Tíminn - 19.07.1919, Blaðsíða 1

TÍMINN
að minsta kosii 80
blöð á ári, kostar 5
krónur árgangurinn.
AFGREIDSLA
i Regkjavik Laugaveg
18, sími 286, út um
land i Laufási, sími 91.
III. ár.
Reylyavík, 19. júlí 1919.
54. blað.
Bresku fjárlögin.
Sérhver Breti getur, með því að
fletta upp í almanakinu, sagtgreini-
lega frá því á fimm mínútum,
hverjar tekjur enska ríkið hefir,
hver útgjöld og hvað það skuldar.
Fjárhagsárið stendur frá 1. apríl
til 31. mars og engu er blandað
saman frá ári til árs.
Á haustin á hver stjórnardeild
að semja áætlun um hvað hun vilji
nota af fé á næsta ári. Áætlanirn-
ar eru bornar undir ráðuneytið.
Þar fara fram aðal umræðurnar
um fjárlögin.
Þegar parlamentið kemur saman
í janúar eða febrúar er fjárhags-
áætlunin gerð kunn þingheimi og
almenningi. Af henni má sjá hverju
þjóðin muni eyða á næsta ári.
Fjármálaráðherra getur af því
séð hve mikið fé hann þarf að
útvega. Þingið getur breytt ein-
hverju smávægilegu, en í aðalatrið-
um verða fjárlögin samþykt eins
og stjórnin gekk frá þeim. Tillögur
um aukin fjárframlög geta ekki
komist að, án þess stjórnin styðji
þær. Þar með eru hrossakaupin í
þinginu dauðadæmd.
Fjármálaráðherrann ber ábyrgð
á því að fé sé fyrir hendi til þeirra
hluta sem samþykt er að verja
þeim til. Hinn 31. mars lokar
hann reikningum Iiðins árs. Hver
eyrir sem inn kemur síðar heyrir
til hinu nýja ári. Nú er alt gert
upp á fáum dögum og fastar áætl-
anir gerðar, bygðar á reynslu lið-
ins árs, um sömu tekjustofna á
komandi ári.
Nú er það, eins og sagt var, gefið,
hversu mikils Qár þarf við. Áætlist
tekjurnar of miklar, gerir fjármála-
ráðherra tillögur um annaðhvort,
að lækka eða afnema einhverja
tolla, eða að hækka við árslok
ríkisskuldirnar. Áætlist tekjurnar
of litlar er hann skyldur til að sjá
fyrir nægilegum nýjum tekjum.
Tillögur fjármálaráðherra i þess-
um efnum eru nálega undantekn-
ingarlaust samþyktar.
Á friðartímum kemur það varla
fyrir að áætlanir fjármálaráðuneyt-
isins breytist, til hvorugrar hliðar.
Gladstone lét lögleiða það, að
yfir alla fjármálastjórnina er settur
sérstakur gæslumaður, óafsetjan-
legur með öllu, eins og æðstu dóm-
arar, og utan og ofan við öll
sjórnmál og á að hafa eftirlit með
því að störfin séu vel af hendi
leyst, í tæka tíð og að alt sé í lagi.
Væri fróðlegt við tækifæri að
bera fjármálaglundroðann okkar,
ofan frá og niður í gegn, saman
við þetta skipulag.
Séttsr kjisenðanna.
Sálarástand þeirra meirihluta-
mannanna í fossamáliuu í neðri
deild — Bjarna og Einars — kom
greinilega í ljós við fyrstu umræðu
málsins. Bjarni byrjaði með meiri
spekt og hógværð en dæmi eru til
um hann og lagði ríka áherslu á
hve lítið bæri á milli meiri og
minni hlutans. Viðurkenning eign-
arréttarins væri lítið aukaatriði.
En þegar Sveinn Ólafsson fór að
tala og rekja það ítarlega og með
rökum hversu mikið bæri á milli,
fóru þeir að ókyrrast svo mjög,
tvímenningarnir, og taka svo á-
fergjulega fram í fyrir Sveini, að
það var því líkast að þeir ætluðu
að varna honum máls.
Fóru þeir aftur sömu för og þá
er þéir slitu samvinnunni við hann
i vetur, í því trausti að hann,
bóndinn, entist ekki til þess að
rita gegn þeim rækilegt nefndar-
álit. Sveinn hristi þá af sér, rak
fullyrðingar þeirra heim aftur til
föðurhúsanna og svo þögnuðu þeir
félagar.
Þá hóf Gísli Sveinsson nýja
sókn, en hinir tóku undir á eftir.
Hann fór mörgum orðum og fjálg-
legum um það hve það hefði ver-
ið óviðeigandi að Sveinn hefði Ieyft
Tímanum að birta álit sitt áður
en hinir voru búnir. Ráku menn
upp stór augu um allan þingsal-
inn er Gísli lét svo um mælt, þvi
að allir mintust þess, að í fyrra
gekk hinn sami Gísli rækilegast
fram í því að reka á eflir störfum
fossanefndar og krafðist þess þá
að hún birti álit sitt fyrir þetta
þing. — Hann gerði ekki ráð
fyrir því, góðurinn, að Sveinn í
Firði yrði einn búinn á réltum
tíma og í stað þess að þakka hon-
um það að hann hafði gert rétt,
ræðst hann á Svein fyrir að hafa
einn gert það, sem hann krafðist
áður af allri nefndinni.
Hvað var það sem Sveinn gerði
með því að leyfa að birta álit
minni hlutans?
Hann skaut máli sínu á réttum
tíma, undir réttan dómstól. Hann
lagði vinnu sína opinberlega fram
fyrir augu alþjóðar á hæfilegum
tíma fyrir alþingi.
