
um, þar eð hann hefir bezt og ör-
uggast barist fyrir því á alþingi og
í fjárlaganefnd, að landið geri
skyldu sína og Iegði fé til þessar-
ar stofnunar. Hann er formaður
Sambands íslenzkra samvinnufélaga,
hvílir stofnunin því fyrst og fremst
á herðum hans. Og munu allir
samvinnumenn hyggja gott til þess.
Víkur þar að sama punkt, gam-
all og nýr andi ísafoldar í garð
samvinnumanna og helztu foringja
þeirra.
Verður nú gaman að sjá hvaða
afsökun ísafold kemur með út af
þessu. Bumbult varð henni við
bankasöguna.
— En Tíminn á miklu fleira í
fórum sinum en þetta og ber alt
sem ódýrast og þó sem fjölbreytt-
ast og vandaðast.
— Gagnrýni verður hér ekki
flutt á hinum einslöku . núlifandi
tímaritum. Eftir efnum og ástæð-
um eru sum þeirra furðanlega góð-
En ekkert þeirra fullnægir þeim
kröfum sem gera má til góðra
timarita, — og ekki svipað því.
Það er ekki sagt til lasts niönn-
um þeim sem bera þau uppi. Eng-
inn getur ætlast til að þeir ausi fé
í fyrirtæki sem ekki geta borgað
sig undir þessum kringumstæðum.
Áhugi þessara manna er lofsverð-
ur, því að sú vinna sem þeir leysa
af hendi við þelta verk, og hún er
mikil, mun í flestum tilfellum
vera mjög illa borguð.
En hitt væri þó en lofsverðara
vildu þeir menn sem að tímaritun-
um standa stofna til slíkrar sam-
vinnu sem hér er að vikið.
Stóru þjóðirnar eiga ráð á því
að margskifta kröftunum og eiga
sérstök timarit i öllum greinum og
mörg í hverri grein. Við verðum
að sníða okkur stakk eftir vextL