Tíminn - 30.07.1919, Blaðsíða 2

250
TÍMIN N
arit íslenzkra saráifiaia.
í II. og III. hefti þ. á. sem nú er að koma út, birtist
ritgerð um verslunarmálin eftir Héðin Valdimarsson, þar
sem ljóslega er markaðar aðallínur í verslunarmálum
samtíðarinnar erlendis og þó einkum hér á landi. Eng-
inn sem vill fylgjast með í því sem er að gerast í
íslenskum verslunarmálum, getur komist af án þess að
kynna kér þessa grein.
Verð 2 kr. séu keypt 50 eintök eða fleiri, kr. 2,25
fyrir alt að 50 eintökum. í lausasölu kostar árgangur-
inn 3 krónur. — Heftin eru 4 á ári.
Afgreiðsla Skólavörðustíg 25.
Sfmi 741).
Maðurinn sem einna mest er
undir komið um það, er dómar-
inn, sá sem fær til úrskurðar og
dóms þau mál, sem lögreglan fer
með, sem dæmir um verk.hennar.
Hvernig er gætt virðingar og
réttar lögreglunnar að þessu leyti?
Hans virðist trauðla nægilega
gætt.
Skulu tilfærð fáein dæmi.
Það bar við fyrir nokkru, að
maður skammaði lögregluna opin-
berlega og kallaði lögregluþjónana
»helv.....afglapa«. Annar maður
hótaði lögregluþjóni því, undir vitni,
að skjóta hann.
Það er sæst á þessi mál bæði
og hlutaðeigendur dæmdir í 15 —
fimtán — króna sekt.
hriðja málið er eftirtektaverðast.
Næturvörður hittir menn úti um
nótt, þeir er fóru með söng og há-
vaða. Hann spyr þá að nafni og
heimili, en þeir svara illu einu.
Hann treystist ekki að ráða við
þá, þar eða þeir voru tveir, »flaut-
aði« á hjálp og fór á eftir þeim.
Þá réðust þeir á lögregluþjóninn
og gerðu alt sem þeir gátu til þess
að vinna honum mein. En þar eð
lögregluþjónninn var karlmenni
mikið, gat hann hrundið árásum
þeirra, án þess að bíða tjón á
sjálfum sér, en föt hans skemdust
svo, að þau eru ónothæf.
Margt fleira kom fram í máli
þessu, sem óþarfi er að ræða um
að sinni, en svo var endi á það
bundinn af dómarans hendi, að
það kom alls ekki til dóms, held-
ur var sæst og sekt mannanna
ákveðin 75 og 100 krónur — án þess
að það væri borið undir samþykki
lögregluþjónsins, eða lögreglustjóra
af hans hendi.
Hvað er um þessi mál að segja?
Það virðist liggja 'beint við, að
hæfir menn fáist ekki til þess að
gegna lögreglustörfum, sé ekki
fastar haldið um virðing þeirra.
Það virðist liggja í augum uppi,
að lögreglan verði að mun deigari
að beita sér, ef réttur hennar er
ekki hærri en þetta.
Og það virðist liggja í augum
uppi, að afleiðingin verði sú, að
höfuðstaðurinn verði sama sem
lögreglulaus, nema breytt verði um
stefnu, og munu margir með kvíða
horfa fram á hvað af því getur
leitt.
Andstæður.
Stjórn Eimskipafélags íslands
varði síðastliðið ár 57 þús. kr. til
þess að kaupa lóð til húsbygging-
ar handa félaginu og ákvað að
byggja veglegt hús á lóðinni eitt
skifti fyrir öll fyrir um 600 þús.
kr. Á aðalfundi félagsins í vor
notuðu 5 stórkaupmenn landsins
mestallan fundartímann, eða hér
um bil 4 klst., til árása á stjórnina
fyrir tiltækið og þref um það,
hvort stjórnin hefði haft lagaheim-
ild til þessara ráðstafana eða ekki.
