Tíminn - 19.07.1919, Blaðsíða 2

238
T í MIN N
Prjár kennarastöður
við barnaskólann á ísafirði eru lausar. Föst laun eru
Kr. 1500,00, 1400,00 og 1300,00. Umsóknir stílaðar til
skólanefndar séu komnar í mínar hendur fyrir 10. ágúst.
Sigurg'eir Sigurðsson
form. skólanefndar.
Það stendur alt óhrakið og ó-
hrekjanlegt, sem sagt heíir verið í
þessu blaði um vatnsránið.
Fað kemur ekki þar niður, sem
æskilegast væri. Jafnvel meiri hlut-
inn vill taka útlendu auðfélögin
undan. Jafnvel hann verður að
viðurkenna gildi þeirra samninga.
Vatnsránið kæmi einungis niður
á þeim, sem síst skyldi, á þeim
mönnum, sem af þjóðlegum ástæð-
um eða öðrum hafa ekki viljað
selja vatnsaflið.
Vatnsránið er víxlspor frá nú-
verandi þjóðfélags-grundvelli. Það
er spor í áttina að óhelga eignar-
réttinn.
Og svo marg-tönnlast þeir á þvi
meiri hluta mennirnir, Bjarni og
Einar, með Gísla Sveinsson hnýttan
í taglið, að hér sé um auka-atriði
að ræða, sem nefndin hefði alls
ekki átt að klofna um, og bregða
Sveini Ólafssyni um of mikla um-
hyggju fyrir fossafélögunum.
Hverjir eru það sem vilja ræna
vatnsaflinu frá öllum öðrum en
fossafélögunum?
^iÍHzli til jsajoliar.
II.
Ásökun sú, sem hér verður gerð
að umtalsefni er tvihliða: Fyrst
að Sveinn Ólafsson hafi sýnt starfs-
bræðrum sínum í meiri hluta fossa-
nefndar vitaverða ókurteisi með því
að leyfa Tímanum að birta minni
hluta álitið. í öðru lagi dylgjur
um, að Tíminn sé hlutdrægur í
vil hinurn erlendu fossafélögum.
Hvorugu atriðinu þyrfti að and-
mæla vegna ísafoldar. Engin ó-
brjáluð manneskja hefir í alvöru
borið sér í munni síðari ásökun-
ina, svo fjarstæð er hún. Hin fyrri
er að því leyti rétthærri, að ein-
staka heiðarlegir menn hafa inis-
skilið birtingarleyfi minni hlutans,
sökum ókunnugleika. En aðal-
ástæðan til að minnast nú á þessi
tvö atriði, er ekki fyrst og fremst
aðdróttanir auðvalds-blaðsins, held-
ur það, að þeir sem skilja rétt
aðstöðu og framkomu Sv. Olafs-
sonar og Timans í fossamálinu,
eiga hægra með að fylgjast með í
deilum þeim, sem nú eru að hefj-
ast um meðferð vatnsaflsins hér
á landi.
ísafold þykist sjá af framkomu
Sv. Ól., að hann þjáist af því, sem
blaðið nefnir vuppeldisleysia. Þetta
orð mun vera afbökuð danska,
og er skylt Reykjavíkur-orðinu
y>óuppdreginn«. Má af þessu ráða,
að »sál« ísafoldar sé dönsk, að
því leyti, sem hennar hefir orðið
vart enn sem komið er. En ætlun
höf. mun þó vera sú, að víta Sv.
Ól. fyrir ókurteisi í garð vatnsráns-
mannanna. Er þó að líta á mála-
vexti. Getur þar verið um tvent
að ræða: Að birtingin hafi verið
brot á formi, eftir eðli málsins,
eða hún hafi verið brot móti and-
anum, eða þeim óskrifuðu dreng-
skaparreglum, sem fylgt hafi verið
í samstarfi nefndarmannanna.
Athugum þá fyrst v>yfirsjónina«..
Hún er sú, að nokkrum mánuðum
eftir að nefndin átti að vera búin
að ljúka starfi sínu, leyfa minni-
hluta mennirnir tveir Sv. ÓI.
og Guðmundur Eggerz Tímanum
að sérprenta nokkurn hluta af áliti
þeirra. Fetta verður til þess, að
þjóðin fær að vita hvað málinu
líður. Umræður hefjist fyrir þing-
málafundina. Og í landinu skap-
ast þegar ákveðin skoðun um eitt
atriði, nl. að óhæfilegt sé af þing-
inu í sumar, að ráða málinu til
lykta að þjóðinni fornspurðri. Að-
staða meiri hlutans spillist ekki að
neinu leyti við þá ákvörðun nema
ef tilgangurinn hefir verið sá, að
koma ýmsum ógeðfeldum nýung-
um svo sem »vatnsráninu« hljóða-
laust gegnum þingið í sumar.
