Tíminn - 13.08.1919, Blaðsíða 1

. TÍMINN
■aó minsía kosli 80
btöð á ári, Icostar 5
krónur árgangurinn.
AFGREWSLA
i Reykjavik Laugaveg
18, simi 286, iil um
land í Laufási, simi 91.
III. ftr.
Reyfcjavík, 13. ágúst 1919.
61. blað.
6rikkla>) hið nýja.
Elsta menningarríkið í Norður-
álfu, Grikkland, á nú því láni að
fagna, að eiga fyrir stjórnarforseta
þann mann, sem er talinn mestur
stjórnvitringur i álfunni, en það
er Venizelos, Kríteyingurinn heims-
frægi. Meðan hann var á friðar-
fundinum í París, lýsti hann í
samtali við ameriskan blaðamann
horfunum á Balkanskaga.
Venizelos mintist fyrst á Tyrki.
Veldi þeirra væri nú úr sögunni.
Peir myndu fá til yfirráða nokkur
héruð í Litlu-Asíu, þar sem kyn-
þáttur þeirra væri mannflestur. En
þeir væru svo máttvana að óhugs-
andi væri, að Grikkjum stæði
nokkur hætta af þeim. Mikligarður
myndi verða »frjáls« borg, einn af
dýrgripum þeim, sem alþjóðabanda-
lagið hefði til geymslu. Grikkir
vildu fá landauka á þrem stöðum.
Makedoniu, sem Búlgarar hafa haft
hönd yfir nú um nokkur missiri
og kúgað grimmilega, einkum
gríska fólkið. Jafnvel tyrknesku
ibúarnir í þessum héruðum óska
eftir að lúta fremur Grikklandi en
Búlgariu. Par næst koma margar
egjar í Grikklandshafi, og strönd
Litlu-Asíu með óteljandi hafnar-
bæjum. Segja Grikkir með réttu,
að bæði eyjarnar og strandlengja
þessi séu búin að vera grísk í
3000 ár og sé nú mál komið að
allur þjóðstofninn sameinist, utan-
um hina sögufrægu Aþenuborg.
En þrándur er í gölu á þessum
vegi. ítalir herjuðu á Tyrki laust
á undan heimsófriðnnm og tóku
undan soldáni nokkrar af eyjun-
um. Vilja þeir eigi láta þær laús-
ar, og mun Vesturþjóðunum nógu
erfitt að láta ítali beygja sig í
Fiume-málinu, þótt eigi sé bætt
við öðru harmabrauði. Yrði sú
leiðrétting þá að bíða betri tíma.
Um samkomulagið á Balkan-
skaga gerði Venizelos sér góðar
vonir. Búlgaría væri ein sér og
óvinur allra hinna ríkjanna, og
þau hennar. Grimd Búlgara við
Serba hefði verið svo gegndarlaus,
að þar myndi varla gróa um heilt
aftur fyr en eftir marga mannsaldra.
Hinsvegar myndu hin þrjú rík-
in: Grikkland, Stór-Serbía og
Rúmenía vera líkleg til að gera
með sér varnarbandalag. Síðan
gæti komið til mála að öll þrjú
ríkin hefðu sameiginlega utanríkis-
stjórn, toll-löggjöf og póstsamband.
1 alþjóðabandalaginu er gert ráð
fyrir, að inn í það geti gengið
hópar minni þjóða í sjálfstæðu
varnarbandalagi. Er það gert að
ráðum Venizelos. Hann vill láta
Balkanríkin koma á friði og menn-
ingu í löndum sínum, án utanað-
komandi valdboðs. Fyrst um sinn
yrði Búlgaríu haldið utan við þetta
Balkan-samband, þar til Búlgarar
hefðu sýnt í verki, að þeir væru
steinhætlir að hugsa um að verða
yfirþjóð á Balkanskaga. Sennilegt er
að Venizelos geri ráð fyrir, að ef
tekst að koma á tryggu bræðra-
lagi og vináttu með öllum fjórum
ríkjunum á Balkanskaga, muni
Mikligarður svo sem að sjálfsögu
verða höfuðborg skagans, eins og
á undangengnum öldum.
jsletifkar siglittgar.