Hann hafði áður sent stjórninni
verk sitt. Og stjórnin hafði lýst þvi
yfir að hún flytti ekkert af frum-
vörpunum, vegna naumleika tíxnans.
Hvað var þá annað að gera, en
að leggja málið undir dóm þjóð-
arinnar?
Er það ekki æðsti dómstóllinn
í slíkum málum hér á landi?
Og þegar þjóðin felur mönnurn
verk að vinna og einn er búinn í
tæka tíð, á þá að refsa honum
fyrir ill vinnubrögð eða seinlæti
hinna, og fela starf hans þangað
til hinum þóknast að vera búnir.
Nei og aftir nei.
Góður málstaður á aldrei að íara
í felur.
Menn verða á þessu sviði sem
öðrum að uppskera eftir því sem
þeir sá.
Vonska meiri hlutans og Gísla
stafar af því hve menn hafa tekið
niðurstöðum Sveins vel. Málstaður
þeirra þoldi það ekki að hinn yrði
kunnur.
En íslenskir kjósendur verða að
halda fast á þeim rétti að trúnað-
armenn þeirra leysi störf .sín vel
af hendi og birti þau þjóðinni í
tæka tíð.
jtöri hlutimt
og jossajélögin.
Það má svo að orði kveða, að
engar röksemdir hafi enn komið
fram af hálfu vatnsránsmanna fyrir
þeim nýtísku-málstað.
í þess stað hefir málgagn þeirra,
Vísir og ísafold líka, látið skína í
aðdróttanir um það, að minni
hlutinn héldi fram viðurkenning
eignarréttarins, til þess að verja
hagsmuni erlendra auðfélaga, sem
hefðu fest kaup á vatnsaflinu. —
Hefir þetta gengið vel í augu sumra
manna, því að öllum almenningi
er ósárt um félög þessi og telur
illa farið, að þau hafa oftast kom-
ist yfir þessi réttindi fyrir mjög
lítið fé.
Þeir eru til sem hafa hallast að
vatnsráninu vegna þessa, af því
að þeir hafa álitið, að meiri hlut-
inn væri að gæta íslenskra hags-
muna gagnvart erlendu félögunum
og taka af þeim fossana. Og Vísir
og ísafold hafa beinlínis og óbein-
línis alið á þessu.
Nú er komið fram nýtt atriði í
þessu máli, sem slitur í smátætlur
allan þennan blekkingarvef blað-
anna, svo þar er ekki þumlungs-
langur þráður eftir.
Sveinn Ólafsson sagði frá þvi við
fyrstu umrœðu fossamálsins, að meiri
hluti fossanefndarinnar hefði i vetur,
að gefnu tilefni, Igst pvi yfir við
landsstjórnina, að tilgangurinn vœri
ekki að rifta eldri samningum um
fossasölu, heldur að láta standa við
það sem komið vœri um söluna,
Meiri hluta mennirnir hregfðu eng-
um mótmœlum gegn þessari gfirlgs-
ing Sveins og i rœðu Bjarna Jóns-
sonar kom nokkuð líkt fram.
Fer svo enn sem oftar að vopn-
in snúast í höndum blaða þessara,
og bita nú sárast á þeirra eigin
bökum.
Alt sem blöðin hafa um þetta
sagt hefir verið óslitinn blekk-
ingarvefur.
Peninpál LamMnaðarins.
Eftir Böðvar Bjarkan.
---- (Frh.)
Hypothek-lánsstofnanir þær, sem
hér ræðir um njóta ávalt sérstakr-
ar verndar ríkisins og mikilvægra
réttinda, fram yfir aðrar lánstofn-
anir. Þau forréttindi lúta einkum
að auðveldu og fljótvirku réttarfari,
þegar vangreiðslur eiga sér stað,
og ýmsum ákvæðum er miða að
því að gera rétt stofnunarinnar ó-
hagganlegan af öllum kröfum þriðja
manns. Einnig eru oftast veittar
víðtækar undanþágur frá sköttum
og loks embættismenn ríkisins
sumstaðar skyldaðir til að inna af
hendi kauplaust ýms störf fyrir
lánsstofnanirnar, jafnvel innheimtu
árgjalda frá lántakendum, greiðslu
vaxta af veðvaxtabréfum o. s. frv.
Auk allra slíkra forréttinda og
hlunninda hafa ríkin einatt styrkt
lánsstofnanirnar með beinum fjár-
styrk, einkum til þess að koma
þeim á stofn 1 fyrstu. Þannig eru
mörg af »Credit«-féIögum Þýska-
lands stofnuð með ríkishjálp, einnig
»Crédit Foncier« á Frakklandi,
(sem er þó hlutafélag), Danmarks
Hypothek-bank, o. m. fl.
Eins og áður er getið, eiga allar
landbúnaðarlánsstofnanir, er veita
lán til langs tíma, sammerkt í því,
að þær afla sér veltufjár með því
að gefa út veðvaxtabréf, (Hypothek-
Obligationer), (Debenture bonds,)
til þess að selja þeim er eiga vilja
fé á vöxtum. Að eins á þann hátt
hefir tekist að afla fjár til slíkra
lána, og er notkun slíkra bréfa
árangur ýmsra tilrauna, er fyr á
tímum hafa verið gerðar til að
koma í urnferð, (»mobilisera«,)
verðgildi landsins, á þann hátt að
gefa út bréfpeninga, seðla, trygða
með landeignum í stað gulls. Á
þeim tilraunum mun fj’rst hafa
verið byrjað á Englandi 1695, þcg-
ar stofnaður var Landveðbanki,
(The Land Bank,) er gaf út land-
trygða seðla. Þeir gengu um tíma
manna á rnilli sem góðir peningar,
en bankinn hætti störfum eftir fá
áx'. Líkar tilraunir voru oft gerðar