Tíminn - 10.01.1920, Page 1

TIMINN
um sextiu blöð á ári
kostar tíu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
i Regkjavík Laugaveg
17, sími 286, út um
land i Laufási, simi 91.
IT. ár.
Reybjayík, 10. janúar 1920.
1. biað.
Fall sænsku ráðherranna.
Flestir munu hafa heyrt, að tveir
sænskir ráðherrar hafa nýlega orð-
ið að víkja sæti, en íslensk blöð
hafa hingað til engar nánari fregn-
ir flutt af málavöxtum og væri
það þó vel þess vert.
Ráðherrarnir, Axel Schotte og
Kerner Rydén, urðu uppvísir að
því að hafa nú meðan stríðið slóð
yfir, keypt hlutabréf í félaginu
»Svensk Import«, sem fékst við
kaup og sölu á matvöru. Ráðherr-
arnir eru báðir viðurkendir gáfu-
og dugnaðarmenn og hvorugur
þeirra tók nokkurn þátt í stjórn
hlutafélagsins. Og samt hófust, óð-
ar en þelta vitnaðist, almennar
blaðaárásir á þá. Menn litu svo á,
að ráðherrarnir hefðu með hluta-
bréfakaupunum ofurselt sig þeirri
freistingu, að taka eigin hagsmuni
fram yfir almenningshag. Jafnvel
flokksblöð ráðherranna tóku þátt
í árásinni, en hin sem lögðu þeim
liðsyrði, gerðu það með hangandi
hendi. Málalokin urðu þau að ráð-
herrarnir sögðu báðir af sér eftir
skamman líma, fyrir lilstylli sinna
eigin flokksmanna.
Tíminn teiur að hann geti
gefið lesendum sínum besta hug-
mynd um skoðanir alls þorra
sænsku þjóðarinnar á slíku máli
sem þessu, með því að birta kafla
úr nokkrum greinum úr »Göte-
borgs Handels- og Sjöfartstidning«,
sem er eitt af elstu, áreiðanlegustu
og gætnustu blöðum Svía.
17. nóv. segir blaðið: »Louis de
Geer var ef til vill enginn afburða
stjórnmálamaður. En hann var á-
reiðanlega mjög gætinn og heiðar-
legur. Hann gætti þess vandlega
að binda sig ekki neinum þeim
böndum, sem hugsanlegt væri að
héldu honum frá að taka eingöngu
tillit til almenningsheilla í stjórn-
arráðstöfunnm sínum. Hann segir
í Endurminningum sínum frá því,
að hann hafi neitað að kaupa
Qögur hlutabréf í »Stockholms En-
skilda bank«, sem O. A. Wallen-
berg hafði boðið honum. Banka-
maðurinn mikli hefir þó vafalaust
gert honutn tilboðið af góðum
huga, hann unni de Geer þess að
gera góð kaup. En de Geer var
hræddur við öll áhrif og tillit og
þáði ekki boðið. Það hefði sann-
arlega ekki verið til annars en
góðs, að andi de Geers hefði lifað
áfram meðal sænskra stjórnmála-
manna. Það eru ýmsar opinberar
stöður í þjóðfélagi okkar þannig,
að þeir sem þær skipa, verða að
sætta sig við að sneiða hjá ýmsu
þvi sem öðrum lcann að líðast
bótalausta.
22. nóvember síðastliðinn segir
blaðið svo: »Allir menn verða að
hafa eitthvað til að trúa og treysta
á. Ýmsir, og það ekki síst meðal
vinstrimanua, hafa mist trúna á
Guð og annað líf. Far sem trúin
var, er orðinn eftir tilfinnanlegur
tómleiki, sem reynt er að fylla
upp í með þeirri pólitisku trú
einni, að kynslóðirnar bæöi geti
og eigi að skila þjóðfélögunum af
sér í betra standi en þær tóku við
þeim. Heiðarleiki og trygð við
hugsjónir eru dygðir sem hafa
virðingu allra góðra borgara, hvort
sem þeir eru trúaðir eða vantrú-
aðir.