Sjórinn hlýtur jafnan að vera
höfuðþjóðvegur íslendinga eins og
legu og eðli landsins er háttað.
Þjóðin byggir eyju mitt í úthafinu.
Og bygðin á þessari eyju er því
nær öll með ströndinni. Hálendið
í miðju landi, og álmur þess, sem
teygja angana út að hafinu, skifta
bygðinni i ótal marga smáhluta,
sem allir horfa úfc að sjónum.
Hafið er bandið, sem tengir landið
við önnur lönd, og hin einstöku
héruð hvert við annað.
Vonandi kemur sá tími fyr en
varir, að þjóðin býr sér til aðra
tegund vega, brýr milli dalanna
yfir fjöllin. Pað er ekki mikið sem
búið er að gera á því sviði, og
sýnilegt, að varla verður unt að
stiga stór stökk í þeim efnum,
fullnægja öllum landshlutum, fyr
en búið er að koma sjósamgöng-
unum í viðunanlegt horf.
Pað er að myndast dálítill ís-
lenskur kaupskipafloti. »Fossarnir«
voru byrjunin. Þar næst eimskip
landsins: »Sterling«, »Borg« og
»Villemoes«. Ýmsir landshlutar og
einslakir menn hafa keypt eða eru
að kaupa lítil gufuskip og stóra
vélbáta til að annast strandferðir.
Sambandsfundur kaupfélaganna
hefir heimilað stjórn sinni að kaupa
stórt skip til millilandaferða, þegar
tækifæri gefst. Og einstök kaupfé-
lög utan sambandsins svo sem
Borgarnesfélagið og Hekla á Eyr-
arbakka hafa mikinn hug á að
kaupa skip til vöruaðdrátta frá út-
löndum þegar á næstu missirum.
Öll þessi skipakaup bera vott
um lofsamlegan áhuga. En samt
er hægt að villast á sjónum. Má
nú þegar sjá þess merki i siglinga-
málunum.
Ef landið, kaupfélögin og kaup-
mennirnir hafa hvert sinn flota til
millilandaferðanna, og þar að
auki mörg félög og einstaklingar,
sem eiga stærri og minni skip til
strandferða, verður siglingakerfið
alt í molum. Samgöngurnar verða
óþarflega dýrar, mikil óþarfa eyðsla
en skipulagið samt ófullkomið a.
m. k. i hlutfalli við tilkosnað.
Hvert félag eða »firma« yrði að
hafa sérstaka afgreiðslu. Tóm eða
hálfhlaðin skip kæmu tvö á sömu
höfn, þótt annað gæti fullnægt
flutningsþörfinni. Yfirleitt mundi
verða samskonar vansmíð á ísl.
sjósamgöngukerfinu eins og járn-
brautum Breta, Bandaríkjamanna
og Canadabúa, þar sem einstök
félög hafa bygt járnbrautir svo að
segja samhliða. Óþarfakostnaður-
inn lagst á þjóðina í óhæfilega dýr-
um flutningsgjöldum. Nú hefir
styrjaldarnauðsynin kent þessum
þjóðum að spara. Ríkið tekur við
af einstö^u félögunum og bræðir
alla molana saman í sterkt og öfl-
ugt kerfi.
Pað hefir komið fram tillaga hér
á landi, sem gengur í sömu átt.
Hún er sú að bræða öll þessi
sundruðu siglingafyrirtæki saman
í eina heild, bœði millilandaferðir
og strandferðir. Skyldi það eim-
skipafélag vera svo öílugt að það
fullnægði samgönguþörf landsbúa.
Fyrir utan þennan flota væri vit-
anlega rúm fyrir einstaklings frum-
kvæði á sérstökum sviðum t. d.
við fisk og saltflutninga milli ís-
lands og Suðurlanda, og til vöru-
flutninga í þágu erlendra þjóða.
Ef til kæmi, yrði að ræða um
stækkun Eimskipafélags íslands.
Landsjóðsskipin bættust inn í fé-
lagið, og þau önnur skip úr milli-
landa- og strandferða-flotanum,
sem nauðsynleg væri til að bæta
úr flutningaþörfinni. Ef vel væri á
haldið myndi þessi breyting spara
mikið fé og óþarfa vinnueyðslu.
