Tíminn - 06.12.1919, Síða 1

TIMINN
<að minsta kosti 80
blöð á ári, koslar 5
krónur árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i Regkjavik Laugaveg
17, simi 286, út um
land i Laufási, simi 91.
III. ár.
Reykjavík, 6. desember 1919.
84. blsð.
Seilan nm kaupgjalðið.
Hin blóðuga stj'rjöld milli stór-
þjóðanna er nú að kalla má á
enda kljáð. En í slóð hennar fylgir
i iðnaðarlöndunum grimmur innan-
landsófriður milli verkamanna og
iðnrekanda. Á því sviði hafði lika
safnast fyrir ófriðarefni á undan-
gengnum áratugum. Báðir aðilar
höfðu biðið altýgjaðir — í eins-
konar vopnuðum friði — eftir
hinni miklu úrslitaglimu milli
fjármagnsins og vinnuaflsins.
Nú er þessi hildarleikur byrjaður
út í löndum. Dýrtíðin og vöru-
skorturinn hefir krept að. Kaupið
hefir hækkað. Lífsnauðsynjar bafa
aftur hækkað í verði, og meir en
vegið á móti kaupgjaldinu. En
kappleiknum hefir verið haldið
áfram lengra og lengra. Og að
sama skapi fer ástand heimsins
versnandi. Vöruskortur og stöðug
hækkun eru aðal vandræðamál al-
mennings í öllum löndum.
Árið 1917 var sett í Englandi
nefnd til að reyna að finna ráð
til að skapa frið á iðnaðarsvæð-
inu, gera verkbönn og verkföll ó-
þörf fyrir báða málsaðila. Og
nefndin hefir komið með úrræði,
sem gera má sér miklar vonir um.
Úrræðið er það, Jað koma á fast-
bundnum félagsskap, milli vinnu-
veitenda og verkamanna. Ágóði af
hverju slíku fyrirtæki skiftist í
vissum hlutföllum, og eftir settum
reglum, milli allra sem vinna að
því. Starfsmenn í hverju slíku
fyrirtæki verða með nokkrum hætti
meðeigendur. Og þar með ætti að
hverfa andstaðan, sem áður var,
því að hún var bygð á ótta beggja
aðila um, að þeir fengju minna
en þeim bæri að réttu af ágóða
framleiðslunnar.
Hugmynd þessi er nú rædd í
merkustu blöðum allra iðnaðar-
landa. Og það er hér um bil víst,
að í náinni framtíð verður gildi
hennar reynt i mörgum löndum.
íslendingum má vera það gleði-
efni, að einmitt þetta úrræði hefir
lengi verið notað hér á landi, og
með góðum árangri.
Um langan aldur hafa margir
íslenskir sjómenn verið ráðnir upp
á hlut. þeim hefir oft fylgt sá á-
galli, að verslunin hefir ekki verið
»frjáls«. Skipseigandi skapað hlut-
arverðið.
í þeim sveitum, þar sem karlar
og konur ráða sig enn í ársvist
hjá bændum, fylgir oftlega sú
kvöð, að fá ákveðna tölu af kind-
arfóðrum. En það er í fylsta skiln-
ingi að fá hlutdeild í ágóða.
Hvað tekur við?
i.
Hinn stutti tími sem var til
undirbúnings undir kosningarnar
veldur miklu um það, að það er
sem stendur nálega ómögulegt
að segja um, hvað muni taka
við um stjórn landsins og um
lausn mestu vandamálanna sem
liggja fyrir hinu nýkosna þingi.
Önnur ástæða til þess að ó-
mögulegt er að segja um það með
vissu er sú, að þjóðin er ekki
búin að ná nógum pólitiskum
þroska lil þess að heimta hreinar
línur. Hún er ekki búin að átta
sig á því til fulls, að hin gamla
pólitiska flokkaskifting er dauð.
Kjósendurnir eru ekki búnir að
velja sér sess, undir hinum nýju
kringumstæðum.
Afleiðingin af þessu hvorttveggja
er sú að kosningarnar hafa verið
sérlega óhreinar. Margir hinna ný-
kosnu manna eru flokkleysingjar.
Kjósendurnir vita ekki hvar þeir
muni skipa sér í flokk. Sennilega
er það meir að segja svo um suma
hina nýkosnu þingmenn, að þeir
ráða það ekki við sig til fulls, fyr
en þeir koma á þing, hvar þeir
muni velja sér sess.
Það er þess vegna enginn mað-
ur til á þessu landi, sem getur
sagt hverjir eða hvaða stefnur
munu verða ríkjandi í þinginu á
næstu árum.
Mun ísland vera eina ríkið i
allri Norðurálfu sem hefir náð svo
litlum pólitiskum þroska.
II.
Fyrstu tilraunina að ráða í hvað
muni taka við og fyrstu tillöguna
um hvað eigi að taka við flytur
Einar stjórnmálaritstjóri Arnórs-
son í Morgunblaðinu á sunnudag-
inn var. Er sú tillaga eftirtekta-
verð og merkileg fyrir margra
hluta sakir.
Hann byrjar á því að slá sam-
an í einn flokk tveim af flokkum
þeim sem voru á síðastá þingi:
þversummönnum oglangsummönn-
um. Einar kallar þá nú einu nafni:
sjálfstæðismenn.
Hefir verið að því vikið áður
hér í blaðinu, að til mundi standa
sættir og samvinna að einhverju
leyti, milli þessara flokksbrota,
þrátt fyrir alt sem á undan er
gengið. Ummæli Einars munu vera
full sönnun þess. Þversum og
langsumflokkarnir munu vera að
renna saman að miklu leyti. En
þvi trúir Tíminn ekki, að allir
þversummenn sverjist i fóstbræðra-
lag við langsummenn.
