Tíminn - 17.01.1920, Blaðsíða 1

mtiNN
am sextiu blöð á ári
kostar tíu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
i Reykjavik Laugaveg
17, simi 286, út um
land i Laufási, simi 91.
IV. ár.
Rcyhjayík, 17. janúar 1920.
„flotinn ósigraaít".
Þegar hershöfðingjar ófriðar-
þjóðanna slíðruðu sverðin, þá er
vopnahléð var samið, gripú þeir,
sumir hverjir, óðar pennann í hönd.
Frsegust af þeim skrifum eru
baekur þeirra Jellicoes, yfiradmír-
álsins enska, og Ludendorffs yfir-
heshöfðingja þýska hersins. Er
það allra merkilegast, að bera bæk-
urnar saman, því að það eru aðal-
andstæðingarnir tveir, af beggja
hálfu, sem þar koma frain. Er það
óllum áður kunnugt að það var
þýski herinn, sem bar liita og
þunga dagsins hjá Miðveldunum.
Hitt verður æ Ijósara, því lengrn
sem liður á lestur bókanna, að
enski flotinn er það sem langmest
er undir komið bandamanna megin.
I*á er Þjóðverjar hófu striðið
gerðu þeir sér það alls ekki ljóst,
hversn háskalegur óvinur enski
flotinn var. Menn gerðu sér það
heldur ekki Ijóst í hlutlausu lönd-
unum. En nú við stríðslokin segja
menn, að leikslokin hafi eiginlega
verið fyrirfram sjáanleg, vegna
yfirburða enska flotans — hafi
menn einungis í upphafi gert sér
Ijósan dóm sögunnar. Á síðari öld-
um hafi England æ beðið hærri
hlut i hverri styrjöld, vaxið við
hverja raun — vegna yfirburða
flotans. Og það sé ótviræð reynsla
að sömu viðburðir endurtakist
aftur og aftur.
Jellicoe admiráll og Ludendorff
hershöfðingi ern hvor um sig hinir
ágætustu fullltrúar hervaldsins hjá
ófriðarþjóðunum. Jellicoe hefir
gengt foringjastöðu í enska flotan-
um í öllutn höfum hnattarins,
komið mjög við nýlendustjórn,
gengið í hinn praktiska stjórnmála-
manna skóla Englendinga, enda
ber bók hans vott um það. Hún
er glæsilega skrifuð og aðdáanlega
ljós og skipuleg. Ludendoiff er
hermaðurinn og ekkert annað en
hermaðurinn, sem helgar alt líf
sitt hermenskunni og hermensku-
lærdóminum. Honum lætur það
ekki að nota pennann; setuingarn-
arnar i bókinni eru stuttar og gagn-
orðar eins og áhlaupa skipanir.
Það var svo komið, þá cr Lu-
dendorff tókst yfirforj'stuna á hend-
ur, að alt sat í rauninni fast, og
herir Miðveldanna urðu að láta sér
vörninamægja. Herir Bandamanna
spentu herfjötur um lönd Miðveld-
anna. Það er merkilegt að lesa
um tilraunir Ludendorffs, að rjúfa
þá skjaldborg, hvar sem hann kom
auga á að veikt væri fyrir. þrátt
fyrir hina glæsilegustu sigra — t.
d. í Rúmeníu — þrátt fyrir hin
æðis-gengnustu áhlaup, heldur
skjaldborgin og sú festa og teigja
er fyrst og fremst’breska flotanum
að þakka. Vegna hans var hægt
að flytja herina til þegar og nauð-
syn krafði. Vegna þess að hann
hélt höfunum opnum var hægt að
færa hernum alt sem hann þarfn-
aðist og halda honum fullbúnum
frá upphafi til enda. Vegna hans
var ávalt hægt að bæta við mönn-
um og hergögnum á vesturvígvell-
inum — og ummæli Ludendorfl's
gefa ljósasta myndina af því hversu
mótstaðan vex við hvert áhlaup,
ekki síst vegna hergagnanna. Enski
herinn sem í upphafi kveður nauða-
lítið að, vex með flughraða bæði
að fjölda og búnaði, franski her-
inn þolir hverja blóðtökuna annari
meiri og Bandaríkjaherinn verðui
japlegur andstæðingur, þrátt fyrii
alla erfiðleika hinnar löngu sjó-
leiðar.
En Ijósait kemur þýðing breska
flotans fram, þá er LudendorfF
víkur að »fólkinu heimair. Óttinn
við ástandið að baki herlinunni
gengur eins og rauður þráður í
gegnum alla bók hans. Hafnbannið
eyðir hinum innra þrótti Þýska-
lands. Vegna matvælaskortsinsskap-
ast jarðvegurinn fyrir undirróður
Bolchevicka. það smá dregur úr
orkunni og hugrekkinu, því að floti
Jellicoes lokar öllum sundum og
stöðvar allar Hfæðar og ljóss ut-
anað.
