Tíminn - 17.01.1920, Blaðsíða 3

t;íminn
7
hann veröi forseti lýðveldisins, en
Poincaré, forsetinn, sem frá á að
fara, verði einn í hinni nýju stjórn.
Eitt af stórblöðunum í París hélt
þvi fram, að kosningarnar snerust
í rauninni um Boichevismann, og
eru því úrslitin fullkominn ósigur
Bolchevicka á Frakklandi. Annars
urðu kosningarnar tiltölulega há-
vaðalitlar síðustu dagana, vegna
þess, að prentara verkfall stóð þá
yfir og kom því sáralítið út af
blöðum
— i'ýr stjórnmálaflokkur er ný-
lega stofnaður í Danmörku og
nefnir sjálfan sig: vinstri-sócíalista.
Eru það þeir úr socíalista-flokknum
sem næstir standa Blochevickum,
sem hafa slitið flokksböndum við
hina gætnari gömlu flokksbræður,
og aðhyllast Bolchevismann, að
mestu eða öllu leyti. Hafa j'ms
félög slegið sér saman um flokks-
stofnunina. Gera dönsk blöð ekki
mikið úr þessari flokksstofnun.
— Nefnd heflr nýlega verið skip-
uð í Danmörku til þess að endur-
skoða fyrirkomulagið á kenslunni
við landbúnaðar-háskólann. Hafa
meðal annars komið fram tillögur
um það, að verklega kenslan fari
að iniklu leyti fram á búgörðum
rikisins.
— Eitthvert allra mesta ábyggju-
efni Þjóðverja er það hve lítið þeir
eiga eftir af verslunarflota sínum,
enda var afarmikið tekið af skip-
um þeirra þegar í byrjun stríðsins,
mest alt það, sem var í útlendum
höfnum, og við friðarsamningana
urðu þeir nieðal annars, að láta
ógrynni af skipum í skaðabæturn-
ar. Er svo talið, að allur þýski
verslunarflotinn sé nú ekki nema
hálf miljón smálestir (brúttó). í
mesta lagi helmingur þessara skipa
er yfir þúsund smálestir (brúttó),
en hin flest svo lítil, að það borg-
ar sig ekki að nota þau til annara
flutninga en um Eystrasalt og
Norðursjóinn. Um 54 þús. smá-
lestir teljast í Brimum og um 82
þúsund í Hamborg. Má geta þess
til samanburðar, að fyrir stríðið
var verslunarflotinn í Brimum 1,3
miljón smálestir (brúttó) og í Ham-
borg 2,6 milj. smá.lestir (brúttó).
Eiga þær borgir því ekki eftir nema
um 31/* af hundraði af verslunar-
flota sínum. Pjóðverjar þykjast þó
ekki af baki dottnir í þessu efni
og búa sig undir það af kappi að
smiða ný skip, enda hafa þeir þeg-
ar fengið nauðsynleg efni til skipa-
smíðanna, og þótt kolaskortur sé
í landinu, er það ekki látið koma
niður á þessari atvinnugrein.
— Norðmenn leggja nú geysi-
lega mikla áherslu á það, að auka
verslunarflota sinn. Er svo talið,
tilraun til þess að reikna út sann-
virði eða hreint kostnaðarverð á
neinni vörutegund (innkaupsverð
fob, farmgjald, vátryggingu eða
þv, u. 1.) og væri það þó nauð-
synlegt til þess að sjá, hve mikil
álagningin hafi verið. Meðan engir
slíkir reikningar fást, er ómögu-
legt að segja neitt ábyggilega urn
peningalega niðurstöðu einokunar-
innar, né hvort hin aumu versl-
unarkjör landsins voru inestmegnis
að kenna harðýðgi kaupmannanna,
ástandi heimsmarkaðarins, eða
styrjalda þeirra sem Danmörk átti
þá í.
í sambandi við þetta get eg ekki
varist að minnast á röksemda-
færslu höf. á bls. 399. Hann þyk-
ist þar sanna, að landsmenn bafi
grætt á verðlagsbreytingu eftir nýrri
kaupsetningu með því, að inn-
flutningnr peninga hafi aukist þrjú
næstu árin á eftir og muni þeir
ekki hafa flust út afturl Skyldi
hagstofan ganga inn á þessa rök-
semdafærslu.