Um móðgun gagnvart þjóðinni
er ekki að tala. Það er hún sem
borgar allan kostnaðinn við nefnd-
arstöríin. Fau eru gerð hennar
vegna. Og það er dálítið einkenni-
leg krafa, að sá hluti starfsmanna
landsins, sem kemur tilsettu verki
af, því nær á réttum tíma, eigi að
spilla árangrinum með þvi, að
bíða eftir öðrum, sem aldrei kemst
úr sporunum.
Fað getur alls ekki verið að
ræða um brot gegn þjóðinni. Hún
átti heimtingu á að fá álit allrar
nefndarinnar um miðjan vetur, í
síðasta lagi, svo að almenningur
gæti áttað sig á rannsóknum og
bendingum nefndarinnar fyrir þing-
málafundina. Brotið er alt á hina
sveifina. Að 'birta of seint og of
Iítið. Meiri hlutinn er jafnvel ekki
fatinn að birta nema sum sín
plögg enn, og þó komið talsvert
fram á þingtímann. Er því auðséð
hver mesta sök ber gagnvart þjóð-
inni. þar að auki ber form. G.
Björnson aðallega ábyrgð á vinnu-
brögðum nefndarinnar, eða öllu
heldur seinvirkni hennar. Og í
bréfi til stjórnarinnar frá Sv. ÓL
og G. E. frá 14. apríl síðastl., sem
prentað er framan við álit minni
hlutans, komast þeir svo að orði:
»Við minni hlutamenn réðum litlu
sem engu um störf nefndárinnar«,
þ. e. meðan hún var óklofin. Ber
þá alt að sama brunni: Meiri-
hlutinn er ótrúlega seinvirkur. En
eftir að nefndin klofnar, er skamt
að bíða, að minni hlutinn skili áliti,
og í réttar hendur: til þjóðarinnar.
Eina formlega ástæðan gegn þeim,
minni hlutamönnum, væri helst sú,
að meiri hlutinn hafi átt rétt á því
að hindra það um óákveðinn tíma,
að þjóðin fengi nokkra vitneskju
um þetta stórmál. En þar sem
þjóðin, en ekki meiri hlutinn borgar
nefndarkostnaðinn, og þar sem
tilgangurinn með fjáreyðslu til
nefndarinnar var sá, að fræða
þjóðina um fossamálið, en ekki
að flækja það, þá er bersýnilegt,
að minni hlutinn á að vísu ekki
beint þakklæti skilið fyrir birting-
una, heldur blátt áfram þá viður-
kenningu, að hann hafi gert skyldu
sína.
Nú er svo komið, að bæði meiri-
og minni hluti leggja álitsskjöl sín
fram sem þingmanna frumvörp. —
Bjarni Jónsson og E. Arnórsson
fyrir meiri hlutann. Sv. Ól. fyrir
minni hlutann. Með því er auðséð,
að hver nefndarhluti ræður yfir
sínu áliti. Gert mun hafa verið
ráð fyrir, að stjórnin bæri álit
nefndarinnar fram fyrir þingið,
enda hafði minni hlutinn hraðað
svo störfum sínum sem mest, til
síðar, en flestar eða allar fóru út
um þúfur af ýmsum ástæðum.
Meðal annars voru landtrygðir
seðlar gefnir út í Frakklandi á
tímum stjórnarbyltingarinnar, hinir
svo kölluðu »Assignats«, er gerðir
voru að löglegum gjaldmiðli 1790.
Var ætlast til í fyrstu að seðlar
þessir yrðu ekki gefnir út i stæni
stýl en svo, að ákvæðisverð þeirra
næmi hálfu verðgildi landsins,
sem þeir voru trygðir með. Og
hefði þeirri reglu verið fylgt, er
liklegt að seðlarnir hefðu haldið
gildi sínu. En þeir voru gefnir út
og séttir í umferð í alt of stór-
um stýl, þar til þeir féllu í verði
og urðu loks algerlega verðlausir.
