Tíminn - 04.01.1919, Síða 1

TÍMINN
eð minsta kosti 80
blöð á ári, kostar 5
krónur árgangurinn.
AFGREIDSLA
i Reykjavik Laugaveg
18, simi 286, út um
land i Laufási simi 91.
III. ár.
Reykjavík, 4. janúar 1919.
Við áramótin.
Allir íslendingar óska þess, að
árið, sem nú fer í hönd, verði
ekki eins og það sem liðið er.
En það færði okkur tvöfaldan
frið, heímsfriðinn og friðinn út á
▼ið fyrir okkur sjálfa. Þess vegna
getum við tekið undir með Egg-
ert Ólafssyni: »hitt sé grafið í
gleymsku sjó«.
Spurningin er nú sú, að hve
miklu leyti við munum geta neytt
blessunar friðarins þetta árið, sem
er að byrja. Sú spurning er nú
rædd í ölium löndum. Og yfir-
leitt hníga svör allra í sömu átt:
Árið muni miklu fremur mega
teljast ófriðarár en friðar. Eftir-
köst ófriðarins muni jatnvel geta
orðið enn verri en ófriðurinn.
Skai hér getið noklcurra atriða.
Má taka til samanburðar þau
stríð, sem nýlegast hafa verið háð,
og sjá hve langur timi hefur liðið
frá því, er síðasta orustan var
háð, eða vopnahlé samið og þang-
að til búið var að afvopna her-
sveitirnar til fulls.
Var það:
í þrælastriðinu 17 mánuðir.
í fransk-þýzka stríðinu 2 ár og
4 mánuðir.
í spánsk-aineríkanska stríðinu
16 mánuðir.
í Búastríðinu 10 mánuðir.
í rússnesk-japanska stríðinu 13
mánuðir.
Er það ljóst af þessum saman-
burði, að ár líður a. m. k. þang-
að til búið er að afvopna herina,
sem barist hafa, þótt ekkert komi
annað til greina sem lengir þann
tima. —
En nú eru allar horfur á því,
að Bandamenn verði að senda
mikið herlið, fyrst og fremst til
Þýzkalands og Austurrikis, og það
gæti orðið í velur, og því næst til
Rússlands, til þess að koma þar
á lögum og reglu og hjálpa þeim
þjóðum sem þar búa, tit þess að
koma á hjá sér því stjórnarfyrir-
komulagi, sem þær kjósa sjálfar,
en geta ekki fyrir yfirgangi upp-
reistarmanna.
Munu Bandamenn telja sér þá
för sjálfsagt skylduverk, líkt og
hver maður telur það siðteröilega
skyldu sína, að hjálpa til að
slökkva eld í húsi nágranna sins.
Og i annan stað á hér við hið
fornkveðna, að »nálægur veggur
hilnar, þá er hinn næsti brennur«,
og munu Bandamenn ekki vilja
eiga Bolschevicka ráðandi við hlið-
ina á sér og eiga það víst, að þeir
noluðu gullið úr bönkunum, sem
þeir taka traustataki, til þess að
reyna að koma á stað sama
óstjórnareldi á Frakklandi, Eng-
landi og Ítalíu.
Úrslit slíkrar sendiferðar mun
ekki þurfa að telja vafasöm. En
það er alveg óvíst, hve langan
tíma hún muni taka, og eins hitt,
hve mikið hún muni kosta. Og
stríðið er ekki á enda fyr en hún
er afstaðin. —
Árið sem leið sendu Bandarikin
tólf miljónir smálesta af matvöru
til Norðurálfunnar. Var áætlað, ef
stríðið hefði staðið enn eitt ár,
hefði þurft að senda átján miljónir
smálesta. Nú er það áætlað af
hinurn fróðustu mönnum, að ekki
muni veita af tuttugu miljónum
smálesta af matvöru til Norður-
álfunnar þetta árið, Þörfin vaxi
svo mjög við friðinn.
Sulturinn er langdrýgsti sam-
herji Bolschevickanna. Það rekur
ekki hvað sízt á eftir Bandaríkja-
mönnum, að reyna að fullnægja
matarþörfinni. Miðríkin opnast
aftur eftir fjögra ára sult. Ekki
hægt að gera ráð fyrir nema hlut-
fallslega mjög litilli matarfram-
leiðslu í Norðurálfunni, eins og ait
er þar í garðinn búið.
Er augljóst, hverjar afleiðingar
hljóta að verða af þessu. Að lík
indum verða örðngleikarnir að fá
mat meiri í ár en nokkru sinni
áður. Bandamenn munu vafalítið
skamta mat handa öllum heimin
um. Það er mjög vonlítið, að á
árinu, sem nú fer i hönd, komist
aftur á fullkomlega frjáls verzlun
með matvöru — hvað sem öðru
líður.
Það er því siður en svo, að
menn geti gert sér bjartar vonir
um árið sem í hönd fer, þótt
endanleg úrslit séu bundin á ófrið-
inn.
Ösanninðin utn
Vikið var að því nýlega hér i
blaðinu hversu stærsla og gagn-
legasta bjargráðafyrirtækið sem
ráðist liefir verið í hér á landi,
landsverzlunin, hefir verið blj'gðun-
arlaust rægð fyrir alrnenningi, og
að ekki hafi verið svifist þesa að
balda á lofti og margendurtaka
alger ósannindi um stofnunina.
Skulu nú hér rölc leidd að
þeirri staðhæfingu, með því að
bera saman ummæli þess blaðs
sem hér á einkum hlut að máli,
sem er Vísir, við þær upplýsingar
sem Tíminn liefir aílað sér hjá for-
sljórum landsverzlunarinnar.