Pessi pólitiska trú er grundvöll-
ur alls heilbrigðis í opinberu lífi.
,Ef fótunum er kipt undan henni
verður pólitíkin ekkert annað en
kaldranalegt »ote-toi que je m’y
mette«, (hypjaðu þig burtu, svo eg
geti sest) olnbogaskot til beggja
handa, til að ryðja sér braut til
vegs og valda. Þá draga allar góð-
ar vættir sig í hlé út úr stjórnmál-
unum, en samviskulausir brallarar
koma í þeirra stað. Pcgar hátt-
standandi menn, foringjar þjóðar-
innar, kippa fótunum undan trú al-
mennings á heiðarleik i stjórnmála-
lifinu, með því að breyla algerlega
i bága við hugsjónir sínar eða em-
bœttisskgldu, þá hafa þeir, hvað sem
i lögum stendur og hvernig sem
þeir regna að fara undan i flœm-
ingi, drggt pólitisku syndina gegn
heilögum anda. Hegningin verður
að vera pólitiskur dauði. Ekkert
annað fullnœgir almennri réttlœtis-
tilfinningu :).
Það er óvenjulegt að heyra jafn
samróma álit og allir flokkar kveða
upp yfir hinum sorglegu uppljóstr-
unum í sambandi við gjaldþrot
hf. Svensk Import. Það eru að eins
fá blöð, sem veigra sér, vegna
skammsýns flokksfylgis, við að
kveða upp þunga dóma, en les-
endur þeirra fylgja þeim ekki í
hálfvelgjunni. Mál þetta er ekki og
á ekki að vera flokksmál, því hér
er heill þjóðarinnar, sem stendur
öllum flokkshag ofar, í veði«.
Sama dag segir blaðið enn frem-
ur: »Vér neyðumst til að láta
undrun vora í Ijósi yfir því, að
ráðherrarnir, sem hafa verið svo
ólánssamir að lenda i makki við
h.f. Svensk Inport, hafa enn ekki
tekið afleiðingunum af gerðum sín-
um. Þeir komast ekki hjá örlögum
sínum, þó að brall þeirra eigi að
sumu leyti skylt við slysni. Það
breytir heldur engu, þótt báðir
séu dugandi menn. Schotte á að
baki sér langa þingsögu, sem hefir
borið vott um heiðarleik og skyldu-
rækni. Hr. Rydén er að allra dómi
dugnaðarforkur. Það virtist svo
sem hann ætti margt óunnið í
sænskum stjórnirálum. Ef ráðherr-
arnir hefðu straks sagt af sér, þeg-
ar Svensk Importhneykslið kom
upp, þá hefðu árásirnar á þá al-
drei orðið eins ákafar og þær eru
nú orðnar. Þá hefði almennings-
álitinu verið fullnægt. Almenningur
hefði virt á betri veg fyrir þeim
ef þeir hefðu sagt af sér blátt
áfram og hiklaust. En nú hafa þeir
því miður tekið annan kost. Það
efast enginn um að þeir hafa góða
samvisku. En þá hefir skort skiln-
ing á og tilfinningu fgrir því hvað
menn i þeirra stöðu mega leyfa sér.
En sljóleiki þeirra í þessu efni
breytir engu um dóm almennings.
Almenningsálitið hvílir í þessu efni
á góðum grundvelli, heilbrigðri
réttlætistilfinningu. Það er sjálfsögð
krafa til þeirra manna sem takast
á hendur ríkisstjórnina, að þeir
séu óaðfinnanlegir í bestu merk-
ingu þessa orðs. Pað er ekki nóg,
að þeir séu óaðfinnanlegir frá sjón-
armiði laganna. Það er ekki nokk-
ur efi á, að báðir ráðherrarnir eru
óaðfinnanlegir frá því sjónarmiði.
