Tíminn - 24.12.1919, Síða 3

TIMINN
371
Við eigum að sjá um það, að
seglin séu þanin og stýrisböndin i
lagi. Pá mun byrinn ekki bresta.
Guð mun sjá fyrir því. »í því
birtist kærleikur Guðs meðal vor,
að Guð hefir sent sinn eingetinn
son í heiminn til þess að vér
skyldum lifa fyrir hann«.
Leyfið mér — því að á jólun-
um verða gamlar sögur svo lifandi
— að segja $kkur frá litlu atviki:
Eg var á heimleið úr skóla, á
Porláksmessukvöldi. Mér gekk alt
að óskum þangað til siðast. Pað
var nokkra klukkutíma leið frá
járnbrautarstöðinni og heim í þorp-
ið. Kirkjan okkar stóð kippkorn
frá þorpinu á iágri hæð. Af hæð-
inni sem eg var staddur á, lá leið-
in að kirkjunni í gegn um trjágöng.
Þegar eg kom inn í þau, sökk eg
á kat í snjó. Eg komst út úr fönn-
inni og reyndi með gætni að þræða
vegarjaðarinn. En í rökkrinu og
snjókomunni misti eg af réttri
stefnu og gekk áfram viltur, þang-
að til eg var orðinn dauðuppgef-
inn. Eg var íarinn að hugsa um
að setjast að og hvíla mig — þá
hefði verið úti um mig. Þá heyrði
eg klukknahljóm í fjarska. Eg var
orðinn sljór og ruglaður og af því
að í mér var jólahugur, þá fanst
mér að það hlytu að vera hirðar í
skóginum. Eg kallaði hátt — og
menn heyrðu til mín. Maður
nokkur tók mig í sleða. Klukkna-
hljómurinn haiði borgið lífi minu.
Eg ætla að segja aðra jólasögu:
Gamall vinur minn var einu sinni á
heimleið á stúdentsárum sínum.
Þegar hann var rétt kominn alla
leið — hann hafði koinið auga á
húsin í þorpinu — þá varð hann
svo yfirkominn af hungri, að hann
varð alveg magnþrota. »Hefði eg
einungis haft eina brauðsneið með
mér« — liugsaði hann, og svo
seig á hann svefn. Þegar hann
vaknaði aftur, nokkrum klukku-
og Jón Arason fór utan. Byggir
þetta aðallega og eiginlega ein-
göngu á bréfi Ögmundar biskups
til Ólafs erkidjákna Engilbrekts-
sonar í Niðarósi (D. I. IX, 137)
þar sem Ögmundur getur utan-
farar Jóns Einarssonar biskups-
efnis og Halls Þorsteinssonar, sem
Ögmundur vildi að fengi Oddastað.
í fornbréfasafninu er bréfið talið
ritað 15. júi 1523, um leið og
Ögmundur ritar fjögur hréf önnur
út af sama máli, en síra Jóns Ein-
arssonar er ekki getið nema í þessu
eina bréfi, og dagsetningin i forn-
bré/asafninu og ársfœrslan er ágisk-
un, að visu gömul, því að hún er
frá Árna Magnússgni, en bréfið er
sjálft óárfœrt og ódagsett.
Nú er það sannanlegt, þó að
dagsetningin væri rétt, að þeir síra
Jón og síra Hallur hafa ekki farið
utan sumarið 1523, því að hinn
7. mars 1524, eru þeir báðir stadd-
ir á íslandi og nefnir Ögmundur
biskup þá báða í dóm [D. I. IX,
178], setur Dr. Jón Þorkelsson það
liiklaust svo í registri fornbréfa-
stundum siðar, lá hann heima í
rúmi sínu; honum var sagt að
maður hefði fundið hann og kom-
ið honum heim. Hann opnaði svo
malpoka sinn rélt á eftir, og hvað
fann hann þar? Húsmóðir hans
hafði verið svo umhyggjusöm að
stinga þar niður nesti, án þess að
hann vissi um það. Hann var rétt
að segja orðinn úti vegna hungurs,
og þó hefði hann ekki þurft ann-
að en rétta út hendina eftir þeirri
fæðu sem hann bar á sér.
Vinir mínir! Við munum ekki
deyja. Klukknahljómurinn berst til
okkar, bjargar okkur með þessum
boðskap: »1 dag er yður frelsari
fæddur«. Hann er sálu okkar mat-
ur og drykkur: »Við skulum lifa
fyrir hann«.
Tvö skáld.
i.
