Tíminn - 20.10.1918, Blaðsíða 3

TIMINN
215
mennirnir, tala tvisvar til þrisvar
á dag.
í hverju einasta leikhúsi* og
hverju einasta kvikmyndahúsij
kveður rænumaður sér hljóðs á
hverju einasta kvöldi, og leiðir rök
að því hvers vegna menn eigi að
skrifa sig fyrir láninu, hversvegna
Bandaríkin séu í stríðinu og að
frjálslyndu stjórnarfyrirkomulagi sé
hætta búin í heiminum, meðan
Þjóðverjar séu ósigraðir.
Hoover, yfirbryti Bandaríkjanna,
á yfir að ráða heilum her ræðu-
manna, sem nefndir eru »fjögra
mínútna mennirnir«.
Þeir ferðast fram og aftur um
landið, koma á alla mannfundi,
og segja mönnum í síuttu máli,
— á fjórum mínútum — hitt og
þetta um striðið, orsakir þess og
markmið.
í sumar leit úr fyrir að Banda-
ríkin hefðu of lítið af hveiti. Þá
lofuðu matsöluhúsin því að láta
gestina ekki fá hveitibrauð fyr en
eftir 15. september og bakarar og
kornsalar lofuðu að láta ekki
hveiti af hendi án þess að selja
um leið 25% af öðru.
Árangursins var áður getið i
hinni stórkostlegu aukning á hveiti-
fiutningum til Bandamanna.
Samskonar »agitation« hefir ver-
ið hafin meðal verkamanna í her-
gagnaverksmiðjunum og á skipa-
smíðastöðvunum.
Á hverju kvöldi fara ræðumenn
út á skipasmíðastöðvarnar, halda
ræður fyrir verkamönnunum og
gera þeim ljósar ástæðurnar til þess
að þeir eigi að líta á þetta verk
sitt sem heilagpt verk.
Einn af helztu prestunum í New
York veitir þessu verki forstöðu og
hefir leyst það prýðilega af hendi.
Síðast þegar ríkislán var boðið
Út í Bandaríkjunum, var það á-
berandi hve margir 'verkamenn
lögðu fram fé.
skipshöfnum þeirra skipa er sökt
væri, yrði bjargað. Út úr þessu
gengu endalaus skrif milli Berlinar
og Washington, en ekki tókst að
ná neinu samkomulagi.
í febrúar 1917 hófu Þjóðverjar
hinn »ótakmarkaða kafbátahern-
að«. Wilson lét óðara slita sendi-
herrasambandi við Þýzkaland og
hótaði hernaði ef amerískum skip-
um yrði sökt aðvörunarlaust. Leið
ekki á löngu áður en það var
gert, og sagði hann þá Þjóðverjum
stríð á hendur. Stjórnin þýzka virt-
ist taka hersögninni rólega, og
blöðin gerðu hið mesta gys að
Ameríku, herlausu landi, sem nú
ætlaði að berjast við hinn sigur-
sæla her Þjóðverja. En þó heyrð-
ust einnig aðrar raddir, sem sögðu
að Wilson myndi verða Þjóðverj-
um þungur í skauti. Má hér sér-
staklega nefna Maximilian Harden,
hinnvfrægasta blaðamann Þýzka-
lands. Hann skrifaði svo i blað
sitt »Die Zukunft«. »í fyrsta sinn
í sögu heimsins fer voldugt stór-
veldi í ófrið án þess að ætla að
krefjast landvinninga, skaðabóta
í fyrra þegar Bandaríkin gengu
í stríðið logaði alt i ófriði og
verkföllum milli verkamanna
og 'vinnuveitanda. Nú hefir alveg
skift um og ríkir þar nú fullkom-
inn friður. , Það er ekki því einu
að þakka ’að ríkið vakir yfir því
að laun verkamanna séu réttlát,
heldur og hinu að ríkið hefir snú-
ið sér beint til verkmannanna sem
frjálsra borgara í frjálslyndu landi
og beðið þá um að vinna og vinna
vel, til þess að framleiða það sem
framleiða þarf handa þeim sem
berjast og um leið útskýrt fyrir
þeirn, hversvegna striðiö er háð og
hversvegna sigur er nauðsynlegur.
Vonbriflði ui Eimskipaféiagið.
IV.