En það er síst nóg. Ráðherrar eiga
að vera gæddir svo mikilli dóm-
greind og næmi sem heldur þeim
frá öllum afskiftum af tvísýnum
fyrirtækjum.
Vinstrimannastjórnin má ekki
brjóta þessi lögmál. Það má ekk-
ert slá af ráðherraskyldunum. Það
má ekki koma fyrir að vinstrimenn
sjái í gegnum fingur við sína menn
1) Allar leturbreytingar gerðar hér.
um þá hluti, sem þelr sjálfir hafa for-
dæmt með sterkustu orðum máls-
ins. Ef stjórnin heimtar ekki sjálf
nýja menn í stað þessara tveggja,
þá er eins og hún ætlist til að eitt
gangi yfir hana alla. Afleiðingin
yrði, að stjórnin misti virðingu
manna, en það er ekki varlegt að
hætta á slíkt á þessum erfiðu tím-
um. Það væri ólíkt hættulegra fyrir
stjórnina, en að skifta um tvo ráð-
herrana. Ef forsætisráðherrann hik-
ar við að skifta um ráðherra, þá
munu þeir Schotte og Rydén senni-
lega draga alla stjórnina með sér
niður úr valdasessinum«.
»Dagens Nyheter«, sem er flokks-
blað ráðherranna, fylgdi þeim úr
garði 26. nóv. með þessari kveðju:
»Þó að vinstrimenn standi í mik-
illi þakkarskuld við hina fráfar-
andi ráðherra, hefir það verið al-
ment álit, að það sem komið hefir
fyrir hafi gert þá óhæfa til að gæta
alþjóðarhags, enda hefir það reynst
þeirra eigin skilningur. En það
veitir nokkura huggun, að það er
viðkvæm pólitisk sómatilfinning,
sem hefir neytt þá til að segja af
sér. Sœnskir vinstrimenn munu fram-
vegis, eins og hingað til, líta á sig
sem forvigismenn kröfunnar um
heilbrigði og heiðarleik i öllum við-
skiftum Sá sem lœtur lögin ganga
jafnt yfir skglda sem óskylda, hefir
sgnt, að hann er hœfur vörður lag-
anna«.
Við áramótin,
i.
Fyrsti mánuður ársins er kendur
við guðinn Janus. Sá hafði tvö
höfuð. Horfði annað fram en hitt
aftur. Liggur sú hugsun hér á bak
við, að á. áramótum nemi menn
staðar, skygnist um og horfi aftur
og fram.
Grein sem birtist í Heimskringlu
19. nóv. f. á. gefur tilefni til al-
varlegra hugleiðinga, sem elcki síst
munu mörgum í hug koma um
áramótin. Greinin heitir »Bitlingar«
og er þetta upphaf:
»Það er oft talað um fjárbruðl
hér í landi, að stjórnirnar séu
eyðslusamar og sói og eyði al-
mannafé í ráðleysi og heimsku.
Má vera að nokkuð sé til í þeim
staðhæfingum, en víðar er pottur
brotinn í þeim sökum.
Tökum til dæmis vort kæra ætt-
land, ísland, og fjármálastjórn þess.
Vér efumst um að nokkursstaðar
undir sólinni séu löggjafar nokk-
urrar þjóðar jafn örlátir á al-
mannafé, sem þar. Komi einhver
að þinghúsdyrunum og biðji um
styrk til þessa eða hins, þá er
honum óðara veittur hann. Þeir
eru svo gestrisnir og gjafmildir á
Fróni.
Það er orðið alsiða þar, ef ein-
hver náungi óskar að sigla til út-
landa »sér til gagns og skemtunar«,
að hann biður alþingi um styrk
til fararinnar, og fær hann. Árang-
urinn af slíkum utanlandsferðum
er venjulega sáralítill, en skemtun
að sjálfsögðu fyrir þann, sem siglir,
og alþingi lætur sér það nægja.«
Niðurlagið er á þessa leið:
»í flestum löndum, sem vér
þekkjum til, er hvatt til sparnað-
ar. Spariðl spariðl er hrópað úr
öllum áttum. Á Islandi kveður við
annan tón. Þar situr eyðslan í
fyrirrúmi og hrópið er: Eyðiðl
eyðið!