í fyrsta lagi yrði sameiginlegt
farmgjald með öllum skipunum.
Vörur í Barðastrandasýslu innan-
verða sená umskipað er bæði í
Reykjavík og Stykkishólmi, áður en
Breiðatjarðarbátur flytti þær til
eigandans, yrðu honum mun ódýr-
ari í flutningi heldur eu nú gerist,
þegar varan gengur milli margra
sjálfstæðra aðila. Afgreiðsla og öll
skil greiðari, þegar sami flutnings-
aðili tælci vöruna i stórborgunum
erlendis, sem skilaði henni til hvers
einasta kauptúns á íslandi.
í öðru lagi yrði ekki nema ein
afgreiðsla í hverjum bæ og kaup-
túni. Af því leiddi vinnusparnað
eigi lítinn.
í þriðja lagi yröi skiprúmið
betur notað en nú gerist, svo að
fjölga mætti ferðum með jöfnum
tilkostnaði.
í Qórða lagi myndi strandferða-
kostnaðurinn eigi verða landssjóði
jafnmikil byrði eins og nú. Um-
bætur skipulagsins valda því.
Öll þessi atriði mæla mjög með
þessari samsteypu. En þó er sú
ástæðan ótalin, sem þyngst er á
metunum, að með þessu skipulagi
gæti þjóðin komið sjósamgöngun-
um í það horf, sem fullnægði þörf-
um hennar. Pað þarf mikla hag-
sýni til að fámenn þjóð geti haldið
uppi myndarlegum samgöngum í
stóru landi og afskektu.
Hugmynd þessi var fyrst borin
fram í »Málfundafélagi Borgfirðinga
og Mýramanna« nú í vor sem leið.
Höfundur hennar mun vera Páll
Jónsson á Hvanneyri. Á Pingvalla-
fundinum skýrði hann tillögur þess-
ar fundarmönnum, og fengu þær þar
mjög góðar undirtektir. Greinar
hans um fækkun hluthafa í Eim-
skipafélaginu1) standa í sambandi
við þessa hugmynd og skal nú
vikið að þeirri hlið.
Ef allir landsmenn eiga að sætta
sig við þvílika samsteypu, þarf
skipulagið að vera réttlátt og ó-
hlutdrægt, og njóta fullkomins
trausts almennings. Nú á síðari
timum hafa bæði Fáfnismálin, og
einhliða val stórkaupmanna úr
Rvík, og þeirra nánustu fylgifiska
í stjórn Eimskipafélagsins, gert al-
menning trúdaufan á, að félagið
yrði á komandi árum nokkuð
annað en útvirki kaupmenskunnar
t. d. eins og blaðfyrirtæki þeirra,
þingflokkur o. s. frv.
Huginynd þeirra Borgfirðinganna
er þá sú, að gera E. í. aftur að
alþjóðafyrirtæki með því, að breyta
svo skipulagi þess, að meiri hluti
af hlutabréfunum verði þjóðareign
t. d. 51—55c/o. Minni hlutinn 45
—49o/o væri einstakra manna eign.
Með þessu væri grettistaki sam-
göngumálanna lyft með sameinaðri
orku ríkisins og einstaklinganna.
En misnotkun einstaklingsvaldsins
fyrirbygð með því, að ríkisvaldið
hefði rúman meiri hluta. Til skýr-
ingar þessu má geta þess, að í
öllum mentalöndum stefna þjóð-
irnar meir og meir í þá átt, að
gera samgöngutækin að þjóðareign.
Par bygt á reynslunni.
Til þess að hugmynd þessi verði
að veruleika, þurfa hluthafar Eim-
skipafélagsins annarsvegar að vilja
þessa breytingu, og Alþingi hins-
vegar að hætta á, að leggja sinn
skerf fram i samgöngukerfið. Ef
skipeignum landsjóðs er bætt inn
í féiagið, að meðtöldum þeim
strandskipum, sem þörf er á að
1) Svar frá P. J. til Sv. B. mun birt-
ast í næsta blaði. Ritstj.