Norðan af Ströndum eru ættuð
tvö yngstu og efnilegustu ljóðskáld-
in (fyrir utan Davíð Stefánsson)
þeir Jakob Thórarensen og Stefán
frá Hvitadal. Báðir hafa þeir gefið
út ljóðasöfn nú í haust og vetur.
Annað að visu endurprentun frá í
fyrra, en sama og nýtt fyrir allan
þorra manna, því að fyrri útgáfan
af Söngvum förumannsins er í fárra
manna höndum.
Það er fleira sameiginlegt þess-
um tveim skáldum, en uppruninn
við íshafsröndina. Þeir munu vera
frændur, nokkuð jafnir að aldri,
hafa þekst frá barnæsku og ef til
vill orðið fyrir sameiginlegum á-
hrifum á unglingsárunum, lifað við
svipuð lífskjör og virðast, eftir
Ijóðum þeirra að dæma, hafa keim-
likar skoðanir um suma mikils-
verða hluti. En lengra nær líkingin
varla. Efnisval, efnismeðferð og alt
safnsins, enda ekki minsta ástæða
til að efa það.
Síra Jón Einarsson hefir því alls
ekki farið utan fyr en vorið 1524,
og það er fjöl-margt, sem bendir
til þess, 'að þetta ódagsetta bréf
sé þá fyrst skrifað, um sama leyti
og hann fer utan, sem sé vorið
1524. Yrði það oflangt mál í stutt-
um ritdómi að rekja þau rök, sem
til þess liggja, en þau eru nálega
óyggjandi. En það hefir mjög mikla
þýðingu, ef því er slegið föstu, að
engin skjöl eru fyrir þvi, að sira
Jón Einarsson hafi komið til greina
sem biskupsefni fyr en vorið 1524.
Sagan verður þá öll önnur. Og
þar eð Jón' Arason fær að vera
einn um eyra Friðriks fyrsta vet-
urinn 1523—24, og það einmitt
um það leyti, sem konungur verð-
ur að knékrjúpa ríkisráði Noregs
um að fá konungdóm sinn viður-
kendan — en Hólabiskup var i
ríkifcráði Noregs — verður það
miklu skiljanlegra, að Jón Arason
ber svo fullan sigur úr býtum í
málinu. Það eru yfirleitt ótrúlega
mörg einstök atriði í þessum þætti
yfirbragð Ijóða þeirra er gagnólíkt.
Jakob er ekki fjarri að vera grein
á meiði Bólu-Hjálmars og Guð-
mundur Friðjónsson önnur. Þeim
skáldum öllum er yndi að hlaða
saman Grettistökum málsins, og
fer vel á, og þó best hjá þeim sem
elstur er og frægastur. Ljóð Stefáns
frá Hvítadal eru ekkert stuðlaberg.
Þau minna helst að blænum til
og yfirbragði á Þorstein Erlings-
son og Sigurð Breiðfjörð, meir þó
hinn siðarnefnda. Annars er þar
um engan náinn skyldleik að ræða.
Stefán fer mjög einn síns liðs á
skáldabrautinni. Ljóð hans eru
hvorki eins og fallandi foss, eða
hrynjandi skriður. Þau minna helst
— hin bestu þeirra — á óm hljóm-
skærra kirkjuklukkna. Stefán mun
jafnan talinn einkennilegt skáld.
En einmitt vegna séreðlis sins, er
hann ekki líklegur til að hafa bæt-
andi áhrif á yngri skáld, ef um
blinda eftirlíkingu er að ræða.
Hver annar, sem vildi lána ljóð-
vængi hans, myndi vinna sér til
óhelgis þegar í stað. Því sérkenni-
legra sem skáldið er, því hrapar-
legri verða eftirstælingarnar. Þeir
sem enn minnast hinna leiftrum-
fáðu, eldi-slungnu ljóða, sem við-
vaningar gerðu fyrir nokkrnm ár-
um — á lánuðum fjöðrum frá
E. Benediktssyni, munu skilja og
samþykkja þá viðvörun.
II.
Jakob Thórarensen er fyrir all-
löngu orðinn þjóðkunnur maður
fyrir ljóð sín. Hann var fyrir
nokkrum árum hin eina hækk-
andi stjarna, sem sýnileg var á
ljóðhimni íslendinga. Ef til vill
hafa ekki allar vonir rætst, sem
Ijóðelskir menn gerðu sér þá um
hann. En þær hafa heldur ekki
brugðist að öðru leyti en því sem
fremur má kenna samtíðinni, en
skáldinu sjálfu. í »Snæljósum« eru
sögunnar, sem horfa nokkuð öðru-
vísi við, þá er þessi dagsetning er
leiðrétt. En út i það skal ekki
nánar farið að sinni.