Eins fór um aðra seðla landtrygða
svo kallaða »Mandats«, er gefnir
voru út 1793. — Nokkrum sinnum
hafa verið gefnir út landtrygðir
seðlar í Ameríku, í sérstökum til-
gangi, og hafa sumar þær tilraunir
hepnast vel og náð tilgangi sín-
um; voru seðlar þeir, er gefnir
voru út í Pensylvaníu 1722 taldir
góðir peningar og voru allir inn-
leystir er þeirra var ekki þörf
lengur. En yfirleitt má segja að
sagan hafi sýnt, að útgáfa land-
trygðra seðla sé ekki hentug leið
til að útvega landbúnaðinum láns-
fé. — Hitt er líka víst, að bankar
og sparisjóðir geta ekki bundið
innlánsfé sitt í löngum fasteigna-
veðslánum. Útgáfa veðvaxtabréfa
og sala þeirra til peningamanna,
hefir reynst hin langbesta leið til
að afla landbúnaði lánsfjár. Sú að-
ferð er árangur eldrj tilrauna til
að »mobilisera« verðgildi landsins,
og kemst líklega eins nálægt þeim
tilgangi eins og mögulegt er að
komast.
Veðvaxtabréf veðlánsstofnana eru
líka að ýmsu leyti hentug til þess
að ganga kaupum og sölum manna
á milli, og er margl gert til að
gera þau aðlaðandi fyrir peninga-
menn. þau eru handhafabréf ef
óskað er, og geta verið gefin út í
smáum upphæðum, eru skattfráfjáls
og sumstaðar að lögum undanþeg-
in aðför til lúkningar skuldum.
Þau gefa vexti eins háa eða hærri
en fást í sparisjóðum og bönkum,
og það sem mest er um vert, þau
eru venjulega svo ramlega trygð
og útgáfa þeirra og innlausn háð
svo ströngu eftirliti, að þau eru
einhver hin allra tryggustu verð-
bréf, sem hægt er að fá, enda er
því nær alstaðar ákveðið, að allij-
opinberir sjóðir og alt geymslufé
skuli teljast forsvaranlega geymt
og ávaxtað í slikum bréfum. Bréíin
eru trygð fyrst og fremst með veði
í löndum þeim, sem veðsett eru
lánsstofnunum, þar næst með vara-
og tryggingar-sjóðum, og loks með
hlutafé ef stofnunin er hlutafélag;
annars með samábyrgð lánlakenda,
takmarkaðri eða ótakmarkaðri,
eða með ábyrgð ríkisins.
Til þess að afborga (amortisera)
lán, sem veitt eru til langs tíma,
er um fjórar aferðir að velja.
Fyrsta og elsta aðferðin eru jafnar
afborganir árlega, auk vaxta af
þeim hluta lánsins, er eftir stendur
á hverjum tíma. Til þess að af-
borga kr. 2000 á 20 árum, þarf
fyrsta árið að borga vexti af kr.
2000 og kr. 100 í afborgun. Síðan
sömu afborganir árlega, en vext-
irnir fara minkandi. Pessi aðferð
hefir þann galla, að greiðslurnar
eru misjafnar, langþyngstar fyrstu
árin, og getur þá vel farið svo, ef
um stór lán er að ræða, að eign-
in gefi of lítið af sér til þess að
eigandin'n geti staðist fyrstu ára
greiðslurnar. Til þess að bæta
nokkuð úr þessu, er slundum
breytt til þannig, að í stað 100
kr. afborgun árlega í 20 ár, auk
vaxta, séu fyrstu 7 árin greiddar
t. d. 50 kr. í afborgun, næstu 6
ár 100 kr. og síðustu 7 árin
150 kr.
Næsta afborgunaraðferð er sú,
sem Creditfélög Þýskalands nota.
Lántakandi greiðir árlega vexti
af fullri upphæð lánsins eins
og það var í fyrstu, að viðbættu
vissu hundraðsgjaldi, 1/a°/o eða
meira. Alt sem innborgast umfram
vexti og kostnað, er lagt i afborg-
ana sjóð, ávaxtað svo vel sem unt
er og að siðustu notuð til innlausn-
ar tilsvarandi verðvaxtabréfum. 1
afborganasjóð er einnig lagður
hluti af ýmsum ágóða félagsins, og
af þessu fyrirkomulagi leiðir, að
eigi verður sagt fyrirfram, hvenær