Þjóðir heimsins eru að sligast
undir skuldabyrði landanna. ísland
er með sama markinu brent. En
þjóðbræður vorir láta það ekki á
sig fá, þeir vita að það er altaf
búningsbót að bera sig karlmann-
lega, og »slá sem mest um sig«,
eins og þeir segja á Reykjavíkur-
íslensku, þegar sem minstu er úr
að spila.
Pað eru þjóðareinkennin.«
Það er glögt gestsaugað og það
er vel farið að landar okkar vestra
segi okkur til syndanna, en við
eigum að taka bendingar þeirra til
yfirvegunar.
Hér er ekki drepið nema á eitt
atriði, en á það sem mest ber á,
um egðsluna í þjóðarbúskapnum
islenska. Er langt frá því að Tím-
inn sé andstæður þeim fjárveiting-
um öllum sem þingið hefir veitt
svo ríkulega til fjölmargra ein-
stakra manna, en hann álítur að
þingið hafi alls ekki kunnað sér
hóf í þeim efnum. Það hafi um
of látið leiðast af þeim sem ör-
Iátir eru á landsfé. Það hafi ekki
nægilega kunnað að gera mun góðs
og ills, í þessum efnum. Það hafi
ekki rétlilega lifað eftir reglunni
að verðlauna ekki og styrkja aðra
en þá sem voru þess fyllilega verð-
ugir. Það hafi ekki nægilega teltið
tillit til þess að fjáröflunaraðferðir
ríkisins eru í hinni mestu óreiðu,
en nú standa fyrir dyrum hinir
erfiðustu tímar. Það hafi blátt á-
fram lifað um efni fram í þessum
efnum.
Jafnframt — og það er stærsta
atriðið — hafi þingið, með því að
ausa um of út fé til þessa, og með
því að vanrækja og leyfa fjármála-
stjórninni að vanrækja það að afla
landinu hæfilegra tekna, með rétt-
úin aðferðum, neyðst til þess að
sýna ofmikla sparsemi um að
styrkja atvinnuvegina, efla þjóðar-
búskapinn í heild sinni og búa
sig þannig undir hina erfiðu tíma,
sem yfir standa og i hönd fara.
Þarf ekki — í dálkum þessa
blaðs — nema að minna á það,
sem er samstælt því sem á undan
er sagt, að þingið fór inn á þá
braut að stofna til hins dýrasta
tildurs út á við, sem dregið getur
á eftir sér þann ómagahálk sem
alt sligi.
En hvaðanæva utan úr heimi
heyrast viðvörunarorðin: Sparið,
sparið! Fyrir ári síðan flaut alt í
peningum stríðsgróðamannanna.
Allir virtust hafa nóga peninga
handa á milli. Nú eru þeir horfn-
ir. Peningar eru að verða sjald-
gæíur lilutur á markaðinum. Það
er búið að setja þá fasla. Það er
komið að skuldadögunum. Fjár-
málaharðindin standa fyrir dyrum
og hlífa engu. Sá sem sungið hefir
og dansað í stað þess að safna
korni, verður miskunnarlaust úti í
þeim vetrj^ Hún endurtekst oft
sagan um feitu og mögru kýrnar
hans Faraós.
Og þó er það ekki nema ann-
að og veigaminna atriðið að
spara. En þegar sú ranghverfan
snýr út, að sýna takmarkalítið ör-
læti um fjárveitingu til einstakra
manna og tæma sjóðinn svo til
þeirra hluta að skera verður við
nögl framlög um viðreisn atvinnu-
veganna, verður að mótmæla
hvorttveggja jafnkröftuglega.
