Tíminn - 09.04.1919, Page 1

TÍMINN
að minsta kosii 80
blöð á ári, kostar 5
krónur árgangurinn.
AFGREIÐSU
i Rtgkjavík Laugave#
18, sími 286, át um
land i Laufási sími 91.
III. ár.
Reybjavífe, 9. ápríl 1919.
21. blað.
Þegar kreppir að.
t*aö er eftirtektavert að lesa um
það, undir hvaða kringumstæðum
aamvinnufélagsskapur festir rætur
meðal manna. Það er nálega und-
antekningarlaust, að byrjunin er
gerð nndir hinum sömu kringum-
stæðum. Þegar allra mest kreppir
að, grípa menn til þess úrræðis, til
þess að bjargast frá tortíming.
Fyrsti vísirinn til samvinnufé-
lagsskapar meðal bænda — eink-
um stærri bænda — sprettur upp
á Þýskalandi upp úr sjö ára
stríðinu. Samvinnulánsstofnanirnar
þýsku, sem hafa reynst öflugasti
styrkur smábændanna þar i landi,
koma upp stuttu eftir Napóleons-
atríðin. Samvinnufélagsskapurinn
meðal danskra bænda hefst fyrir
alvöru á erfiðustu árunum sem
danskir bændur áttu á siðastlið-
inni öld, þá er þeir urðu neyddir
til að breyta búskaparlaginu,
stunda kvikfjárrækt í stað akur-
yrkju. Kaupfélagsskapurinn, i sinni
fallkomnustu mynd, befst hjá vef-
urunum í Rochedale, upp úr verk-
falli. — Og það mætti nefna miklu
fleiri dæmi.
Neyðin er ef til vill besti kenn-
ari mannkynsins. Þegar um það
tvent er að velja, að duga — finna
ný ráð — eða drepast, þá verða
einhverjir til þess að finna ný ráð.
Styrjaldarástandið hefir gefið
samvinnustefnunni byr undir báða
vængi um heim gjörvallan. Á
Frakklandi, Sviss, Englandi, Úng-
verjalandi og Canada t. d. kveður
það heróp við um land alt, og í
fjölda blaða, að stofna félagsskap
á samvinnugrundvelli á öllum svið-
um framleiðslu- og viðskiftalífsiris.
Og það er talin ein allra brýnasta
og alvarlegasta skylda stjórna og
þinga, að styðja slíkan félagsskap,
bæði með fiæðslu og »agitation«
og með löggjöf. í öllum löndum
sem til hefir spurst hefir hreyfing-
unni vaxið geysilega fiskur um
hrygg. —
það er á allra vitorði að hið
sama er uppi á teningnum hér á
landi. Samvinnustefnunni hefir
aldrei unnist jafnóðfluga fylgi og
síðustu árin. Aldrei hafa verið
stofnuð jafnmörg og jafnþroska-
væuleg samvinnufélög, og þeim
eldri vex fiskur um hrygg, svo
mjög að undrum sætir. Og það
mælti nefna það dæmi, sem Ijósan
vott um ástandið, að á fundi þeirr-
ar embættismannastéttarinnar hér
* bænum, sem einna verst er hald-
af hinu opinbera, kennarastétt-
arinnar, kom það fram sem eitt
aðalráðið til þess að verjast dýr-
tíðinni, og hlaut einhuga fylgi
fundarmanna: — að stofna kaup-
félag.
Samhliða verða krQfurnar há-
værari að hið opinbera geri miklu
meira en hingað til um að styðja
þennan félagsskap, með löggjöf og
fræðslu — og verður að því vikið
hér í blaðinu síðar.
i t /
Austur og Yestur-Islendingar.
Það var vakið máls á því fyrst
hér í blaðinu hinn 25. jan. síðast-
liðinn, að stofnaður yrði félags-
skapur hér í landi til þess að halda
við sambandinu milli Austur- og
Vestur-íslendinga.
Síðan hefir málið mikið verið
rætt. Kand. theol. Sigurbjörn Á.
Gíslason studdi málið þegar ein-
dregið bæði hér í blaðinu og í
öðru blaði og margt annað hefir
orðið til þess að greiða götu
málsins.
Vestur-íslendingar hafa, sem
kunnugt er, stofnað þjóðernisfélag
hjá sér með mjög almennri þátt-
töku, og er ítarleg stefnuskrá þess
birt í vestanblöðunum. Hermann
Jónasson ritar í Lögréttu um meiri
samvinnu og hjá ritstjóra þessa
blaðs liggja smágreinar úr bréfum
frá Jóni Jónssyni frá Sleðbrjót, sem
koma út í blaðinu á næstunni,
sem stefna í sömu átt.
Og nú hefir verið haldinn und-
irbúningsfundur hér í bænum til
stofnunar slíks félags, sem að ofan
greinir. Voru það sjö menn sem
undirbjuggu og boðuðu til þessa
fundar þeir: Benedikt Sveinsson
bankastjóri, Einar H. Kvaran rit-
höfundur, Guðm. Finnbogason pró-
fessor, Sigurbj. Á, Gislason kand.
theol., Sveinn Björnsson yfird lögm.,
Tr. Þórhallsson ritstjóri og Por-
steinn Gíslason ritstjóri.
Undirtektir manna undir slíka
félagsstofnun voru nálega undan-
tekningarlaust afbragðs góðar.
Fundurinn var að visu ekki fjöl-
mennur, en iniklu fleiri en voru
þar, höfðu lýst yfir fullu fylgi sínu
um félagsstofnunina. Mætti nefna
alla ráðherrana, sem alla alþingis-
menn sem til hefir náðsl, fulltrúa
ílestra meiriháttar félaga í bæn-
um og leiðandi menn allra póli-
tiskra flokka.
