Tíminn - 23.07.1919, Blaðsíða 1

TÍMINN
að minsta kosli 80
blöð á ári, kostar 5
krónur árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i Regk/avík Laugaveg
18, sími 286, út um
land i Laufási, sími 91.
III. íir.
Reyijavík, 23. ,júlí 1919.
55. blað.
Úti í löiiíliioi.
Þjóðirnar hafa staðið í stað, eða
þokast aftur á bak á fjölda mörg-
um sviðum á undangengnum st5rrj-
aldarárum. Huglcvæmdin, fram-
kvæmdin og fjármagnið hefir alt
stefnt að einu marki, því að lifa,
og sigra í stríðinu.
En nú þegar friður er saminn,
þá koma hin vanræktu verkefni
hópum saman og krefjast úrlausn-
ar. Fjöldi manna í stóru og smáu
löndunum á ekki þak yfir höfuðið.
Húsin hafa gengið úr sér, ekkert
verið lagað eða bygt í mörg ár.
Qg nú þarf að byggja stórfengi-
lega. í Englandi einu saman þarf
að byggja 300 þús. hús til að bæla
úr brýnustu neyð. Má þá nærri geta
um þau lönd, þar sem heilir lands-
hlutar hafa verið lagðir í eyði eins
og Belgía, Norður-Frakkland, Pól-
land o. s. frv. Alstaðar er beitt
hinni mestu fyrirhyggju við þessa
húsagerð. Beitt hinni ýtrustu fram-
sýni um að gera húsin bæði góð
og ódýr. Þar er verið að starfa
fyrir framtíðina.
Miljónir manna koma heim af
vígstöðvunum, að engum eignum,
eða atvinnu, margoft heilsubilaðir,
nær því alt af með breyttar þarfir,
auknar kröfur og sjálfstilfinningu.
Bæði í Þýskalandi og Englandi eru
vegna þessara manna gerð firnin
öll af nýbýlum handa hermönnun-
um. Aðalseignunum með víðáttu-
miklum, ónotuðum löndum er
skift upp í smábýli, séð fyrir hús-
um, áhöldum og öllu sem til þarf
til að hefja nýtt landuám.
Stríðsárin hafa eflt auðvaldið c.g
»hringana« meir en nokkurt ann-
að jafn langt tímaskeið. Og sé
ekkert aðhafst til varnar er ber-
sýnilegt, að megnið af auði ver-
aldarinnar hlýtur að safnast sam-
an í hendur tiltölulega fárra fjár-
málamanna, sem einoka lífsnauð-
synjar manna og samgöngutæki.
En stríðið hefir kent mönnum
ýms ráð við þessu böli. Ríkisvald-
ið hefir glímt við hringana á und-
anförnum árum. Og því beita nú
allar þjóðir, sem nokkurn mann-
dóm hafa, til varnar almennings
hag. í Bandaríkjunum og Englandi
hefir ríkið tekið járnbrautirnar af
mörg hundruð félögum, og starf-
rækt þær undir einni stjórn í hvoru
landi. Og hagnaðurinn er svo ótví-
ræður að óhugsandi er að sam-
göngutækjunum verði aftur slept i
hendur gróðrafélaganna með sama
hætti og áður var.
Stórvægileg nýung er það, að
Bretar munu nú í þann veginn að
kaupa allar kolanámur í landinu,
til að reka þær framvegis, sem
ríkisfyrirtæki. Við rannsókn kola-
málsins undangengna mánuði kom
í ljós svo gífurleg misnotun að-
stöðu og valds hjá námueigendum,
að málstaður þeirra um áfram-
haldandi yfirráð þessarar auðlindar
er hér urn bil vonlaus. Jafnhliða
því, að ríkið tekur námurnar mun
starfsdagurinn verða styttur úr 8
stundum í 6. Hermennirnir, sem
komnir eru heim sigri hrósandi.
telja það ekki heppileg laun, að
loka þá allan daginn við óholla
vinnu, niður í undirdjúpum kola-
laganna.
Eins og sjá má af þessum örfáu
dæmum, þá er stefna þjóðanna
hvervelna sú, að stíga nú stór spor
á fjölmörgum sviðum, til að bæta
lífskjör almennings. Stjórnmála-
menn annara þjóða eru hættir að
glíma við skýjaborgir hátt í gufu-
hvolfinu. Peir leita í heimahögum
niðri á jörðinni áð því, hvar skór-
inn kreppir að. Þeir finna mörg
verkefnin, enda von um mikinn
árangur.
IIver)-< virði?
i.
Hvers virði var það fyrir ísland,
þá er Torfi í Ólafsdal flutti skosku
ljáina til landsins?
Hversu miklu hefði landið tapað,
ef Torfi hefði t. d. verið tuttugu
árum síðar á ferðinni með þá stór-
kostlegu framför?
Þessu verður ekki svarað með
tölum. En það finnur hver skin-
samur maður á sér, að slíkar al-
mennar framfarir í atvinnuvegum,
verða ekki metnar til fjár. En það
er ein æðsta skylda þings og stjórn-
arvalda að vera víðsýn í þessum
efnum. Að spara ekki eyri til þess
að kasta tugum og hundruðum
króna. —
Hvers virði væri það fyrir ís-
lenskan landbúnað, að fá mörg á-
höld, sem yllu viðlíka framför og
skosku Ijáirnir?
Það er fylsta ástæða til að ætla,
það er meir að segja alveg vist,
að við getum fengið ef til vill mörg
slík áhöld ef við gerðum það sem
gera þarf til þess. —
Hvers virði væri það fyrir ís-
lenskan landbúnað að fá vísinda-
legar fóðrunartilraunir á búfé.
