Tíminn - 09.08.1919, Síða 2

262
TÍMIN N
Tíminn beita sömu aðferð. Máliö
er vandasamt. Meir liggur á holl-
um úrræðum, heldur en örþrifa-
ráðum.
Bannmálið á þingi.
í neðri deild flytja fjórir þing-
menn frumv. um endurbætur á
bannlögunum. Eru flestar þeirra
mjög nauðsynlegár, lika vegna toll-
gæslu, svo sem það að farþegi beri
ábyrgð á sendingum sem hann er
beðinn fyrir. (Sbr. hinn fræga yfir-
dóm í vínmáli Blöndahls). Engum
getur blandast hugur um að þar
sem »löglegt« vin er til í landinu,
og þar að auki »læknavínið«, sem
stundum er misnotað, er óhjá-
kvæmilegt að beita lögum og sekt-
um við ölvaða menn á almanna-
færi, enda hefir bæjarsamþykt um
þetta efni verið til mikilla umbóta
bæði i Rvík og Hafnaríirði. Þá er
og sjálfsagt að eigi sjeu vínveiting-
ar á Gullfossi og Lagarfossi milli
landa. Þau skip eru íslensk heim-
ili, og meðan bannlög gilda á ís-
landi verða skipin að hlíta sömu
kjörum. Undanþágan upprunalega
ætluð til að vera »fleygur« í bann-
lögin, og mál komið að því sje
hætt. Þá er 100 kr. sjersekt fyrir
hverja vínflösku sem finst í fórum
smyglara og knæpuhaldara, sjálf-
sögð breyting. Þá verður gróðinn
ærið óviss, dregur það úr hvötinni
til að drýgja afbrot. Öll eru ný-
mæli þessi mikils virði, en þó
vantar eitt, sem eigi má gleyma
til að gera vit úr vínheimild lækna
og lyfjabúða. Sumir eru þar stór-
sekir, aðrir saklausir. Þar þarf að
skilja á milli. Til þess er einfalt
ráð. Hver læknir og lyfjabúð gefur
skýrslu um hver áramót um hve
mikið hefir verið keypt að af á-
Um vegagerð.
Eftir
Guðmund Ólafsson á Lundum.
Til þess að bæta mér nú í munni
með því, að nefna eitthvað annað
en tóma ókosti, ætla eg um leið
og eg geng, að minnast á brýrnar
á Norðurá og Þverá, það eru lang-
mestu mannvirkin á allri brautinni,
enda báðar ágætar, héraðsprýði
og vegagerðinni til sóma, og sýna
þær hvað verkfræðingarnir geta,
þegar þeim þykir vert að leggja
sig fram. Norðurárbrúin var þó
það eina, sem menn í fyrstunni
báru kvíðboga fyrir, að erfitt mundi
að gera. Endirinn með hana varð
þó sá, að ekki er hægt annað að
sjá, en að hún hafi tekist mjög
vel; en að öðru leyti sýnist veg-
stæði þetta svo gott og vandalítið
að leggja, að vonbrigðin verða en
meiri, þegar maður sér stórgalla,
þar sem alt var í lófa lagið.
Að svo mæltu vík eg aftur að
svörtu punktunum og ber þá niður
fengi á árinu, og hve miklar birgðir
sjeu eftir. Þá skýrslu ætti stjórnin
að vera skyld til að birta tafar-
laust. Jafnframt skyldi fylgja tala
lyfseðla þeirra allra, sem læknirinn
gaf út á árinu, þvi að þá sjest hve
aðsóknin hefir verið mikil, og þá
um leið þörfin fyrir þetta sjerstaka
lyf. Með þessum hætti yrði hver
læknir og lyfjabúð að bera ábyrgð
á sínum gerðum gagnvart þjóðinni.
Þá myndu vínsalarnir í hópi lækn-
anna ekki geta flotið í skjóli sak-
lausra stjettarbræðra. Almennings-
álitið myndi halda gróðafýkn þeirra
í skefjum, og lækna-brennivínið
verða heilbrigð og rjettmæt ráð-
stöfun, i stað þess að vera þjóð-
arskömm.
Brol ár ísl. versliarsögu.
i.
Vopnafjörður er fögur sveit og
landkostamikil. Þótti mikið til
bygðarinnar koma þegar í fornöld
og sömu skoðun hafa flestir á hér-
aðinu, þeir sem kynnast því nú.