Allan einokunartímann virðist
hafa staðið deila um, hvernig
versluninni skyldi hagað, hvort
heldur höfð umdæmaverslun eða
allsherjarverslun. Petta mikla deilu-
mál reynir höf. alls ekki að leysa,
né heldur kemur hann fram með
í einni heild ástæður með og móti
hvoru fyrirkomulaginu fyrir sig.
að þeir hafi gert samninga um
smíðar á skipum, sem samtals
bera Í3U mitjónir smálesta. Eiga
langflest skipin að smiðast utan-
lands og meir en helmingur þeirra
í Englandi. Hefir norska stjórnin
gert sérstaka samninga við Eng-
lendinga út af þessum skipasmíð-
um og hefir orðið að heita þeim
250 milj. kr. láni með góðum kjör-
um, til þess að fá útflutningsleyfi
á þessum væntanlega skipastól.
— Friðarsamningarnir við Þýska-
land voru loks undirritaðir 10. þ.
m., og á nú að senda herfangana
heim til Pýskalands. Kveður þýska
stjórnin þá landshluta sem undan
ganga um Ieið og hún birtir und-
irskrift samninganna.
— Svíar hafa gefið út skýrslur
um sænska verslunarflotann fyrir
og eftir stríðið og lagt verð á eftir
venjulegu markaðsverði. Hafa þeir
mist mikið af skipum, en engu að
síður er verslunarflotinn nú mark-
falt verðmætari í krónutali en fyrir
stríðið. Er taliö að hann væri rútn-
lega 1 milj. smálestir (brúttó) fyrir
stríðið og virtur á 182 milj kr.
og er hér einungis átt við gufuskip
og mótorskip. Nú telst smálesta-
talan (brúttó) rúmlega 950 þús.
en hann er virtur á 423 milj. kr.
í haust töldust Sviar eiga 1228
gufuskip, 417 mótorskip og 1067
seglskip.
— Pjóðverjar eru byrjaðir á því
að breyta sumum gömlu herskip-
unum — sem þeir ekki þurftu að
láta af hendi — í verslunarskip.
Gera þeir sér bestu vonir um góð-
an árangur af því.
— Fyrsta kona sem nær þing-
kosningu á Englandi er miljónera-
frú að nafni Astor. Maður hennar
var þingmaður í þessu kjördæmi.
Hann fluttist í lávarðadeildina, og
tókst að láta konuna halda sætinu.
Frjálslyndu blöðin gefa ótvírætt í
skyn að frúin eigi meira af pen-
ingum en stjórnmálagáfum og
þekkingu.
— Búist er við kosningum i
Englandi í febr. eða mars. Hinn
mikli meirihluti sem styður nú-
verandi stjórn var kosinn með það
eitt fyrir augum að láta Pjóðverja
fá harða friðarsamninga. En til
innanlandsframkvæmda er þessi
stóri flokkur miður fær.
— Samvinnuflokkurinn enski á
í stöðugri baráttu við auðvaldið
út af tvöföldum sköttum sem reynt
er að koma á inneign í félögun-
um. Fyrst reynir ríkið að láta
gjalda af inneign allra félagsmanna
sameinaðri, en tekur aftur sama
skattinn af hverri einstaklings eign.
Petta er skoðað eins og herbragð
af hálfu auðvaldsins, til að hnekkja
Prátt fyrir það hallast höf. þó
augsýnilega að umdæmaverslun-
inni eins og Árni Magnússon. —
í rauninni kemur í sögulok fram
ekki ósvipuð deila um hvort sé
betra frjáls samkepni, eða alls-
herjarskipulag á versluninni, og
virðist höf. þar án frekari rök-
semda fylgja fram stefnu hinnar
frjálsu samkepni. Nú er vitanlega
ekkert til þess að segja, þó að
hann hafi sem einstaklingur þessa
skoðun nú á tírnum án þess að
færa rök fyrir, þegar um enga
vísindalega sögurannsókn er að
ræða, en um liðna tímann er öðru
máli að gegna. Þó að versluuar-
stétt landsins sé útgefandi þessa
rits, sýnisl ekki of mikils krafist
af jafn vel metnum vísindamanni
og höf., að verslunarsaga hans láti
ekki í veðri vaka yfirburði hinnar
frjálsu samkepni, sem þessi stétt
berst fyrir, nema þá jafnframt sé
komið með óyggjandi rök. —
En meinin við einokunarverslun-
ina sýnast alls ekki hafa verið
þau, að einkasala og allsherjar-
skipulag á verslun sé lakara en
frjáls samkepni, heldur fyrst og
fremst, að hagsmunir íslendinga
voru oft fyrir borð bornir fyrir
hagsmunum erlendra kaupmanna
eða konunga, með öðrum orðum,
að verslunin átti ekki heima í
landinu sjálfu, en í öðru lagi var
framförum félaganna, því að ein-
stakir kaupmenn borga ekki nema
einfaldan skatt. Þessi deila hefir
gert ensku kaupfélögin að pólitísk-
um flokkum.