Vildu þeir láta moka ofan í nokk-
urn hluta af grunni þeim, er
stjórnin var þegar búin að láta
grafa fyrir á lóðinni og að aðal-
fundur tæki fram fyrir hendurnar
á stjórninni og setti henni á nokkr-
um klukkust. reglur, er fóru í bága
við ákvarðanir þær, er stjórnin
áður hafði gert að vel athuguðu
máli, með aðstoð sérfróðra manna.
Bar mikið á, að háttvirtum
ræðumönnum ógnuðu hinar- háu
fjárupphæðir, þó að þær næmu
ekki nema rúmlega hálfum gróða
félagsins síðastliðið ár og félagið
greiddi hluthöfum samt sem áður
10% af hlutafénu. Var þrefið alt
bæði auðvirðilegt og til sárra leið-
inda fyrir alla sæmilega hugsandi
félagsmenn.
Stjórn Sambands ísl. samvinnu-
félaga keypti síðastliðið ár lóð
handa Samb. fyrir 365 þús. kr. og
byrjaði að byggja hús handa Sam-
bandinu. Var húsið áætlað 150
þús. kr. og ráðgert að auka bygg-
ingarnar mikið síðar, eftir því sem
starfssvið Sambandsins eykst. Á
aðalfundi Sambandsins, er haldinn
var næsta dag á eftir aðalfundi
Eimskipafélagsins, voru þessar
gerðir og ákvarðanir stjórnarinnar
samþyktar með lófaklappi af öll-
um viðstöddum fundarmönnum.
Enginn hreyíði andmælum, svo
ljós var öllum nauðsyn þess, að
öflugt félag með framtíð fyrir hönd-
um ætti sjálft að eiga sína eigin
lóð og húsakynni, svo að það
þyrfti ekki að vera upp á aðra
komið, og ef til vill hrekjast fram
og aftur um bæinn með skrifstofur
sínar og vörugeymsluhús. Ekkert
þref varð um lagaheimild stjórnar-
innar til þessara framkvæmda, svo
viturlegar þóttu þær og sjálfsagðar.
Allur andi fundarins lýsti því, að
á honum sátu frjálsbornir og hugs-
andi menn, er litu stórt á fram-
tíðina, og létu sér ekki ægja háar
fjárhæðir til þess, sem er nauð-
synlegt.
Annarsvegar var kaupmensku-
andinn sem gruggugur kyrstöðu-
pollur, hinsvegar samvinnuandinn
sem tær, rennandi framsóknarlind.
íslendingar! Hvorum er belur
trúandi til að fara með völd lands-
ins: höfðingjum með kotungshugs-
un eða kotungum með höfðingleg-
um hugsunarhætti?
Viðstaddur.
^lþýðnskilitm á €iium.
Þar verður óhjákvæmilegtað reisa
hið bráðasta nýtt skólahús, svo
framarlega, sem skólinn á að geta
notið sin. Hafa þegar sótt um hann
milli 40 og 50 manns, en mun vera
ókleift með öllu, og ekki hættu-
láust heilsu nemenda, að taka meir
yfir lítið svæði. Þessi lánsfélög eða
smábankar, sameina sig um sam-
bandsbanka fyrir stærra svæði eða
landshluta, en sambandsbankarnir
mynda aftur miðstöð eða »central«-
banka fyrir alt landið. Slíku láns-
stofnanakerfi verðpr ekki komið á
fót alt í einu, það verður að byggj-
ast neðan frá og upp eftir; fyrst
frumbankarnir, lánsfélögin, og síð-
ast »central«-bankinn. — Frum-
bankarnir eru hvortveggja í senn,
samlagsfélag lántakenda, á tilteknu
svæði, og sparisjóður. Sömu menn-
irnir ýmist lántakendur eða lán-
veitendur, eftir því sem á stendur,
og á sama hátt er fyrirkomið þátt-
töku frumbankanna í sambands-
bönkunum. —
Lánstofnanakerfi af þessari teg-
und (Coopeiativ »credit«-stofnanir)
eru til víða um lönd t. d. í öllum
löndum Norðurálfu nema Noregi,
Danmörku og Grikklandi, og hafa
yfirleitt gefist ágætlega. Einna mest-
um þroska hafa þessi lánsfélög
náð í Þýskalandi, og er talið að
þau eigi ekki hvað minstan þátt i
því, hve landið var komið langt i
landbúnaði og almennri velmegun,
áður en veraldarstríðið hófst. —
Frumkvöðull samvinnubankanna í
Þýskalandi var F. W. H. Raiffeisen,
og fyrstu bankarnir, sem kendir
eru við hann, stofnaðir um 1870.
