Tíminn - 12.10.1918, Page 3

TIMINN
211
að sama brunni um fortíð Isafold-
ar og nútíð.
Endurminningar
Tryggva Gunnarssonar
Árið 1873 fór eg eigi á alþingi.
Gránufélagið leyfði mér það ekki,
en i minn stað fór varaþingmað-
urinn, Erlendur Goltskálksson í
Garði. Þá urn þingtímann bjó Jón
Sigurðsson til lög Pjóðvinalélags-
ins og standa þau óbreytt enn
þann dag í dag, þótt þau eigi nú
ekki að öllu leyti vel við.
Samskotin til Jóns Sigurðssonar
gengu ágætlega þetta ár og nokkuð
kom næsta ár, en svo leit út fyrir
að algerlega ætlaði að taka fyrir
þau, eins og oftar vill ganga hjá inum
okkur íslendingum.
Þegar eg kom á þing 1875 sá eg
að svo búið mátti ekki standa og
að Þjóðvinafélagið mvndi ekki
endast til að greiða Jóni fé, eins
og til hafði verið stofnað. Menn
keyptu liarla dræmt bækur félags-
ins, þó voru lögð upp ein 1500 af
almanakinu og voru þó óseld 200
til 300 — nú er upplag þess%600.
— t*að var hörmulegt að vita
hvernig farið var með Jón Sigurðs-
son. Honum var hælt á hvert
reypi, en ekkert gert til þess* að
láta honum líða vel, eða sjá fyrir
að hann gæti lifað áhyggjulitlu lifi.
Eg átti þá marga góða vini meðal
þingmanna, og fékk því áorkað hjá
meiri lilula þingmanna, að við
skyldum búa til heiðurslaun handa
Jóni. Eg held það hafi verið eg,
sem bar málið fram á þinginu.
Var því þar vel tekið og mælti
enginn á móti fyrir alvöru nema
Bergur Thorberg.
Jón Sigurðsson gekk út meðan
á umræðum stóð. Ræðurnar gengu
heldur vel. Dálitill þéttingur var í
Bergi, þó beindist hann eigi að
Jóni persónuiega. Eg hafði sagt
Jóni frá að eg ætlaði að bera þetta
mál fram, en liann hafði heldur
talið það úr. Nú, þegar hann
heyrði um andmælin, ritaði hann
mér bréf og bað mig taka málið
aftur, fyrst það sætti mótmælum.
Eg sagði honum að það gæti eg
ekki, þvi að eg ætti eigi frumvarp-
ið lengur, það væri nú orðið þings-
ins eign.
Svo fór að frumvarpið var sam-
þykt Og varð að lögum. Jón fékk
sín 3200 kr. árlegu heiðurslaun.
Þjóðvinafélagið losnaði við þá
byrði sem það hafði lagt á sig,
byrði sem ætlaði að reynast þvi
ofvaxin, af því að þjóðin þekti
eigi skyldu sína, en hinsvegar lélt
fyrir alla þjóðjna að bera.
Mér hefir oft sárnað hvernig ís-
lendingum fórst við Jón Siguiðs-
sop. Ný félagsrit seldust svo lilíð
að þau báru sig ekki og voru lögð
niður. Höfðum við Jón Sigurðsson
og Ásgeir kaupmaður Ásgeirsson
eldri haft ráðstefnu um málið og
komist að þeirri niðurstöðu og
jafnframt ákveöið að stofna nýtt
tímarit. Ætluðum við að það
myndi auðveldara að útvega þvi
marga nýja kaupendur, en að
fjölga kaupendum Nýrra félagsrita
að mun. Retta nýja tímarit var
nefnt Andvari og kom fyrst út
1874, undif nafni Pjóðvinafélagsins.
Um leið og þetta gerðist ánafn-
aði Jón Sigurðsson Þjóðvinafélag-
inu það sem óselt var af Nýjum
félagsritum. t*á datt mer ekki i
hug að þau myndu seljast. Þau
voru þá geymd á hanabjálkalofti i
Amalíuborg. Konungur hafði léð
þar geymslupláss fyrir þau. Þar
lágu þau þangað til eg fiuttist til
Reykjavíkur. Tók eg þau þá með
mér og flutti þau þangað. Þegar
heim kom taldi eg þau upp úr
kössunum. Reyndust þá 200—300
eintök óseld af flestum árgöngun-
uni, meira að segja af 16. árgang-
þar sem ritgerðin móti
prófessor Larsen er í. Voru af því
ári óseld 275 eintök. Haíði þó
upplagið aldrei verið nema 6—700
eintök. Eigi var nú áhugi lands-
manna að kynna sér stjórnrétt-
indamál vort meiri en þetta.
moi
m.
