Tíminn - 15.05.1919, Blaðsíða 3

TÍMINN
127
Að því er sérstaklega snertir
umsókn fossafélagsins »ísland« um
leyfi til virkjunar á Sogsfossunum,
þá virðist mér þar mælst til þess,
sem ríkið einna sist má missa.
Ekkert orkuvatn liggur eins vel
við til ríkisvirkjunar og Sogsfoss-
arnir, ef rikið vildi eða þyrfti að
byggja orkuver, og hvergi er að-
staða þess til slíks fyrirtækis jafn-
góð. Veldur því bæði nálægð Reykja-
víkur og fjölmennustu sveita lands-
ins, sem að nokkrum árum liðn-
um mundu hafa þörf fyrir mikinn
hluta orkunnar til heimilisþarfa
og iðju.
Auk þess verður Sogii og virkjun
þess, einkum ef hún tæki til efri
hlutans og Þingvallavatns, að vera
undir ríkisumráðum. Vatnsmiðlun
á þingvallavatni eða hækkun yfir-
borðs þess er sá vargur í fornum
véum, sem eigi má líðast og mundi
stórskemma Þingvöll.
Eg verð því að telja mjög mis-
ráðið, að leyfa útlendu félagi virkj-
un Sogsins og umráð þess um
marga áratugi. Réttast virðist, að
ríkið leysi það úr sameign eða
lögnemi það, ef þörf krefur, og
virki það síðar á eigin spítur, þegar
þörfin fyrir raforku eykst fram úr
því, sem væntanlegt orkuver við
Elliðaárnar getur veitt.
Spurningin um það, hvernig
svara beri öðrum umsækjendum,
er of vandasöm til þess, að úr
henni verði leyst hér til hlítar.
Henni er að nokkru svarað með
frumvarpinu til sérleyfislaga og
framanrituðum athugasemdum, en
úrlausnina að öðru leyti tel eg
heyra undir Alþingi. Og svo mikils-
verða tel eg ákvörðun um meiri-
háttar vatnsvirkjun og stóriðju-
fyrirtæki, að slíkt eigi að velta á
samþykki tveggja þinga og þannig,
að kosningar fari fram á milli
þeirra, en þó án þingrofs.
Slík mál eru í sjálfu sér engu
Afriku og itölsku verzlunarburgeis-
arnir hættu að sækja gull og dýr-
ar vörur um Alexandríu austan að,
þær eru nú fluttar á skipum suð-
ur um Afríku.
Fyrst fyrir liðugum hundrað ár-
um opnast augu manna attur fyrir
því hversu Egyptaland er óum-
ræðilega þýðingarmikið fyrir þá,
sem vilja ráða Indlandi. Þá berj-
ast Frakkar og Englendingar um
forystuna í heiminum. þá fer Napó-
leon mikli hina nafntoguðu en á-
rangurslausu herferð til Egypta-
lands.
Fyrir fimtíu árum var Súesskurð-
urinn opnaður. Ur því varð það
Iífsnauðsyn fyrir breska heims-
veldið að geta ráðið Egyptalandi.
Árið 1875 náðu Bretar undir sig
meiri hluta hlutabréfanna í Súes-
skurðinum, og smátt og smátt hafa
völd þeirra farið þar vaxandi.
Fram að stríðsbyijuninni hét
það svo að Tyrkjasoldán réði
landinu, en það var einungis í orði
kveðnu. Þá er Tyrkir gengu í fjand-
mannahóp Englendinga var því
formlega lýst yfir að því veldi væri
þýðingarminni en litilljörleg breyt-
ing stjórnarskrárinnar og eigi virð-
ist ástæða til að flýta svo sérleyfis-
gjöfum, að eigi megi kjörtímabil
líða á enda, ef leyfis er leitað
snemma á kjörtímabili og það yrði
stytt fram úr því, sem nú er.
Fyrir liggur nú umsókn frá h.f.
»Titan« dagsett 20. mars n. 1. um
leyfi til virkjunar á Þjórsá allri;
nú hefir Stjórnarráðið sent fossa-
nefndinni hana til umsagnar.
Eftir skýrslu Sætersmoens verk-
fræðings telst svo til, að úr Þjórsá
megi vinna um 1.000.000 hestafla
með virkjum á 6 stöðum.
Hér er því farið fram á stórfeld-
ara vatnsvirkjunar fyrirtæki en
enn þá þekkist í nálægum löndum
í einu orkuvatni.