En ein ólánsfylgja hefir um langan
aldur bundið félag við Vopnafjörð,
og það er einokun og verslunar-
kúgun af versta tagi. Hefir ófarn-
aður sá, legið eins og martröð á
sveitinni, svo sem rök munu leidd
að síðar í þessari grein. Gefst les-
endum Tímans á að líta um versl-
unarhaginn hér á landi, þar sem
samvinnan hefir ekki brotið kúg-
unarfjötrana uf almenningi.
Dæmi þau sem rakin verða úr
sögu Vopnafjarðar, eru að vísu
dökk. En því miður er hér ekki
um einstakt fyrirbrigði að ræða.
Svona var selstöðu-verslunin yfir-
leitt. Henni er nú að linna, þar
sem kaupfélagsstefnan nær til. Dæmi
austanvert við Þverbrekkur. Á þeim
kafla fram með hálsinum sunnan
við Stafholtsveggi alt fram undir
það, að vegurinn fer að beygjast
frá hálsinum suður í mýrina, er
hann hreinasta ómynd, liggur undir
öllu aðrensluvatni, en rennur illa frá
honum og þvær úr honum ofaní-
burðinn meira eða minna á hverj-
um vetri. Tvisvar hefir verið kák-
að við hann síðan, reynt að verja
hann árenslinu, síðast í sumar,
dálítið hefir það skánað, einkuin
við fyrri tilraunina, en ófullnægj-
andi er það enn. Á þessum kafla
(og reyndar víða annarstaðar) hefði
vegurinn þurft að vera til muna
hærri og betur ræst frá honum,
það hefði hver kunnugur maður
séð og vitað, en hér var víst ó-
kunnugur maður sem réði legunni,
að öðfum kosti varð að hafa hann
fyrir sunnan Hamraendavatn, þar
er víst gott vegslæði og laust við
aðrensli, en dálítið lengri leið hefði
það orðið og enda óþarft, það
var ekki svo miklum annmörkum
bundið að gera hann góðan þafna.
Hér kemur annars átakanlega fram
Vopnafjarðar er einkar vel fallið
til að bregða birtu yfir viðreisn
verslunarmálanna. Þegar vandræð-
in eru mest, þá er björgin næst.
íslenska þjóðin er að líkja eftir
Vopnfirðingum bæði um gömlu
meinsemdirnar og um úrræðin.
Svo sem kunnugt er hafði nafn-
toguð dönsk selstöðuverslun Örum
& Wulff útibú á mörgum höfnum
eystra og nyrðra. Ein af þeim
höfnum var Vopnafjörður. Á síð-
asta mannsaldri liefir þessu firma
mjög hnignað, aðallega fyrir sam-
kepni kaupfélaganna, og nú í stríð-
inu endaði saga þeirra, þannig,
að eftir langvinnan vöruskort, seldu
hinir dönsku eigendur allarpjönk-
ur sínar á íslandi, fastar og lausar.
Víðast hvar keyplu deildarstjór-
arnir húsin og eftirlátna muni,
nema á Vopnafirði. Þar keypti
sveitarfélagið verslunarhúsin. Voru
þau all-mikil og sæmilega góð.
Síðan mynduðu all-margir af Vopn-
firðingum kaupfélag síðastliðið ár,
og hefir það nú hönd yfir hinum
gömlu selstöðuhúsum. Félag þetta
er að visu lítið enn. En það hefir
gengið í Sambandið, og ef það ber
gæfu til að ganga einarðlega og af
alhuga inn í samvinnuhreyfinguna,
sém líklegt þykir, þá má örugglega
treysta því, að næstu 30 árin þoka
héraðinu lengra áfram, heldur en
síðustu 30 árin af forsjártíma Ör-
um & Wulffs.
Verslun þessi hafði lag á því
eins og fleiri af stallsystrum henn-
ar, að kenna viðskiftamönnunum
að skulda. Það var yfir höfuð ekki
sérlega erfitt, að komast i skuld
við danskinn, og það virtist vera
helsta viðskiftaboðorðið, að sem
flestir skyldu vera skuldugir. Þeir
voru þá þægari í taumí.