Hálfum mánuði eftir að lokið
var aðalfundi Eimskipafélagsins
síðastliðið vor, birti blaðið Frón,
hina nafnfrægu grein, sem fyr var
að vikið. Hét hún: »Eimskipafé-
lag Islands og eiturormnrinn Fáfnira.
Þar er þess fyrst getið, að stjórn-
endur Eimskipafélagsins sem bú-
seltir eru í Vesturheimi (Bíldfell og
Árni Eggertsson) hafi i fyrravetur
orðið þess varir, að þangað voru
komnir tveir legni-erindrekar, mjög
áfjáðir í að kaupa hlutabréf fé-
lagsins að mönnum þar vestra
Árni og Bíldfeil löldu skyldu sína
að vara menn við að selja bréfin
en engu að síður varð leyni-erind
rekum þessuin allvel ágengt um
kaupin. Grunur lagðist á, þegar í
stað, að menn úr stjórn- félagsins,
hér heima, myndu eiga þátt í
ráðagerð þessari og fjáríramlögum.
Aðferð erindrekanna vakti gremju
meðal landa veslra, svo sem von
var. Árni og Bildfell ætluðu að
korna á aðalfundinn, en gátu það
eigi sökunr óhentugra skipaferða.
Sendu þeir þá Sv. Björnssyni, for-
manni félagsins símskeyti þar sem
spurt er um:
1. Hversvegna »erindrekunum« hafi
verið veittur aðgangur að bókum
félagsins?
2. Hvort meiri hluti íslenzka hlut-
liafa æski þess að Vestur-íslend-
ingar hætli hlutdeild sinni í fé-
laginu.
Ut af fyrirspura þessari spunti-
ust á Eimskipafélagsfundinum all-
snarpar umræður og tóku einkum
svari Vestmanna bankastjórarnir
Benedikt Sveinsson og Magnús Sig-
urðsson, sem fóru með atkvæði
fyrir hönd Vestur-íslendinga. Enn-
fremur Sig. Eggerz ráðherra.
Hr. E. Claessen varð mest fyrir
svörum hinumegin. Lýsti hann þvi
yfir að félagsstjórnin »sem slika
ætti engan þátt í leynikaupunum.
Hefði heldur ekki veitt sendisvein-
unum aðgang að bókum félagsins,
enda hafi mátt fá vitneskju um
nöfn hluthafa i blöðunum vestra.
En við umræðurnar, gægðist upp
hjá hr. E Claessen að sumir úr
stjórn félagsins væri sjálfir, sem
einstaklingar virðriðnir leyni-erind-
isreksturinn um hlutakaup vestra,
þó að stjórnin »sem slik« væri það
ekki.
Viðvikjandi siðari lið fyrirspurn
arinnar var borin upp lillaga frá
Sig. Eggerz þess efnis að fundur-
inn teldi áframhaldandi sainvinnu
við Vestur-íslendinga æskilega. Sú
tillaga var samþykt með 9733 atkv.
gegn 7761.
Þá var borin upp og samþykt
með 11666 atkv. gegn 6076 tillaga
frá Pétri Ólafssyni útgerðarmanni
þess efnis, að fundurinn teldi æski-
egt að allir hlutir í félaginu yrðu
eign hér búseltra manna og skor-
aði því á stjórnina að greiða fyrir
sölu hluta, sem Vestur-íslendingar
kynnu að vilja selja, og bjóða þá
út hér.
Til skýringar þessum undarlegu
atkvæðagreiðslum bætir blaðið því
við, að mikill hluti atkvæðanna
hafi verið i fárra manna höndum,
einmitt þeirra, sem riðnir vora við
undirróðarinn gegn Vestmönnum.
Dæmdu þeir þannig um þeirra
eigin sök.