Lýsingar Jellicoes á flotanum
eru hinar gteinilegustu andstæður
þessa ástands, Þar er ekki um
hnignun að ræða. Fiotinn verður
vlgalegri með hverjum degi sem
líður. Rað er óðara hlaupið i öll
skörð og bætt úr öllum misfellum.
Andinn bæði hjá æðri og lægri er
eins og hann á að vera. Rauði
þráðurinn frá upphafi til enda er
ósveigjanleg trú á sigurinn.
Þá er Þjóðverjar hefja hinn ó-
takmarkaða kafbátahernað, er Eng-
land reiðubúið að standast hann,
bæði beinlínis, með því að finna
vopn á móti og óbeinlínis, af því
að þjóðfélagið er óþreytt og þolir
það, að verða fyrir töluverðum
skakkaföllum. Jellicoe, admiráll,
hefir þá að visu látið af stjórn,
en hann befir skiliö svo við, að
alt er I nálega fullkomnu ástandi.
Eftir sjóorustuna við Jótiandsskaga
er öll von úti fyrir þýska flotann
um að geta nokkru sinni gengiö
á hólm og honum hnignar. Upp-
reistarandinn vaknar í endalausu
iðjuleysinu.
Reir standa aldrei beinlinis hvor
á móti öðrum, Ludendoiff og Jelli-
coe. Bardaginn þeirra i milli er
óbeinn — þótt þeir séu höfuð-
andstæðingarnir í styrjöldinni. Rví
að enski flotinn var bitrasta sverð-
ið sem á lofti var gegn Þjóðverj-
um, og honum var það fyrst og
fremst að þakka, að Foch mar-
skálknr gat beitt herstjórnarsnild
sinni í lokin.
Mönnum hefir hætt við því, að
gera of lítið úr þýðingu breska
flotans um úrslit stjrrjaldarinnar,
enda slarfaði hann mest í leyni,
og slæðan sem dregin var yfir at-
hafnir hans var svo ógagnsæ. Nú
hefir henni verið svift frá.
Hervélin þýska var orðin svo
búin, að mannlegt hyggjuvit gat
ekki búið hana fullkomnar. Heim-
urinn skalf af ótta við hana. En
í styrjöidinni átti hún þeirri and-
stöðu að mæta, sem varð henni
um megn. LudendoríT hershöfðingi
er ímynd hinnar fullþroskuðu hern-
aðarþjóðar, en hann beið lægra
hlut fyrir enska flotanum, sem
spennir herfjötur um heim gjör-
vallan.
Fyrir hundrað árum síðan varþað
Nelson admiráll — imynd breska
sjóveldisins — sem réði niðurlög-
um Napóleons mikla. Viðburðir
sögunnar endurtakast aftur og
aftur.
"Vid áramótio.
iii.
Fargjöld hækka. Eimskipafélag
íslands og Sameinaðafélagið hafa
oiðið samferða um að hækka far-
gjöldin. Kostar eftirleiðis far á 1.
farrými til Leith og Kaupmanna-
hafnar 150 kr., en 90 kr. á 2. far-
rými. Kemur engum þessi hækk-
un á óvart, því að eflir öllu öðru
gelur þetta ekki. talist hátt verð.
Það þarf að gæta skynsamlegrar
sparseini um fjárveitingar til ein-
staklinga.
Það þarf að færa fjármálastjórn-
ina til rétts vegar, úr höndum
þingsins og I hendur stjórnarinnar.
Það þarf samræmilega og rétt-
látlega að bæta fjáröflunaraðferðir
rikisins og auka tekjur þess.
— 'Til þess að rikið geti með
fullum krafli legst þau verkefni af
hendi sem nú eru allra brýnust,
um viðreisn atvinnuveganna. Þarf-
irnar í þeim efnum eru svo stór-
kostlegar og aðkallandi að allra
efna er þörf, en um leið hin viss-
asta von um góðan arð. Kringum-
stæðurnar utan lands og innan
gera þörfina og brýnni en nokkru
sinni áður.
Raddirnar utan úr löndum:
Sparið, sparið — eiga ekki við
nema um eina hlið búskaparins,
bæði hjá einstaklingum og þjóð-
um — um óþörfu ej'ðsluna, um
óhóf, tildur og ómaga.
Annað á við um hinar hliðar
landsbúskaparins: Sparið ekki fé
um að menta hina uppvaxandi
kynslóð, til þess að hún verði
landinu góðir, ráðvandir og dug-
legir borgarar, sein geti stigið feti
framar en forfeðurnir, sem hafi
vit og vilja til þess að láta vaxa
tvö strá þar sein nú vex eitt, sem
geti og vilji færa sér í nyt þekk-
ingu nútímans á andlegum og verk-
legum sviðum, sem nái þroska til
að stjórna sjáifri sér skjmsamlega.