Að nokkru leyti hafði hann þó
til fyrirmyndar hina svokölluðu
»Schulze Delitzsch«-banka, er þá
voru farnir að komast á fót í bæj-
um i Þýskalandi. Um likt leyti
byrjaði Luigi Luzzatti baráttu sína
fyrir stofnun slíkra banka í Ítalíu,
hina svokölluðu »Luzzatti«-banka,
er síðan hafa náð miklum þroska.
Og siðan hefir hvert landið af
öðru tekið málið upp, mest eftir
fyrirmyndum þýsku bankanna,
einkum »Raiffeisen«-bankanna. —
Með líku fyrirkomulagi, en þó frá-
brugðnir í ýmsum atriðum, eru
bankar þeir í Frakklandi, sem lýst
er hér að framan, svokallaðir
»Crédit Agricole Mutuel«. Hér verð-
ur ekki rúm til að lýsa þessum
lánstofnunum nánar, en ef til vill
verður það gert í sérstakri ritgerð.
Að þessu sinni er tilætlunin aðal-
lega að ræða um þá tegund land-
búnaðar-lánstofnana, er veita lán
út á fasteignir til langs tíma, í
þeim tilgangi, að vekja menn til
umhugsunar og ráðagerða til um-
bóta á því sviði hér á landi.
Eins og kunnugt er hefir ísland
eina lánstofnun, sem sérstaklega
er ætlað að veita veðtrygð lán til
langs tíma: Veðdeild Landsbanka
íslands í Reykjavik. Veðdeildin
hefir án efa bætt úr brýnustu þörf-
inni og verið landbúnaðinum til
mikils gagns, en mikið vantar á,
að hún sé fullnægjandi og sjálfsagt
má búast við, að þörfin fyrir betri
lánstofnun fari mjög vaxandi hér
eftir.
Heyrst hafa raddir í þá átt, að
fyrirkomulag veðlánanna þurfi að
gerbreytast þannig, að í stað veð-
banka eins og veðdeild Lands-
banlcans er, komi lánsfélög,»Credit«-
félög, sniðin eftir dönsku lánsfélög-
unum. Og það má vel vera, að
þetta reyndist hentugra fyrirkomu-
lag, þegar það væri koinið í kring
og félögin tekiu til starfa, er næðu
yfir land alt. En þetta gerist ekki
í einni svipan; til þess að koma
á fót góðu kerfi lánsfélaga þarf
langan tíma, og á meðan er sjálf-
sagt að halda veðdeildinni áfram
og endurbæta hana eftir föngum.
Enda mundi það koma í Ijós, ef
gert væri það sem unt er tíl end-
urbóta veðdeildinni, að ýmsir þeir
gallar hennar, sem mest er talað
um nú, myndu hverfa úr sögunni.
Ef jafnframt slíkum endurbótum
væri byrjað á að stofna eitt eða
fleiri lánsfélög, mundi reynslan
skera best úr því, hvort fyrirkomu-
lagið væri hentugra til frambúðar.
Jafnframt umbótum á veðdeild-
inni ætti því að greiða götu fyrir
stofnun lánsfélaga, og sjálfsagt væri
það mikilsverður styrkurfyrir fyrstu
lánsfélögin, að standa í sambandi
við veðdeildina. Það væri t. d.
mikilsverð hjálp fyrir nýstofnað
lánsfélag, að geta selt veðdeildinni
veðvaxtabréf sín, eða haft skifti á
þeim og bréfum veðdeildarinnar,
sem eru orðin þekt og seljast betur
en vænta mætti um bréf nýstofn-
aðra félaga. Ef reynslan sýndi, að
lánsfélagsstefnan væri betri til fram-