Umsóknin gerir ráð fyrir 2000
verkamönnum við byggingu orku-
vera og 600 við byggingu iðjuvera
auk þess liðs, sem þarf til að
stunda þau,- þegar þau eru upp-
komin, en tímalengdin til virkjun-
ar alls er eigi nefnd. Hún mundi
þó tæpast verða minni en 30 ár
eða 5 ár fyrir hvert orkuver.
Við rekstur iðjuveranna er áætl-
að, að þurfi einn mann fyrir hver
80 hestöfl og mun eigi of mikið í
lagt. Má því gera ráð fyrir að
virkjun þessa eina vatns, þegar
henni er lokið, bindi 10—20 þús.
manna, auk þess, sem hún, eftir
framansögðu, myndi hefta 2—3
þúsundir manna við byggingar um
30 ár og iðjulýð að auki á hverj-
um tíma eftir því, hve langt væri
komið byggingu.
Engum blöðum er um það að
fletta, að slíkt fyrirtæki, ef í fram-
kvæmd kemst, myndi hafa stórfeld
áhrif á hag þjóðarinnar, en eng-
inn má fyrir sjá, hvort þau yrðu
góð eða ill. Hitt virðist liggja í
augum uppi, að engin önnur vatns-
iðjulej'fi mætti veita á næstu ára-
tugum, ef þetta Ieyfðist, nema svo
lokið. Nú bera friðarsamningarnir
það skýlaust með sér að Englend-
ingar munu engan þola við hlið
sér á Egyptalandi.
Það er spá margra að þess muni
ekki mjög langt að bíða að Egypta-
land skipi sama sess í enska heims-
ríkinu og Suður-Afríka, verði sjálf-
stætt bandaríki innan hins víð-
lenda ríkjasambands. —
Síðustu hálfa öldina, síðan Eng-
lendingar fengu fótfestu í landinu,
hefir því fleygt geysilega fram.
Egyptaland stendur nú tvímæla-
laust fremst allra þeirra landa sem
Múhameðsmenn byggja, um þrifn-
að, framfarir og menningu.
Egyptaland er nú miðstöð fyrir
100 miljónir Múhameðsmanna í
Norður-Afríku og Suðvestur-Asiu,
bæði í verklegum og andlegum
efnum. Öll tæki nútíðarmenningar-
innar eru Egyptar að hagnýta sér,
hraðfara með afbrigðum. Það er
verið að gerbreyta stjórnarfari,
leggja áherslu á uppeldismálin,
bæta æðri og lægri mentun, járn-
brautarlagningar, vatnsveitingar,
fjármál landsins, bankamál, heil-
væri, að landsbúar yfirleitt hyrfu
frá sínum fyrri atvinnuháttum og
gerðust vinnumenn stóriðjufyrir-
tækjanna, en það væri að mínum
skilningi menningarleg afturför og
leiðin til tortímingar á þjóðerni og
tungu, ef eigi annars verra.
Það er að vísu svo, að Þjórsá
er eigi á þeim stað eða svo í sveit
komið, að ástæða sé til, að hugsa
um hana að sinni til rikisvirkjun-
ar eða að hún sé ríkinu eins nauð-
synleg og Sogið, en virkjun á henni
allri er að minni hyggju ofraun
fyrir héruð þau, er umhverfis liggja
og því óumflýjanlegt að reisa fyrir-
tækinu skorður, ef leyfi verður
veitt.
Áform félagsins er að byrja
virkjun á neðsta fossinum, Urriða-
fossi, og færa sig síðar upp eftir
ánni. Hann er talinn að hafa um
90.000 hestafla með lítilli vatns-
miðlun og að virkjun hans með i
orkutaugum til Reykjavikur kosti
um 7.000.000 króna.
Næsti fossi fyrir ofan er liest-
foss, talinn að hafa um 52.000
hestorkur, en virkjun hans að
kosta 4.600.000 krónur.
Ef leyfa ætti virkjun í Þjórsá,
mæfti að mínu áliti ekki ganga
lengra en að þessum tveim fossum.
Frekara leyfi yrði að bíða síðari
tíma og fullkomin reynsla að fást
áður fyrir áhrifum fyrirtækisins á
landsháttu næstu héraða.