Rað er endanlega trygt að fé-
lagið verður stofnað og að það
verður öflugt og mannmargt.
Fundarboðendum var falið að
semja lög og boða til endanlegs
stofnfundar.
Síðan Eimskipafélag íslands var
stofnað hefir enginn félagsskapur
hérlendur átt að fagna jafn al-
mennu og alhliða fylgi bér i bæ.
Mun verða lögð áhersla á að halda
félagsskapnum utan og ofan við
innlend deilumál, til þess að í hon-
um geti starfað allir vinir Vestur-
íslendinga.
Nánar vérður ekki sagt frá mál-
inu fyr en félagið verður endan-
lega stofnað.
Sigurjón Jóhannesson
á Laxamýri.
Um það leyti sem drepsóttin
mikla herjaði höfuðstaðinn og
Suðurland, andaðist einn hinn nafn-
kunnasti bændaöldungur á Norður-
landi, 87 ára gamall. Það var Sig-
urjón á Laxamýri. Hann var land-
frægur maður fyrir margra hluta
sakir. Hann hafði búið því nær
hálfa öld á einhverju glæsilegasta
höfuðbóli sem til er á ísjandi, og
búið þar með þeirri rausn og
myndarskap, að nú fyrst eru marg-
ar þær endurbætur, sem hann kom
í verk á Laxamýri á miðri bú-
skapartíð sinni, að verða almennar
í átthögum hans. Hann var dáður
mest af samtíðarmönnum sínum
fyrir óvenjulegt fjör og þrek í orði
og verki. Þeim eiginleikum átti
hann að þakka, að hann varð ein-
friðarjunðurinn mikli.
Síðustu mánuðina hafa fulltrúar
Bandamanna setið á ráðstefnu í
höll utanrikis-ráðuneytisins franska
í Quai d’ Orsay í París. Á þessari
ráðstefnu átti ekki að eins að semja
friðinn við óvinina, heldur einnig
að marka ákveðnar Iínur fyrir alt
viðskifta- og stjórnmálalíf heims-
ins í framtíðinni.
Seint þykir mönnum ganga starfið
hjá friðar-höfundunum, enda er
úr mörgum vandamálum að ráða
og við marga erfiðieika að berjast.
Pað hefir ' líka verið þjóðunum
full-ljóst, og þær hafa því nær
eingöngu sent stórmenni, sína helstu
foringja, á friðarfundinn.
Aldrei í veraldarsögunni hefir
jafn-mikið stórmenni, jafn-margra
þjóða verið saman komið á ráð-
stefnu og nú. Á Vínarfundinum
fræga 1814—15, sem helst má
nefna til samanburðar, voru það
sannarlega ekki mikilmennin, sem
mestu réðu. Verk þess fundar voru
hver efnaðasti bóndi á Norðurlandi.
Síðar mun mörgum Ijúft að minn-
ast hans fyrir það, að hafa átt
þann son, yngstan af 13 börnum,
sem nú ber hötuð og herðar yfir
öll hin yngri skáld hér á landi,
og líklegastur til að ávinna sér
meiri frægð hjá öðrum þjóðum,
en nokkrum öðrum íslenskum
lístamanni hefir auðnast fyr eða
síðar.
Sigurjón var fæddur að Breiðu-
mýri í Reykjadal, en fluttist ungur
að Laxamýri með föður sínum og
óx þar upp. Um eitt skeið bjuggu
þrfr bræður á Laxamýri, en innan
skamms eignaðist Sigurjón alla jörð-
ina. Fengu bræður hans aðra stað-
festu. Honum var jörðin síst of
stór. Venjulega hafði hann þar að
auki útibú á ýmsum minni jörðum
þar í grendinni. Kona Sigurjóns
hét Snjólaug Porvaldsdóttir. Hún
var ættuð af Árskógsströnd, systir
Baldvins á Böggversstöðum, föður
Guðjóns, hins annálaða áhuga og
gáfumanns, sem andaðist írá ný-
byrjuðu þýðingarmiklu dagsverki.
Snjólaug var gáfu- og hugsjóna-
kona. Átti hún marga skáldroælta
menn í ætt sinni, og var skyld
Jónasi Hallgrímssyni lengra fram.
Tókust með A þeim hjónum ástir
góðar. Bjuggu þau rausnarbúi
miklu. Sigurjón friðaði æðarvarpið
beiur en titt var áður, og óx það
um helming á hans dögum. Lax-
veiðina stundaði hann af miklu
kappi og byrjaði arðsamari veiði-
unnin af krýndum smámennum
og ókrýndum miðlungs-mönnum,
enda varð árangurinn efeki lang-
varandi.
Engu skal spáð um hversu heilla-
vænlegar og örnggar ráðstafanir
þessa fundar verða. Tímarnir eru
orðnir ærið breyttir, og óróa bylt-
ingar liggja í loftinu. En flestir
munu verða sammála um það, að
ef þeim mönnum, sem nú sitja á
friðarfundinum í Quai d’ Orsay,
tekst ekki að koma friðsamlegu
skipulagi á heiminn og tryggja
friðsama og frjálsa framþróun, þá
muni það ekki vera öðrum fært.
Af friðar-fulltrúunum ber vitan-
lega mest á þeim þrímenningun-
um, Wilson, Lloyd George og
Clemenceau, en þótt þeir séu i
hæstum setti, þá munu það þó
engu að sfður vera aðrir fulltrúar,
sem mest verkin vinna. Skal nú
sagt gjör frá þeim helstu.
Af hinum ensku fulltrúum er
Balfour utanríkis-ráðherra elstur
og frægastur. Hann er kominn af
skoskum höfðingjum í föðurætt,
en móðir hans var af ensku aðals-