Þetta atriði er smátt hjá hinu,
en það er um viðskifti þeirra bisk-
upanna Jóns og Gissurar Einars-
sonar. Víkur höfundur mjög laus-
lega að þeim, enda á hann eftir-
leikinn að ræða um þau nánar, þá
er hann ritar sérstaklega um Giss-
ur biskup. En það sem að þeim
er vikið lauslega er mjög í aðra
átl, en eg er sannfærður um að
verið hafi. Og hitt vil eg fullyrða,
að meðan ekki er varpað réltu ljósi
yfir þau skifti, fæst ekki fullkom-
in né rétt mynd af Jóni Arasyni
og þess vegna hefði höf. ekki átt
að tjúka við þessa bók, fyr en
hann hafði krufið þetta mál tit
mergjar. Er hér hvorki rúm eða
staður til þess að rita nánar um
það yfirgripsmikla mál að þessu
sinni, hvað sem síðar verður, en
báðir vaxa þeir í áliti biskuparnir
verði sú niðurstaða talin rétt, sem
eg er sannfærður um að rétt er.
Hlakka eg til að sjá hver verð-
mörg ágæt kvæði, og brot af kvæð-
um. Stundum koma þó sprungur í
krystallinn, en nær því alt af sjást
merki þess að J. Th. á auðvelt
með að vekja áhuga og halda at-
hygli lesarans. Með »Snæljósum«
hafði J. Th. áunnið sér sæti með-
al skálda 20. aldarinnar.
Síðan hafa við og við birst eftir
hann einstök kvæði í blöðum og
tímaritum. Nú hefir hann safnað
þeim og allmörgum öðrum í góða
bók er hann nefnir r>Spretti<.(. Sum
bestu kvæðin eru áður kunn, t. d.
Eldabuskan, Ásdís á Bjargi, Hrefna
á Heiði, Kvæði við heimkomu
Steph. G. Stephanssonar o. fl. Eru
þar margar prýðisfallegar vísur, t.
d. þessi um Gretti:
»Djásnafár úr föðurgaröi
fór hinn sterki sveinn.
Heillaósk né afturkomu
orðaði þar ei neinn.
Með honum gekk á mikla veginn
móðurhuginn einn«.
Hrefna á Heiði hafnar bónorði
sýslumannsins, en heldur trygð við
unnustann, þótt hann hafi reynst
sekur um þjófnað:
»Fram hún gekk í hversdagsklæðum
kurteis, há og tíguleg« —.
Hrefna segir við dómarann:
»Þegar hann pér lausan látið
leggjum við á brattans fjöll.
Heitt skal beðið, hljótt skal grátið,
að hendi hann aldrei sama mátið.
Seint á að kvölda í kærleikshölk.
Og um Klettafjallaskáldið:
»Af þér straukstu vetrarvindinn,
vast pér upp á hæsta tindinn,
söngva vanst úr víðsýninu
vökufús og geislakær«-----.
----»Sólarris að vestanverðu
virðir Frón þinn hörpuslátt,
arnfleygastur íslendingur,
ameríski bragkýfingur«-------.
Sjölug einstæðingskona, niður-
setningur, sér glæsimyndir æsku-
ástanna í eldslogunum:
ur niðurstaða Þáls, þá er hann tekur
það efni til sérstakrar yfirvegunar.
Fleiri einstakra atriða verðúr
ekki getið, sem eru smærri og
skifta minna máli. —
Þessi bók á að vera mikið keypt
og mikið lesin. Samfara þeim góðu
kostum hennar, sem nú hafa verið
taldir, er frágangur hennar og út-
gáfan í heild sinni hin prýðileg-
asta. Það er skylda okkar íslend-
inga að setja söguvísindin öllum
vísindum og listum ofar. Það er
metnaður okkar, að hafa á fyrri
tíð slaðið öðrum þjóðum framar á
því sviði. Getum við ekki enn
staðið framarlega þar, getum við
það hvergi. Nýjum og ágætum
sagnfræðing eigum við að fagna
betur en nokkrum visindamanni
öðrum, því að hann á að setjast
á bekk með frægustu sonum þessa
lands. Almenningur á íslandi á að
gera betur við hann en aðra bóka-
gerðamenn, í því efni að lesa sagn-
fræði meir en aðrar bækur og
fylgjast betur með á því sviði en
nokkru öðru. Það gerðu feður
okkar og gerðu garðinn frægan.
Það eigum við og að gera. Tr. P.