— Samvinnublaðið enska gagu-
rýnir skarplega orð úr ræðu Lloyd
George, þar sem hann segir að
einstaklingsframkvæmdir hafi sýnt
ótvíræða yfirburði í kepni við fé-
lagsframkvæmdir. Blaðið telur þessi
orð og meðfylgjandi athugasend,
styrjaldaraoð frá hálfu ráðherrans,
á hendur ensku samvinnustefnunni.
— Lauslegar fréttir frá Ítalíu
herraa að í ráði sé að ríkið af-
hendi samvinnufélögunum þar í
landi allmikið af óræktuðu og hálf-
ræktuðu landi, til yrkingar.
— Herstjórnin í Dublin hefir
látið boð út ganga, að enginn
megi eiga bifreið eða mótor-hjól
þar i landi neraa með sérstöku
leyfi yfivaldannu. Og sé annaðhvort
ekki beðið um leyfi, eða því synj-
að, megi taka flutningstækið af
eigandanum, sennilega fyrir ekki
neitt. Kviðdómar mega ekki starfa
þar. Búist við þeir hlífi samlöndum.
— Deilur út af kolamálum í
Bandaríkjunum hafa leilt til þess
að verkamenn efla flokk þar i landi,
bjóða fram kandídat við forseta-
kosningar o. s. frv. Hingað til hafa
verkamenn í Bandaríkjum verið
mjög ósamþykkir. Æfðir iðnaðar-
menn, algengir verkamenn nýflutt-
ir í landið, og svertingjar, hafa
farið sína götu hver.
— Pýskur fræðimaður, Kautsky,
hefir gefið út nýlega, með leyfi
stjórnarinnar ýms merkileg skjöl,
sem sanna að Vilhjálmur II. og
stjórn hans höfðu ákveðið að hefja
styrjöld 2—3 vikum áður en fyrsti
liðsamdrátlur byrjaði í Rússlandi.
Hin formlega sök á ófriðnum fell-
ur þess vegna algerlega á keisar-
ann og stjórn hans. Vilhjálmur
kvað ætla að semja varnarrit móti
þessum ásökunum.
— Franska stjórnin lætur kaup-
félögiu aðallega selja matvörur þær
sem ríkið kaupir. Félögunum trúað
best til að láta neytendur fá vör-
una með lægsta sannvirði.
— Fundur stjórnmálamanna úr
smá-ríkjunum við Eystrasalt hefir
látið boð út ganga um það, hvers
vegna þau ríki treysta sér ekki til
að halda lengur áfram ófriði við
Rússa. Segja Eistur og Lithauga-
búar, að þeir séu mjög þrotnir að
fé og kröftum. Þeir eigi engar sakir
við rússneska lýðveldið, sem gjarn-
an vilji viðurkenna fullveldi þeirra
og sjálfstæði. Hinsvegar muni hers-
höfðingjar þeir, er sækja inn í
landið, t. d. Denikin, hafa fullan
hug á að endurreisa keisaravaldið
verslunin ekki rekin eftir réttum
og skynsamlegum verslunarreglum.
Því að það verða flestir að viður-
kenna, að verslun iandsins á ætíð
að starfa vegna þjóðarinnar, en
ekki vegna einhverra kaupmanna
eða höfðingja, hvort heldur sem
þeir eru erlendir eða innlendir.
Pó *að þessir gallar, sem bent
hefir verið á, virðist vera á ritinu,
er þó hér Iögð sú undirstaða, sem
síðar verður að byggja á.
Að verkið hafi ekki verið létt
fyrir höfundinn, er skiljanlegt bæði
af því, að þetta var óplægður akur
og heimildir oft óljósar, sem draga
varð að úr ýmsum áttum.
Allir þeir sem lesið hafa Ein-
okunarverslun Dana á íslandi eftir
Jón Aðils prófessor, munu óska
þess, að honum endist sem lengst-
ur aldur til þess, að halda áfram
'sögurannsóknum, sérstaklega um
verslunarsöguna, hvort heldur sem
er að hlaða ofan á þann grunn, sem
hann hér hefir reist, eða halda á-
fram sögu 19. aldarinnar.