Að því er snertir leyfisskilyrðin,
sem umsækjendur nefna, þá skal
það eitt fram tekið, að einskiskonar
undanþága frá almennum sköttum
eða álögum er að mínu áliti fært
að veita slíku félagi, nema um
vörutoll af vélum, áhöldum og
tækjum til byggingar. Það á eigi
við að gefa útlendum raönnum
nein forréttindi, sem landsmenn
sjálfir geta ekki öðlast, og þeir út-
lendingar, sem hér vilja starfa i
bróðurlegri samvinnu við innlenda
brigðismálin, póst og símamálin
og finna æ nýjar leiðir um að
nota hinar stórkostlegu auðsupp-
sprettur landsins — alt þetta og
fleira verður til þess að Egyptaland
er eitt þeirra sem heimurinn nú
veitir mesta eftirtekt og væntir hins
mesta af i náinni framtið.
Egyptaland er aftur orðið það
sem það var fyrir tvö þúsund ár-
um, korn og afurðaforðabúr margra
landa.
Auðurinn streymir þangað og
viðfangsefnin óþrjótandi, og nóg
við féð að gera, til þess að stofna
ný fyrirtæki. Nú búa tólf miljónir
manna þar, en miklu fleiri geta
verið þar þótt landrýmið sér ekki
mikið.
Mestu viðfangsefnin eru að vinna
bug á hinum gömlu og rótgrónu
þjóðarsiðum, sem eru þrándur í
götu allrar framsóknar. Þeir eru
óðum að breytast fyrir áhrifum
skólanna og blaðanna og þess, hve
samgöngurnar eru óðum að batna
og hægt orðið að ferðast til Norð-
urálfunnar.
Svartasti bletturinn, alstaðar i
menn, eiga að geta átt undir rétt-
látri breytingu landslaga hér, en
líka að vera þeim jafnháðir og
aðrir landsbúar.
Reykjavík, 19. april 1919.
Sueinn Ola/sson.
Skötamál Vestjiriinga.
Löngum hefir það þótt við brenna,
að Vestfirðingar væri all-afskiftir
um mentastofnanir. — Ólafsdals-
skólinn (sem nú er undir Iok lið-
inn og mátti lika írekar teljast til
Breiðfirðinga en Vestfirðinga) var
lengi eini skólinn, sem ræktur var
á Vesturlandi.
Síðar hefir lýðskólinn að Núpi
við Dýrafjörð verið stofnaður, og
rekinn að mestu af einstökum
manni. Sá skóli starfaði eigi ný-
liðinn vetur, eins og kunnugt er,
en ákveðið mun að kensla verði
lekin þar upp á komandi vetri í
líku sniði og áður.
Fyrir nokkrum árum hnigu
skoðanir margra áhugasamra ís-
firðinga í þá átt, að stofna bærí
gagnfræðaskóla á ísafirði með sama
fyrirkomulagi og Akureyrarskólann,
er starfræktur væri algerlega af
landssjóði. — Var þessari skoðun
haldið all-mjög fram í blöðunum
vestra, i málfuudafélögum og þing-
málafundum á árunum 1906—’12.
Ástæðan til þessa hin sama og
enn í dag: Vestfirðingar þurfa að
hafa hjá sér að minsta kosti eina
mentastofnun, sem héraðsbúar telja
tilvinnandi að senda börn á, stofn-
un, sem væri þess megnug, að
veita meiri yl andlegrar menningar
inn í héraðið, stofnun, sem héraðs-
búar gætu tekið ástfóstri við og
reyndu að hlúa að eftir föngum.
Auk þess sem það er æði kostn-
löndum Múhameðsmanna hefir
verið kúgun og lítilsvirðing kon-
unnar. Er þar við rammastan reip
að draga. Kvennabúrslífið er svo
samgróið þjóðsiðum og átrúnaði.
En þar sér og votta fyrir nýjum
tímum. Þeir verða æ fleiri, sem
brjóla þjóðsiðinn um einangrun
konunnar og eiga ekki kvennabúr.
Það verður æ tíðara, að egyptskir
menn dveljast um hríð í Norður-
álfunni með allri Qölskyldu sinni,
og flytja heim með sér þrá eftir
meira frelsi og breyttu þjóðfélags-
sltipulagi.
Fyrir fimmtíu árum voru ekki
aðrar mentastofnanir til en há-
skólinn mikli í Kaíró og fáeinir
lægri skólar, þar sem ekki var
annað kent en arabisk málfræði
og stærðfræði. Nú eru skólarnir
fjölmargir og margbreyttir og gríð-
arlega sóttir, ekki síst skólar Norð-
urálfumanna.
Háskólinn í Kaíró er stærsti há-
skóli Múhameðsmanna, og eru þar
að jafnaði um 10 þúsund stúdentar.
Fram á síðustu tima hefir þar ekki
verið annað kent en hið sama og