í>ótt Einar Arnórsson þannig
lýsi til hjónabands með þessum
tveim heiðurspersónum, og þótt
eitt ónefnt blað hér í bænum hafi
lýst því yfir að »sjálfstæðismenn-
irnir« hafi borið fnllan sigur úr
býtum í kosningunum, þá kemst þó
Einar að þeirri niðurstöðu, sem er
hárrétt, að »sjálfstæðismennirnir«
(í hinni nýju hierkingu) séu ekki
nógu margir né öflugir til þess að
mýnda stjórn. En hann finnur
strax ráðið við því meini. Hann
stingur þegar upp á því hvernig
eigi að fara að því að ná meiri
hluta til stjórnarmyndunar:
»Sjálfstæðismennirnir« eiga að
fá nokkra af heimastjórnarmönn-
um í lið með sér til þess að mynda
stjórn, þá af þeim sem andvígastir
eru Tímanum.
III.
Það fer víst fleirum svo, eins
og ritstjóra Tímans, þá er þeir
lesa þessa bollaleggingar stjórn-
málaritstjórans, að þeim dettur í
hug sagan um það, þegar skratt-
inn fór að skapa mann.
í þessum bollaleggingum eru svo
stórkostlega miklar veilur, og til-
lögurnar framsettar af svo mikilli
fávisi, að enginn einasti maður á
íslandi, af þeim sem fengið hafa
mikla mentun, af þeim sem mikið
hafa fengist við opinber mál,
myndi hafa látið sér detta í hug
að framsetja þær á þennan hátt,
annar en Einar Arnórsson.
Höfuðveilan i tillögunum er sú,
að talað er um stjórnarmgndun og
sambrœðslu þingmanna úr ólikum
flokkum til samvinnu um stjórnar-
mgndun, án þess að minnast einn
einasta orði á eitt einasta mál-
eíni, sem þessir menn eigi að
sameinast nm, án þess að minn-
ast á hver eigi að vera stefna
þessarar samhræðslustjórnar í
þeim stórmálnm sem nú ern á
dagshrá þjóðarinnar.
Það er stjórnmálaritstjóri stærsta
blaðsins á íslandi, sem þetta gerir!
Án þess að nefna eitt einasta
málefni bræðir hann saman þvers-
um og langsum-flokkana, þá flokk-
ana sem við næstsiðustu kosningar
voru andstæðastir allra.
Öll siðustu þingár stóðu þeir á
öndverðum meiði. Þversumflokkur-
inn stóð að núverandi stjórn og
studdi bjargráðaráðstafanir hennar,
en langsummenn risu þar önd-
verðir á móti.
Getur vel verið, að nú sé eitt-
hvert það mál til sem þessir menn
flestir geti sameinað sig um, en
stjörnmálaritstjóranum þykir það
ekki taka því að nefna það mál.
Honum vir^st það aukaatriði, eða
er það þannig vaxið að betra er
að tala ekki um það opinberlega?
Og án þess að nefna nokkurt
málefni, eða stefnu, á að fá til
láns nokkra af heimastjórnar-
mönnum til þess að ná tölunni,
nægum meirihluta til stjórnar-
myndunar.
Einar Arnórsson.
----- (Frh.)
VIII.
Þess hefir fyr verið getið í þess-
ari grein, að Tímaflokkurinn hafi
orðið að fjörlesti stjórnmálastarf-
semi Einars Arnórssonar. Þar hefir
sem sé verið um algerðan stefnu-
mun að ræða. Og Einar hefir beðið
þar varanlegan ósigur. Til að skilja
þetta þarf að horfa lítið eitt til
baka í þingsögu íslendinga.
Jón Sigurðsson dó skömmu eftir
að landið fékk löggjafarþing og
fjarforræði. En lærisveinar hans
og menn sem höfðu mótast til góðs
af sambúðinni við þennan óeigin-
gjarna og drenglynda mann, réðu
mestu í þinginu fram um alda-
mótin 1900. Enginn þeirra var
jafnoki Jóns Sigurðssonar. En þeir
höfðu yfirleitt einn af hans miklu
kostum. Peir misnotuðu ekki þing-
valdið á einn eða annan hátt sér
til hagsmuna. Þeir voru yfirleitt í-
haldssamir menn. En þeir gerðu
mjög strangar kröfur um meðferð
almenningsfjár og réttlæti í opin-
beru lífi, engu síður en í viðbúð
einstaklinga. Þessar kröfur voru
bergmál af æfistarfi hins miklá
foringja. Gott dæmi um þetta er
það, að maður eins og Arnljótur
Ólafsson, sem kallaður var fésýslu-
maður eigi all-litill heima í héraði,
gerði lága og afar-sanngjarna þing-
fararreikninga, og svo var um
samverkamenn hans yfirleitt. Það
var eins og þessir menn fyndu til
með landssjóði og vildu spara
honum sem flest útgjöld.
Ben. í Múla, Jón á Gautlöndum,
Einar i Nesi, Ben. Sveinsson og
Arnljótur Ólafsson voru um alda-
mót 1900 horfnir af leikvelli stjóm-
málanna. í stað þeirra komu nýir
leiðtogar með gerólíkan hugsunar-
hátt. Einna fremstir þeirra voru
dr. Valtýr Guðmundsson, Þórður
Thóroddsen og B. Kr. Þeir voru
nútíma-»spekúlantar«. Þeir fluttu
siðgæðis-skoðanir »milliliðanna«
inn í þingsalinn. Stofnun íslands-
banka, þegar átti að leggja niður
Landsbankann, og veita dönsku
auðmannafélagi alveldi yfir Qár-
á