Héðinn Valdimarsson.
II.
Hr. Héðinn Valdimarsson hefir
hér að framan ritað um Einok-
unarsögu Jóns sagnfræðings frá
sjónarmiði hagfræðingsins og hins
verslunarfróða manns, einkanlega
í erlendri verslunarsögu. Mig lang-
og kúga smáþjóðir þessar, eins og
fyr var siður.
— Róstusamt er nokkuð í lýð-
veldi Bæheimsmanna. Par í landi
eru tveir kynþættir, Czeckar og
Slovakar. Samningur var gerður
1918, að Slovakar skyldu hafa
heimastjórn, sitt eigið mál, löggjöf,
dómstóla og þing. En stjórnin í
Prag hefir illa staðið við orð sín.
í stað heimastjórnar hefir stjórn
Bæheims valið sjálf 54 þingmenn
fyrir Slovaka, og eiga þeir að taka
sér sæti í 300 manna þingi í Prag.
Þeir Slovakar, sem heimta samn-
inginn haldinn, eru ofsóttir með
sektum og fangelsisvist.
^ovgin oilífía
eftir
Nú kvartaði drengurinn og lauk
upp augunum, stórum, dimmblá-
um, ósjálfbjarga barnsaugunum,
yfirskygðum aflöngumaugnahárum.
Hann leit af einu á annað, arin-
eldinn, lampann, ábreiðuna og
ókunna fólkið og reis upp með
óttaópi, eins og hann hefði í hyggju
að leggja á flótta.
»Carino«, sagði læknirinn og
strauk um leið hendinni um vott
hárið. »Ligðu rólegur ofurlítið
lengur«.
Röddin var eins og ástaratlot
og barnið lagðist út af aftur. En
á augabragði reis hann aftur upp
og skimaði í kring um sig, eins
og hann væri að leita að einhverju.
Móðirinn góða skildi hann þegar.
Hún tók litla gráa íkornann hans
af stól við bliðina á Iegubekknum.
Hann var stirnaður og dauður, en
drengurinn þreif hann og kysti
hann ofsalega, og stór tár runnu
niður kinnar hans.
»Carino«, sagði læknirinn og
um leið lagðist drengurinn hljóð-
lega útaf aftur, og læknirinn tók
af honum dauða íkornann.
»Italiano — si?«
»Si, Signorela
»Campagna Romana, Signore!«
»Hvað segir hann, læknir?«
»Hann er frá héraðinu umhverfis
Róm. — Og nú býrð þú hjá Mac-
cari í Greekgötu, er ekki svo?«
»Jú«.
»Hvað ertu búinn að vera lengi
á Englandi? Eitt ár? Tvö ár?«
»Hálft þriðja ár«.
»Og hvað heitirðu?«
»Davíð Leóne«.
ar til að bæta við nokkrum orð-
um frá manni, sem hefir það eitt
til brunns að bera i þessu efni,
að hafa ánægju af sögu, einkan-
lega íslandssögu.
Hefi eg ekki um langan tíma
lesið bók, sem eg hefi haft jafn-
mikla ánægju af að lesa. Fyrst
og fremst vegna þess hve vel hún
er skrifuð, og að hún er um ís-
landssögu. í annan stað vegna þess,
að hún hefir sýnt mér inn i nýja
heima í sögu íslands, sem eg hafði
áður óljósasta og ranga hugmjrad
um, og hin nýja mynd er, þegar
á alt er litið, miklu fegurri og girni-
legri til fróðleiks, en eg bjóst við.
Kemur höf. inn á miklu fleiri svið
en verslunarinnar, því að bókin
er um leið, að miklu leyti, menn-
ingarsaga þessara alda og maður
getur séð fyrir sér alla lifnaðar-
hætti þjóðarinnar. í þriðja lagi er
það ánægjulegt, að svo veigamikið
sögurit er leist af hendi og það
reist á heimildum, sem nálega eru
allar óprentaðar og á ótal stöðum.
Puð er lang veigamesta söguritið,
sem Jón sagnfræðingur hefir samið
og er langt síðan, að svo veiga-
mikið sögurit hefir verið samið um
íslandssögu.
Pað sækisl smán saman að gefa
út helstu heimildir fyrir íslands-
sögu. Með milcilli fyrirhöfn er og
hægt að komast að flestu biau
»Pað er fallegt nafn, carino.