Síðan upp komst um atferli
Fáfnismanna i Vesturheimi hafa
fáir eða engir óhlutdrægir menn
mælt því bót. Hafa menn þóst
sjá, að með þessu væri hafin styrj-
öld í Eimskipafélaginu, stefnu-
breyting vis, ef Fáfnismenn sigr-
uðu, og það með þeirn hætti, að
hinn upprunalegi tilgangur félags-
ins yrði að lúta í lægra haldi.
Þessar ályktanir dregnar afbyrjun
Fáfnismála. Engum mun koma til
hugar að jafn skynugir menn, eins
og forkólfar Fáfnis, leggi út í fyrir-
tæki, sem svo mjög hlaut að orka
tvímælis, nema verulega mikill
hagnaður væri i aðra hönd, og
verður nú að líta á það.
Fyrst er þess að geta, að það
er á venjulega kaupmannsvísu
mjög gróðavænlegt að kaupa
hlutabréf E. í. nú sem stendur,
fgrir nafnverð eða minna. Skipa-
leysið í heiminum leiðir af sér
hækkandi verð slíkra hlutabréfa.
eða nokkurs herkostnaðar þótt því
verði sigurs auðið. Heldur ætlar
það að berjast fyrir hugsjónum og
fyrir því, sein það og foringi þess
skoðar sem réttindi mannkynsins.
Vér verðum að gera öruggar ráð-
stafanir gegn þessuin nýja óvini,
því hann mun reynast oss hættu-
legur«. Líkt þessu var álit llestra
hlutlausra þjóða.
Gamalt máltæki segir að fyrst
reyni á hreysti kappans þegar á
hólminn sé komið. Svo reyndist
og hér. Bandarikin áttu því nær
engan her, en með framúrskarandi
dugnaði og harðfylgi tókst Wilson á
hálfu öðru ári að vígbúa og senda til
Frakklands hátt á aðra miljón her-
manna. Var það hið mesta hættu-
spil að senda herinn yfir Atlants-
haf, því að þýzkir kafbátar voru í
annari hvorri öldu að kalla mætti,
en engu að síður heíir að eins 3
eða 4 herílutningaskipum verið
sökt. Er þessi herflutningur eitt-
hvert hið mesta þrekvirki, sem
unnið hefir verið í stríðinu, en lík-
lega má þakka enska flotanum, að
Þar að auki eru hlutabréf E. í.
enn betri eign fyrir það, að stjórn
Eimskipafélagsins hefir varið mfög
miklu af striðsgróða félagsins til
að borga stofnskuldir þess. Kemur j
það sér einkarve! fyrir Fáfni, að
gróði undanfarinna ára legst þannig
að talsverðu leyti á ból lians. Má
og vera að þar gæti búmannlegrar
framsýni frá hálfu E. C. og J. Þ.
Lengra fram undan getur þó
blasað við hinum nýju húsbænd-
um E. í. enn þá eftirsóknarverð-
ari hlunnindi. Pað er valdið gfir
siglingum til landsins og verzlun-
inni. Ef fáeinir kaupmannasinnar
hafa yfirtök á íslenzku eimskip-
unum, að stríðinu loknu, geta þeir
stutt að því að beina verzluninni
á áeðlilegar brauiir; halda uppi
valdi milliliðanna, en niðri frjáls-
um verzlunarsamtökúm almenn-
ings. Þegar menn athuga það, að
Fáfnir er að mjög miklu leyli
kaupmannafélag, liggur þessi skýr-
ing ekki fjarri. Surnir fésýslumenn
láta sér furðu-ant um þann mál-
staðinn, þótt ekki séu þeir bein-
línis kaupmenn. Má í því efni
benda á orð Jóns Þorlákssonar í
Lögréttu, er hann kallaði samtök
hinna verstu fjársvikara »sam-
vinnu/élöga, auðsýnilega í þeim
tilgangi einum, að ófrægja sjálfs-
eignarverzlun almennings.
En þó að Fáfnismenn taki
ekki beinlínis upp þá stefnu, að
herja á samvinnustefnuna, þá er
það þó nokkurn veginn augljóst,
að samtök þeirra rniða að því, að
gera Eimskipafélag íslands að
sjálfseign nokkurra stórgróðamanna
í stað þess að það ætti að vera
sjálfseign islenzku þjóðarbrolanna
beggja megin Atlantshafs. Og í
stað þess að efla alþjóðarheill
með því að halda farmgjöldum
niður við heilbrigt lágmark, getur
nú gróðafýkn nokkurra fjárafla-
manna gert félagið að »trust«. eða
I
miklu leyti, hve vel hann hefir
tekist.