Enginn veit hvað það gæti leitt
í Ijós.
Við skulum gera ráð fyrir að
þær gœlu t. d. leitt í ljós:
að með skinsamlegri blöndun á
fóðri mætti alveg koma í veg fyr-
ir samskonar faraldur í fénaði og
vorin 1914 og 1919,
að með því að gefa réttar teg-
undir af fóðurbæti mætti t. d.
spara þriðjung heygjafar og auka
bústofninn sem því svarar, með
miklu minni kostnaði en þeim
sem þyrfti til að afla heys handa
þeim aukna stofni,
að takast mætti að gera sinuna
að hæfu fóðri fyrir búféð, með
réttri meðferð á henni og réttri
fóðurbætisgjöf með.
Fleira skal ekki nefnt. Petta
getur alt komið á daginn og miklu
fleira og ekki ómerkilegra. En hefst
ekki nema hafst sé að. —
Hvers virði væri það að áveitur
yrðu jafnalmennar og almennari en
túnasléttur eru nú?
Að landið yrði kannað að þessu
leyti og bændum sagt það með
ábyggilegum tölum, hversu stór-
kostlegan arð þeir gætu haft af því,
að nota þessa möguleika.
Að þeir ættu svo kost á, að fá
þessi verk unnin undir stjórn manns,
sem kynni verkin til fulls og stjórn-
aði þeim með hagsýni.
Hvers virði væri það, að leggja
undirstöðu undir mun meir hrað-
fara grasrækt?
Að fá innlenda frærækt. Að fara
að velja nytjajurtir, öldungis eins
og við veljum húsdýrin. Að fá að
vita um lífsskilyrði þeirra.
II.
Hér liggja stórkostlegir mögu-
leikar fyrir hendi.
Búnaðarþingið nýafstaðna gerði
fjárkröfur til alþingis, Búnaðarfé-
lagi íslands til handa, vegna trúar
á þessa möguleika, og marga aðra
sem hér verða ekki taldir.
Það sem um er að gera er að
leggja grundvöll undir íslenskan
landbúnað í nýjum stýl, landbúnað
sem sé því vaxinn, að fylgjast fylli-
lega með kröfum tímans, landbún-
að, sem sé áfram höfuðatvinnu-
vegur íglendinga, hyrningarsteinn
undir frelsi, þjóðerni og andlegri
og líkamlegri hreysti þjóðarinnar.
Er þetta alt þess virði, að al-
þingi eigi að veita þetta fé, sem
búnaðarþingið krefst?
Úrskurðurinn af hálfu alþingis
hlýtur að byggjast á: trúnni eða
vantrúnni á framtíð hins íslenska
Iandbúnaðar, á trúnni eða van-
trúnni á Iandið.
Pað bíða margir þess með ó-
þreyju hvern úrskurð þingið veitir
og hvern úrskurð einstakir þing-
menn veita.
Pví að það er einn af prófstein-
unum um það hverjir eru fram-
sæknir og hverjir íhaldssamir —
hvernig þeir láta atkvæði falla um
þetta.
Peningamál landbúnaðarins.
Eftir Böðvar Bjarkan.
----- (Frh.)
Þegar lántakandi greiðir árgjald
sitt af láninu, er fyrst tekið af ár-
gjaldinu ákvéðið hundraðsgjald af
öllu láninu, eins og það var í upp-
hafi til greiðslu vaxta og kostnaðar,
en það sem þá er eftir er sett í
afborganasjóð, sem er ávaxtaður
í veðvaxtabréfum, er félagið annað
hvort kaupir eða dregur inn.
Fiest Hypothek-lánsfélög áÞýska-
landi eru svipuð Schlesíu-félaginu
í höfuðdráttum, en mismunur er
talsverður í ýmsum atriðum, sem
ekki er rúm tíl að gera nánar
grein fyrir hér. Þó skal þess getið
að samábyrgð félagsmanna, eða
ábyrgð hvers lántakanda á skuld-
um annara, er nú víða orðin mjög
takmörkuð, bundin við ákveðið
hundraðsgjald af láninu, og suin
félögin eru nú hætt við alla sam-
ábyrgð, en taka i þ.ess stað auka-
gjald af lántakendum, sem lagt
er í tryggingarsjóð. — Lánsfélögin
í Prússlandi hafa myndað með sér
sambandsfélag (Central-Landschaft
fur die preussische Staaten), sem
hefir aðsetur í Berlín, og gefur út
veðvaxtabréf í skiftuin við veð-
vaxtabréf einstakra félaga. Petta
kemur sér oft vel, því bréf sam-
bandsfélagsins njóta meira trausts
og seljast betur.
Fyrir utan »Landschaften«, eru
þrír aðrir flokkar opinberra land-
kredit stofnana í Þýskalandi. Fyrsti
flokkur hefir líkt markmið og
»Landschaften«, að útvega land-
eigendum yfir höfuð trjrgg og ódýr
lán gegn jarðarveði. Annar flokkur
hefir sérstaklega það markmið að
útvega lán til nýrra jarðabóta
(Landeskultur-banken), og þriðji
flokkur að útvega efrialitlu fólki
lán til að kaupa eða koma sér
upp smábýlum. — Allar þessar
stofnanir afla sér fjár með útgáfu
veðvaxtabréfa, er njóta allra sömu
hlunninda, sem bréf lánsfélaganna
og eru auk þess oft trygð með
ábyrgð ríkisins.
Tilheyrandi fyrsta ílokki þessara