Davíð Le-ó-ne!« endurtók læknit-
inn og strauk um hrokkinn kollinn.
»Og þetta er fallegur drengur!
Hvað ætlar þú að láta verða um
hann?«
»Hafa hann hérna a. m. k. til
morguns. Pá ætla eg að koma
honum í eitthvert liæli. Davið Le-
óne! Hvar hefi eg heyrt það nafn?
Er faðir þinn landi?«
Pað brá skugga yfir andlit sveins-
ins, eins og þá er andað er á
spegil. Hann svaraði ekki.
»Á faðir þinn heima í Kamp-
aníu, Davíð?«
»Eg á engan föðurla
»Carino! En hún móðir þin ar
á lífi?«
»Eg á enga móður!«
»Caro mio! Caro mio! Þú ferð
ekki á hælið á morgun vinur
minn!« sagði læknirinn og skugg-
inn hvarf af speglinum, eins og
það hefði verið sólin sem skinið
hefði á hann.
»Heyrðu pabbik
Pað heyrðist létt fótatak í her-
berginu á efri hæðinni.
»Túlla er ekki háltuð enn þá!
Hún fékst ekki til að hátta fyr en
hún væri búin að sjá drenginn, og
eg varð að lofa henni að hún
mætti koma hingað niður bráðum«.
»Sæktu hana þá, elskan mín!«
Drengurinn sat og var að borða
kjötsúpu úr diski, þá var hurðinni
hrundið upp og lítil þriggja ára
gömul telpa skaust inn i stofuna.
Augun voru dimmblá, hörundslit-
urinn var gullinn, hárið var skín-
andí svart og náttkjóllinn hennar
var svo síður að hún var altaf á
nösunum. Hún varð að halda hon-
um á lofti með annari hendi, en í
hinni hendinni hélt hún á ketti og
var kisa síður en ekki ánægð, því
að hún ólmaðist og sparkaði með
afturlöppunum eins og kanína.
Litla stúlkan sem hélt svo hraust-
lega innreið sína í stofuna, varð
alt í einu feimin þegar hún kom
auga á drenginn. Hún faldist á
bak við læknirinn, tók i jakkalafið
hans og horfði hálfskelkuð á
gestinn.
»Herra trúr«, sagði móðirin, »en
hvað börn eru undarleg! Einhver
hefir sag* henni að hún myndi ef
til vill eignast bróður og þá er
barnfóstran sagði frá því áðan að
læknirinn hefði komið heim með
lítinn dreng með sér, þá var hún
viss um að það væri þessi sár-
þráði bróðir, og nú. —--------En
Róma, litli kjáninn þinn, hvers-
vegna ferðu ekki og talar við lilla
drenginn, sem var rélt að segja
orðinn úti i köldurn snjónum?«
En Róma var að leita í vasa
óprentaða. Er því kominn tíminn
til þess, að rannsaka sérstaklega
hinar ýmsu hliðar sögunnar á hin-
um ýmsu timabilum. Pá fyrst,
þegar það hefir verið gert og jafn-
framt skrifaðar sérstakar æfisögur
helstu manna, verður hægt að
semja rétla sögu landsins í heild
sinni, Einokunarsaga Jóns sagn-
fræðings er eitt stóra sporið í þá
átt. Hann hefir þar rutt veg, þar
sem torsóttast var yfirferðar, og
tek eg undir þá ósk hr H. V., að
hann geti haldið áfram sögurann-
sóknum og sagnritun einkanlega
um verslunarsöguna, bæði fyrir og
eftir þann tíma, sem þessi bók
fjallar um. Pað mun hafa farið
fleirum svo en mér, að þyrsta eftir
meiru, þá er bókin var lesin til
enda, og það hlýtur að vera Jóni
sagnfræðingi léttara verk en öllurn
öðrum, að rita verslunarsögu 19.
aldarinnar, á þeim grundvelli, sem
hann nú hefir lagl, enda virðist
mér sem timabilið sem í hönd fer,
þangað til verslunin er gefin full-
komlega frjáls, vera þessu svo ná-
skylt.
í formálanum fyrir hinni stór-
merku ritgerð, »Um Sturlungu«,
getur Björn M. Ólscn þess, að ein
af meginreglum og undirstöðu-
setningum íslenskrar sagnfræði sé
þessi: »Gleymdu sjálfum þér«. —
Sögumennirnir gömlu láti sér lang-