— Sparið ekki fé til þess að bæta
samgöngurnar á sjó og landi, til
þess að viðskiftalífið geti gengið
miklu greiðara, til þess að spara
ótal vinnutafir og margvíslegt
erfiði, til þess að hægtsóaðkoma
afurðunum óskemdum á markað-
inn og á hinum besta tima, og fá
fyrir þær sannvirði og þar af leið-
andi skapa möguleika til marg-
aukinnar framleiðslu og nýrra og
betri vinnuaðferða. — Sparið ekki
fé til þess að styðja atvinnuvegina
beinlínis, til þess að hægt sé að ná
auðæfunum úr skauti jarðar og
djúpi hafs, með þvi að beita hin-
um réttu aðferðuin. Það sem hverj-
um einstakling er ofvaxið í því
efni verður ríkið að gera eða láta
gera. Því að það er styrkasta efna-
lega stoðin undir hverju þjóðfélagi
að atvinnuvegirnir séu reknir með
áhuga og forsjá, með réttum að-
ferðum og réttum áhöldum og
með réttu skipulagi, því að afleið-
ing þess er efnalegt sjálfstæði fjöld-
ans og þar með blómgun ríkisins.
Á þessum sviðum og enn fleir-
um bíða okkar íslendiuga ótal
verkefni og tímarnir krefjast þess
að þau séu leyst sem allra fyrst,
því að nú stendur fyrir dyrum hin
harðasta samkepni allra þjóða og
á hverju eigum við að byggja
sjálfstæði okkar og framtíð, ef ekki
á gæðum okkar eigin lands.
Er þeim er þetta skrifar það
nærtækast að minnast annars
höfuð-atvinnuvegarins: landbún-
aðarins og allra þeirra miklu
möguleika sem hann trúir á að
þar liggi fólgnir — jafnvel fram
yfir, og langt fram yfir allar þær
vonir sem við gerum okkur —
þess atvinnuvegarins, sem hingað
til hefir borgið þjóðinni og hér
eftir mun reynast þjóðinni heil-
næmastur og farsælastur.
Verkefnin sem þar eru fyrii
höudum eru svo* mikil og sjálf-
sögð, að það gengur landráðum
næst að láta þau sitja á hakanura
fyrir tildri og óhófi, láta þau ógerð,
vegna óbæfra og samræmislausra
aðferða um að afla Iandssjóði
tekna og komast ekki i fram-
kvæmd, vegna skipulags sem er i
beinni mótsögn við rétt þingræðis-
skipulag, um aðalstjórn og vald í
fjármálunum.
Mætti hið nýja ár verða til þess
að bæta úr inisfellum liðinna ára
á þessum sviðum. Væri hafin á
því sókn í hina réttu átt í þessu
efni. Þá er góð von um að ísland
komi fegurra, styrkara og betra út
úr þeirri eldraun samkepninnar
sem þegar er hafin upp úr styr-
jöldinni.
Verðið á blaðinu.
Þess var getið í stuttri grein í næst
síðasta blaði, hversu verðhækkun-
in er orðin gífurleg á öllu því,
sem snertir útgáfu blaða. Síðan
hafa menn verið alvarlega á það
mintir með ágreiningnum sem varð
á milli prentara og prentsmiðju-
eigenda, þar eð vinna féll niður
sex fyrstu daga ársins þeirra hluta
vegna. Sér það hver heilvita mað-
ur, að blöðuuum er ómögulegt að
lifa, án þess að hækka verðið a.
m. k. eitthvað í áttina við þessa
gífurlegu verðhækkun á öllu því,
sem þau þurfa að kaupa.
Þar sem Tíminn þar að auki
stækkar að miklum mun, verður
þetta allra augljósast.
Stækkun blaðsins var auglýst
15. nóvember síðastl., og um leið
að verðið hækkaði upp í kr. 7,5C.
Var sú hækkun verðsins aðallega
miðuð við stækkun blaðsins, enda
var þá ekki gert ráð fyrir svo
gífurlega mikilli hækkun á prent-
unarkostnaði, sem nú er komin á
daginn.
Sú hækkun veldur því, að verð
árgangsins verður að hækka upp
í 10 kr., og lætur þó ekki nærri
og ekki líkt því, að verðið sé eins
hátt hlutfallslega og það ætti að
vera, borið saman við blaðaverð
fyrir stríðið.
Væntir Tíminn þess að kaup-
endur skilji hversu knýjandi nauð-
syn er til þessarar hækkunar og
hversu réttmæt hún er.
Kolamálid.