Skal þá fyrst að því vikið sem
Vísir segir (12. júní) um landsverzl-
unina alment, sem er það, að okurverð
sé á vörum landsverzlunar og að
þrásinnis hafi orðið uppvíst um
feikna verðmnn á vörum kaup-
manna og landsverzlunar, þannig
að heildsalar hafi f fyrstu sett
miklu lægra verð en landsverzlun
á sömu vörur.
Þessi fullyrðing blaðsins er eins
og flest annað úr þeirri átt ekki
annað en órökstuddur sleggjudóm-
ur, því að þó að svo kunni að
vera að einhver kaupmaður hafi
einhverntíma selt einhverja vöru
litið eitt lægra verði en landsverzl-
un, þá er ekki óalgengt að nota
slíka aðferð sem auglýsingu og
vinna þá hallann upp á öðrum
vörulegundum. Hinsvegar gat og
átt sér stað, að vörur, er keyptar
voru inn löngu áður en lands-
verzlunin gerði innkaup sín, væri
hægt að selja að skaðlausu lægra
verði en vörur landsverzlunar-
innar.
En það er tilgangslítið að deila
um verðlag einstakra vörutegunda
í það og það skiítið. Hitt er meg-
inatriði málsins, að i regndinni
hefir almenningi, vegna afskifta
landsverzlunar, gefist kostur á að
kaupa allflestar nauðsynjavörnr
miklu lægra verði heldur en orðið
hefði án íhlutunar þings og stjárn-
ar um verzlunina. Órækasta sönn-
unin fyrir þessu er, að landsverzl-
uninni hafa borist víðs vegar að
ummæli merkra manna, þar sem
þeir fullyrða, að verð landsverzl-
unarvara hafi verið 20—30°/o Iægra
en vöruverð ýinsra kaupmanna,
enda er það í fullu samræmi við
ummæli þingmanna um verðlagið.
Um slíkan verðmun getur nú varla
verið að ræða eftir að Iandsverzl-
un hefir ákveðið hámarksúlsölu-
verð á nauðsynjavörum.
Hinn 17. júní kemst Vísir að
þeirri niðurstöðu, að landsverzl-
unin selji hverja smálest af kol-
um 100 kr. ol' dýrt. Þessa full-
yrðing endurtekur blaðið svo hvað
eftir annað. Telur það alkunnugt,
að þetta sé svona.
Hver er sannleikurinu?
Hann er þessi:
Meðalverð 16 kolafarma á höfn á
íslandi: Smálestin kr. 284,70
Vörutollur og hafnargjöld —
Uppskipun, lóðargjald,
heirnflutningur eða út-
skipun................—
Rýrnun 2°/o . . . um —
Vaxtatap 30/0 - • - — —
Reksturskostnaöur 2°/o . —
3,50
12,00
6,00
9,00
6,00
Samtais kr. 321,20
Vefengi Vísir, ef hann treystir
1. blað.
sér til, þetta verðlag af hálfu for-
stjóranna.
Kolin hafa nú lengi verið seld
á 325 kr. smálestin.
Álagning landsverzlunarinnar er
kr. 3,80, en Vísir segir að hún sé
100 kr., og fullyrðir það hvað eftir
annað.
Það mun ekki ofmælt, og er
þó langt jafnað, að hér sé um að
ræða einhver ófyrirleitnustu ósann-
indi sem höfð hafa verið að vopni
í íslensku stjórnmálalífi.
Má benda á það, í sambandi við
kolaverðið, að aðalkolaverzbmin
hér í Reykjavík hefir takmarkað
mjög verzlun sina vegna þess að
hún hefir ekki séð sér fært að
selja kol sama verði og Iands-
verzlunin.
Gott sýnishorn af tillögum Visis
um landsverzlunina, og þeim af-
leiðingum sem af hefði orðið, ef
fylgt hefði verið, getur að líta 16.
ágúst. Þá telnr Vísir það höfuð-
synd í kolamálinu að landsverzl-
unin aflaði sér ekki nægilegs skipa-
kosts til þess að flytja kolabirgðir
til landsins, þegar hinn ótakmark-
aði kafbátahernaður hófst. Hæfi-
legur kolaforði til ársins hafði þá
verið áællaður 60 þús. smálesiir.
Vísir mundi kjósa svo vitra stjórn,
að hún hefði birgt landið til tveggja
ára þ. e. með 120 þús. smálestum.
Á þeim tima sem hér er um að
ræða, sló svo miklum óhug á sæ-
! farandi þjóðir heimsins að skipa-
göngur hættu að mestu milli vmsrs
landa. Langmestum erfiðleikum
var þó bundið að halda uppi sara-
göngum við England, þar sem kaf-
bátahættan var inest.
Undir þessum kringumstæðum
vildi Vísir láta landsverzlun útvega
svo sem 120—200 skip til Eng-
landsferða og laka 20—30 miljón
króna lán til þess og kolakaup-
anna.
Hvað virðist mönnum um slika
tiilögu? Kunnugir mei n geta giskað
á hvað Vísir hefði sagt ef iands-
stjórn og landsverzlunar hefðu iekið
slíkt upp hjá sjálfum sér,
Hinn 9. april gerir Visir sements-
kaup landsins að umtalsefni. Blaðið
heldur því fram að landsverzlun-
in kaupi aðallega sement frá
Bandaríkjunum, þótt hver tunna
þaðan komin sé 20—30 kr. dýrari
en frá Danmörku. Ennfremur gef-
ur blaðið það í skyn að íslenzka
stjórnin hali fengið dönsk.u stjórn-
ina til þess að hindra sements-
flutninga hingað til lands frá Dan-
mörku, til þess að hið ódýra
danska sement hindraði ekki okur
landsvejrzlunarinnar.
Hið sanná i þessu máli er, að í
fyrstu þegar landsverzlunin Uátaöi