Niðurlagsorð Frónsgreinarinnar
eru þessi:
»Síðastliðið haust var stofnað
leynifélag hér i bænum til þess að
að kaupa í kyrþey hlutabréf Eim-
skipafélagsins meðal íslendinga
Vesturheimi (og víðar). Félagið var
látið heita eftir eiturorminum Fáfni,
sem drap föður sinn sofanda vegna
gullsins, lagðist á dyngjuna og lét
vaxa undir sér, en unni enguin
öðrum eyri af — í stjórn félagsins
eru þeir helztir: Eggert Claessen,
stjórnandi Eimskipafélags íslands,
formaður og Jón Þorláksson
stjórnandi Eimskipafélags íslands,
gjaldkeri. Fyrsta afrek nFáfn-
isa var að ráða Ögmund Sigurðs-
son, skólastjóra í Flensborg til
hlutabréfkaupa vetrarlangt meðal
Vestur-íslendinga. För hans var
ger út skörulega í mjög »vísinda-
legum tilgangi« til þess að »kynna
sér skólamál i Bandaríkjunum«. í
stað hans var ráðinn til Flens-
borgar herra Steinþór Guðmunds-
son guðfræðiskandidat, og kaupið
greitt af »Fáfnis-bóIi«. Vestra náði
hr. Ögmundur í hr. Stefán Stefáns-
son leiðsögumann, er sendur hafði
verið vestur með nokkra hesta í
haust frá Sláturfélagi Suðurlands.
Réð hann Stefán til liðs við sig og
var hann síðan mest í frammi um
bréfakaupin. Farið var með ráða-
brugg þetta eins og inanns morð,
bæði hér og vestanhafs, en í það
mund sem kaupin voru fastast sólt
vestra, varaði »stjórn Eimskipafé-
lagsins« menn hér heirna við þvi
að selja bréf sfn nema eftir leið-
beiningum stjórnarinnar. — Eitt
hundrað þúsund króna voru þegar
handbærar til hlutafjárkaupa vestra,
og tvö hundruð þúsund tiltaddleg-
ar í viðbót, þegar með þyrfti. —
Árangurinn hefir orðið sá, að
»Fáfnir« hefir náð undir sig hluta-
bréfum að vestan fyrir sem næst
27 þús. króna að nafnverði. Hvað
hann hefir klófest hér á landi er
ókunnugt enn þá.«
Tveim dögum eftir að umrædd
grein kom út, rilar hr. E. Claesen
varnargrein fyrir þá Fáfnismenn,
sem birtist í næsta blaði Fróns.
Fylgdi greininni athugasemd frá
blaðsins hálfu og yfirlýsing frá hr.
St. Guðmundssyni, um að hann
hefði á engan hátt verið við rið-
inn Fáfnismál.
Hr. E. C. þverneitar þvf, að
hann eða Jón Þorláksson séu í
stjórn »Fáfnis«. »En við höfum
báðir«, bætir hann við, »ásamt
mörgum öðrum, lagt fram dáiítið
fé til kaupa á hlutabréfum, sem
Vestur-ísJendingar kynnu að vilja
selja, og fáum eigi séð að það sé
aðfinsluvert, enda hefir aðaifundur
félagsins tjáð sig hlyntan þeim
kaupum með yfirgnæfandi meiri-
hluta«.
Síðan hverfur hr. E. C. frá aðal-
efninu, að hárfínum útreikningum
á atkvæðagreiðslunni á síðasta að-
alfundi. Tilgangurinn, sá að þvæla
um smáatriði, en láta lesendur
gleyma höfuðalriðunum: Fáfnis-
málunum.
Rökleiðsla hr. E. C. er þá þessi:
Hlynt hlutakaupum i Vesturheimi
voru 11666 atkv. Á móli' að eins
852, því að fjármálaráðherrann,
sem var i bandalagi við umboðs-
menn V.-ísl„ hafði 4000 atkv. en
hvor þeirra 1000 atkv. auk 224
atkv. sem búið var að afhenda
þeim áður en þeir fengu umboðin
að vestan.
Grein sína endar hr. E. C.
þannig:
»Loks skal eg taka það fram,
að mér er ekki kunnugt uin nein
samtök um það, að kaupa hluta-
bréf félagsins hér á landi, og hefi
ekki átt þátt í neinum slikum sam-
lökum. Sama þori eg að fullyrða
um Jón Þorláksson. Aðdróttanir
þær sem greinin hefir inni að halda
í því efni, eru því algerlega stað-
Iausar«.
í athugasemdunum bendir Frón
á, að ef talin séu frá þau atkvæði
sem V.-ísl. áttu vis, þá hefði orð-
ið að draga [ frá hinurn atkvæði
»Fáfnis« og siQaliðs hans.
Telur Frón liklegt, að þá hefðu
reynst fremur fá atkv. þeirra »ó-
hlutdrægu«.
Yfirlýsing St. Guðmundssonar
rekur lestina. Neitar hann allri
hlutdeild í verkum »Fáfnis« og
vitund um þau. Gerir ráð fyrir aö
Ö. S. sé og án saka, en býst við
að hann geri þá hreint fyrir sínum
dyrum. —
Þessi gögn eru þá fram komin
í málinu. Auðséð er á orðalaginu
um kaupin vestra, þar sem kallað