Heima fyrir átti Wilson við als-
konar erfiðleika að stríða. Mikill
hluti af þjóðinni var ófriðnum
andvigur. Háskalegust var þó mót-
sp3’rna stóreignamanna, en þeir eru
margir af írskum og þýzkum ætt-
um, eða Gyðingar og voru harð-
snúnir andstæðingar Wilsons. Járn-
brautarkonungarnir settu upp flutn-
ingsgjöld, svo vöruflutningar tept-
ust að miklum mun, og allar sam-
göngur innanlands fóru í glundroða.
En Wilson svínbeygði andstæðinga
sína. Hann byrjaði með því að
leggja allar járnbrautir ríkisins
undir stjórnina og svifti eigendur
þeirra öllum umráðum yíir þeim.
Síðan tók hann fjölda af verk-
smiðjum og öðrmn framleiðslu-
fyrirtækjum undir sína stjórn, en
braut vald auðmanna á bak aftur.
Virðist svo sem þeir hafi nú að
fullu beygt sig fyrir honum, því að
eftir skeytum er hingað hafa bor-
ist nýlega, hafa auðmenn, sem áð-
ur voru honum andstæðir, lofað
kúgunarhring, sem heldur farm-
gjöldum óeðlilega hátt, eins og
Sameinaða félagið danska, sem
illræmdast var orðið.
Uppljóslrun Fáfnismála helir
fært íslendinguin heim sanninn
um það, að Eimskipafélag íslands
var bygt á rangri skoðun urn eðli
íslenzka þjóðlífsins. Menn héldu,
að þegar þjóðinni lcegi mikið á,
gætu allir staðið saman eins og
bræður, án þess að líta á eigin-
hagsmuni. Sú von hefir reynst tál.
Sumum nafnkendustu fjáraíla-
mönnum landsins hefjr orðið um
megn, að vita þennan eina reit
friðlýstan og hafinn yfir eigin-
gjarna baráttu um fé og völd. Og
fátt er betur fallið til að færa
mönnum heim sanninn um það,
að slík allsherjarsamtök, sem áttu
sér stað með stofnun E. í. geta
ekki blessast til lengdar, nema
þar sem samherjarnir eru andlega
skyldir. Lömb og ljón eiga ekki
samleið svo að báðum sé fylgdin
góð.
Almenningsálitið er líklegt lil að
áfella þunglega þann hóp ,af mönn-
um, sem riðinn er við Fáfnismál,
en þó einkum þá menn sem bæði
eru stuðningsmenn Fáfnis og trún-
aðarmenn í stjórn Eimskipafélags-
ins. Um þá alla gildir hið sama,
að þeir hafa með framkomu sinni
sundurskift friðnum í E. í., vakið
deilur, sem hljóta að vinna félag-
inu tjón og landinu í heild sinni.
Valdabarátta Fáfnismanna í Eim-
skipafélaginu hlýdur fyr eða síðar
að leiða til gagnsóknar frá hálfu
þeirra manna, sem halda vilja fast
við hinn upprunalega tilgang fé-
lagsins. Af þeim deilum, og öllum
málavöxtum, hlýtur að spretta sú
trú, að öllum almenningi sé ekki
til neins að halda áfram að leggja
»spariskildinga« sína í ný hluta-
bréf. Sú trú, sem flutti Qöll þegar
félagið ver stofnað, hættir þá að
að lána ríkinu stórfé til að kosta
herbúnaðinn.
I öllum þessum málum hefir
Wilson sýnt hinn mesta skörung-
skap og má vafalaust telja hann
einn hinn mesta höfðingja vorra
tírna. Þótt hann sé ekki til ríkis
borinn, heldur eigi upphefð sína
undir atkvæðaseðlunum, þá má
kalla hann ílestum fremur, þjóð-
höfðingja. Hin volduga Bandarikja-
þjóð hlýðir nú að fullu og öllu
forystu hans, og hann hefir leitt
hana til sigurs. En nú á hann
annað verkefni fyrir höndum, sem
ef til vill er engu vandaminni, og
það er, að koma á friði, sein verði
varanlegur, og hagstæður fyrir
stórar og smáar þjóðir. Nú á hann
að sýna hversu mikil alvara hefir
legið bak við hin fögru orð í þing-
ræðu hans 2. apríl 1917, er hann
varði gerðir sínar og lýsti þeim
hugsjónum, sem höfðu knúð hann
og ráðunauta hans til þess að
segja Þjóðverjum stríð á hendur.
H. Hallgrimsson.