Stjórn landsins og forstjórar
landsverslunar hafa komið sér
sarnan um, að hætta einkasölu á
kolum. Jafnframt ætlar landsversl-
unin að halda áfram verslun með
kol af skiljanlegum ástæðum. Það
má sem sé gera ráð fyrir, að mikil
þurð yrði á þeirri vöru eins og
mörgum öðrum, ef eingöngu ætti
að treysta á frumkvæði verslunar-
stéttarinnar.
Afstaða þessa blaðs til kolamáls-
ins mun öllum landslýð kunn. 1
stefnuskrá blaðsins er baldið fram
landsverslun um þá hluti, sem
komnir eru eða eru að lenda í
höndum einokandi hringa. Kol er
ein af þeim vörum, hér á landi.
Þingvallafundurinn áréttaði þessa
skoðun síðastliðið vor. Og það er
óhætt að fullyrða, að megin þorri
frjálslyndra manna í landinu er
hlyntur þessari stefnu. Erlendis er
víða stefnt aö sama marki, Mek

2. blað.
að segja likur lil að áður langt
um líður verði bæði landsfram-
leiðsla og landsverslun með öll kol
sem framleidd verða í Bretlandi.
Og þegar svo er komið hyrfi síð-
asta röksemdin fyrir nauðsyn kaup-
mensku við kola-aðdrætti íslend-
inga.
Andófið gegn landsverslun með
kol hefir verið all-mikið hér á landi.
Milliliðirnir hafa verið háværir um
það, hve miklu betri kaup þeir
gætu gert, heldur en landsverslun-
in. Töluverður hluti þjóðarinnar
trúir þessum mönnum.
Nú er gott að reynslan skeri úr
um stund. Kolakaupmennirnir fá
tækifæri til að sína mátt sinn í
verki. Landsverslunin heldur áfram,
sem keppinautur þeirra. Aðstaðan
er þvi einkargóð fyrir þá, að sanna
málstað sinn. Þegar sú samkepni
hefir staðið um stund, fer að verða
timi til að taka málið aftur til
athugunar og ráða þvi til varan-
legra lykta, eftir því sem mála-
vextir reynast.
^amyinnumáL
i.
Vandasöm leið.
Víða á landinu hugsa menn nú
til að bæta kjör sin með samtök-
um í verslun eða vöruvöndun. —
En þar á leiðinni eru ýmsar hindr-
anir, sem þá dreymir ekki um,
sem að eins vilja samvinnu til að
græða en hafa enga æðri hngsjón.
Tökum fyrst algenga kaupfélags-
myndun. Hópur af mönnum í sama
bygðarlagi eða þorpi sannfrétta að
þeir tapi t. d. 25°/° á öllu sem þeir
kaupa til búsins, og framleiðslu
(saltfiski) ef þeir hafa hana ein-
hverja. Þeir fá brennandi löngun
til að ráða bót á þessu. Og svo
hnappa þeir sig saman, gera sér
lög, ráða sér starfsmenn — ogbyrja.
En þá gerist það dularfulla fyr-
trbrigði, ekki ósjaldan, að gömlu
milliliðirnir gerbreyta um aðferð.
Lækka erlendu vöruna ofan úr
öllu valdi, selja hana jafnvel sér í
skaða, en hækka að sama skapi
innlendu vöruna. Kaupmaðurinn
stendur á gömlum merg. Hann er
búinn að safna sér miklum vara-
sjóð frá viðskiftamönnunum. Nú
eyðir hann af birgðunum um stund.
Félagsmönnum standa nú opnir
allir vegir. Fyrst að gína yfir tilli-
boðum kaupmannsins. Það getur
verið augnabliksgróði. En þá er
félagið dautt, því að sundrungin
og tortryggnin, sem skapast við
það, að sumir renna af hólmi,
leysir venjulega öll lengsli milli
samherjanna. Og þegar félagið er
úr sögunni, þá hækkar milliliður-
inn aftur erlenda verðíð, svo að
hann er meir en skaðlaus af góð-
verkinu. Hin leiðin er að skeyla
engra blíðmælum eða hótunum
keppinaulanna. Látast ekki heyj-a
eða sjá tilliboðin. Fullvissa sig um,
að ef þeim er sint, þá sé framlíð
samtakanna glötuð. Vitaskuld eru
fleiri líættur, heldur en óeðlilegt
undirboð keppinaula, og verður
vikið að sumum þeirra síðar. En
fyrsta alríðið, sem óvanir menn
þurfa að athuga, þegar þeir byrja
á slíkum samtökum, er það, hvort
félagsmenn sjálfir hafa þann kjark
og mannslund, að ekki sé hœgt fyrir
andstœðingana að veiða þá með
allra einföldustu herbrögðum. S.