Þegar þessi fræga stofnun var
seld, munu útistandandi sltuldir
Vopnfirðinga hafa verið um 70—
90 þúsund. Voru sumar gamlar
galli, sem mér sýnist ganga sem
rauður þráður gegnum vegagerðina
yfirleitt, og vera hennar vissasti
fylgigalli. Það er hvað lítil áhersla
er lögð á að ræsa vatninu frá veg-
unum og þurka jarðveginn undir
þeiin. Bæði þarna og víða annar-
staðar, þar sem rennur i gegnum
veginn, gengur örgrunnur skurður
nokkra faðma út frá veginum og
endar þar í flatri mýri, kemur þar
botn eða gafl í endann á þessum
smáskurði, situr hann svo alt af
fullur upp undir veg, jafnvel þegar
þurast er.um, mun það þykja við-
unanlegt, ef valnið kemst út úr
vegræsinu svona á sumardaginn,
svo í fyrsla frosti á haustin kemur
svellbunki við endan (gaflinn) á
þessum svokaliaða fráræsluskurði,
þar með er þá komin stífla í frá-
renslið, sem svo óðum eykst og
færist upp eftir. Stíflast þá fljótlega
vegræsið og alt fer í kaf, vegurinn
sekkur í sveli, og eru þá séð for-
lög ofaníbnrðarins á þeim kafla, i
næstu hláku þegar klakan leysir,
og vatnið rennur auðvitað ýinist
þvers eða langs yfir veginn. Eg
og fremur óvissar. Menn geta orð-
ið öreigar á skemri tíma heldur
en þeim, sem Vopnafjarðar-faktor-
inn »umleið« viðskiftamenn sina.
Maður er nefndur Einar Blandon.
Hann er sýsluskrifari og að-
stoðarmaður Ara sýslumanns Arn-
alds á Seyðisfirði. Blandon þessi
keypti skuldakröfurnar á hendur
Vopnfirðingum, að sögn fyrir lítið
verð. Hóf hann síðan skuldamál-
sókn á hendur fjörutíu mönnum
i Vopnafirði. Þótti héraðsbúum
mikið mein að því, að nákominn
vinur og aðstoðarmaður löggæslu-
mannsins og dómarans í sýslunni,
skyldi verða aðili í slíku máli.
Eitt af »verðbréfum« Blandons
í þessu máli er látið fylgja hér með,
samkvæmt skjallega staðfestri út-
skrift úr bókum Norður-Múlasýslu.
Maður sá, sem hlut á að máli er
annálaður dugnaðar og hreystí-
maður. Hefir fengið verðiaun frá
erlendri þjóð fyrir að bjarga drukn-
andi mönnum úr sjávarháska.
Hann heíir komið til manns stór-
um barnahóp. Má nærri geta, að
einokunar-fjöturinn hafi stundum
sorfið fast að þeim Vopnfirðingum,
þegar svo var vel á haldið kaup-
mannsins megin, sem hér segir.
II.
Útskrift úr afsals- og veðmála-
bók Norður-Múlasýslu.
Eg undirritaður Sveinbjörn
Sveinsson bóndi á Hámundarstöð-
um í Vopnafjarðarhreppi, játa með
þessu mínu bréfi, að eg í dag
er skuldugur við Örum & Wulffs
verslan á Vopnafirði um 4600 —
fjögur þúsund og sex hundruð —-
krónur. Skuld þessa lofa eg hér
með að gjalda að fullu á hinum
næstu 10 — tíu — árum, jafnt
hvert ár, og skal afborguninni ár-
lega vera lokið innan 31. desem-
bermánaðar.
Til tryggingar fyrir skuld þess-
hef heyrt, að vegamálastjóri ætl-
aðist til, að við þessu mætti gera
með því að höggva klakann og
moka upp skurðina. En það er
auðsætt, að þetta er ógerningur.
Fyrst yrði að taka gaflinn úr
skurðinum, svo vatnið gæti runnið
frá, því ekki getur það verið mein-
ingin, að bera það í fötum í burtu.
Þess utan væri þetta svo mikil
vinna, að það hlyti að kosla ærið
fé allan veturinn. Af þessari slæmu
fráræslu leiðir einnig það, að veg-
urinn á sumardag og allan ársins
hring, stendur í sífeldum bleytu-
svakka, svo að hann dúar allur
og titrar við umferðina og sígur
því furðu fljótt niður og lækkar,
sem þá enn eykur vatnsagann
kringum hann og í honum. —
Annars er það einkum þrent, sem
mér virðist vegagerðina vanta til
þess, að hún geti- heitið góð og
sæmilega varanleg: 1) mikið betri
fráræsla, 2) hærri vegir á köflum
og 3) betur vandaður ofaníburður.
Hvar sem maður sér vegspotta
með þessum kostum sameiginlega,