II. •
Fjármálastjórnin íslenska hefir
farið hríðversnandi upp á síðkast-
ið. Eitt höfuðmeinið er það, sem
áður hefir verið vikið að hér í
blaðinu, að þingið er búið að taka
öll völdin í þeim efnum af stjórn-
inni. Er það hin mesta óhæfa,
því að það liggur i hlutarins eðli
að þingið getur ekki haft jafnglögt
yfirlit yfir fjárhagsástand landsins
og stjórnin, það hefir hvorki tíma
né aðstöðu til þess að meta hvað
landinu er fært að gera. Hitt hefir
bæst ofan á upp á síðkastið, að á
þinginu og í fjárveitinganefnd hafa
ráðið mestu óheppilegir menn og
það eindregnustu andstæðingar
stjórnarinnar. Þarf ekki orðum að
því að eyða, hversu öll ábyrgðar-
tilfinning er nálega útilokuð með
þessu skipulagi, um að hafa fjár-
hagsástandið í góðu lagi.
Eitthvert allra þýðingarmesta
sporið um að laga fjárhagsástandið
er því það, að flytja aðalvaldið
aflur frá þinginu til stjórnarinnar,
að fara að lifa eftir þeirri reglu,
að meðan stjórn situr, þá fái hún
að ráða í aðalatriðum. Að öðrum
kosti skipi þingið nýja stjórn. Það
er misnotkun þingræðisins að hafa
einungis stjórn til málamynda, en
einstakir þingmenn séu þeir sem
öllu ráði, smáu og stóru. Vilji þeir
fara svo að, eiga þeir að vera í
stjórn.
Það er því einhver þyngsta
skyldan sem nú hvílir á hinu ný-
kosna þingi, að skipa sterka stjórn,
enda sé að þvi verki gengið með
málefni og ákveðnar stefnur fyrir
augum, en ekki fyrst og fremst
með tilliti til persóna. Því næst
sé sú regla tekin upp, að um fjár-
veitingar og fjármálastjórnina yfir-
leitt, séu mest völdin hjá fjármála-
stjórninni, en ekki hjá fjárveitinga-
nefndunum og alþingi.
Hitt aðalatriðið um að sjá fjár-
hag landsins borgið, þarf ekki að
ræða um í þessu sambandi — fjár-
öflunaraðferðirnar, þar eð loks er
nefnd sett á laggirnar til þess að
koma fram með tillögur um þá
liliðina. Einungis skal það opin-
berlega sagt, að til þeirrar vinnu
má ekkert spara og þjóðin á afar-
mikið undir því að sú nefnd vinni
rösklega og fljólt, þó án þess að
vera of fljótvirk. (Niouri.),
Hæstiréttur. Síðustu dómar yfir-
dóms voru kveðnir upp skömmu
fyrir nýárið. Flutti Kristján Jóns-
son dómstjóri ræðu við það tæki-
færi og rakti sögu dómsins. Er
það nú auglýst í Lögbirtingablað-
inu að hæstaráttarritari geíi út
stefnur til dómsins frá ársbyrjun.
Vegna þess að viðgerðin á her-
bergjum þeim í hegningarhúsinu,
sem hæstiréttur á að vera í, er
ekki lokið, mun það frestast um
nokkra daga að rétlurinn taki til
starfa.
Rétturinn verður lialdinn á mánu-
dögum, miðvikudögum og föstu-
dögum kl. 1 síðdegis, og á öðrum
dögum, ef þörf krefur. Þingleyfi
eru frá 21. des. til 6. jan., um
dymbilviku og páskaviku og frá
24. júní til 14. september.
Blöðiu. Heyrst hefir að Kvenna-
blaðið hætti nú að koma út. Hafa
komið 25 árgangar út af því. —
Morgunblaðið minkar niður í ísa-
foldarstærð. — Nýtt blað mun eiga
að fara að koma á Seyðisfirði og
á að heita Austurland. Ritstj.
mun verða Guðmundur Hagalín.