Tíminn - 21.02.1920, Blaðsíða 2

26
TíMINN
■ .. ■ ■ ■■ -
LJtaix úr txeinxi.
Eússland.
VII.
Á dögum Alexanders II. voru
uppi í Rússlandi þrír skáldsagna-
höfundar, sem jafnan munu verða
taldir í ílokki alhurðasnillinga í
bókmentum. t*að eru Turgeniev,
Dostoievsky og Tolstoy.
Ivan Turgeniev (1818—83) ól
mestan aldur sinn í Frakklandi,
og varð fyrir djúptækum áhrifum
af menningu Frakka. Snild hans
er einkum fólgin i þvi, að geta
með einföldum, fábreyttum lýsing-
um brugðið fyrir augu lesarans
myndum af fjölbreyttu, margsam-
settu þjóðlífi. Honum tekst með
hálfkveðnum orðum að gefa í skyn
langtum fleira en hann segir. —
Retla sést glögglega í »Dagbók
veiðimannsins«. Það eru smásögur
um líf rússnesku bændanna, áður
en lénsþrælkunin var afnumin.
I stað þess að segja með berum
orðum, hvílíkt böl ánauðin var,
Ieiðir hann hina kúguðu stétt fram
á sjónarsviðið og sýnir daglegt iíf
fólksins þess. Alburðirnir tala sjálfir
og þurfa engra skýringa við. En
þessar myndir úr sveitalífinu voru
svo glöggar og sannar, að bókin
hafði geisimikil áhrif, og flýtti fyrir
því, að keisarinn leysti bænda-
ánauðina. Önnur snildar-bók Tur-
genievs heitir »Feður og synir«.
Lýsir hann þar baráttunni milli
ungu og gömlu kynslóðarinnar.
Söguhetjan, Bakarov er fluggáfaður,
trúaður nihilisti, sem ræðst af öllu
alli á mannfélagsstofnanir samtíð-
arinnar, en gerir sér enga grein
fyrir því skipulagi, sem á að koma
í stað hins gamla og fallna.
Feodor Dostoievsky (1821—81)
álli alla æíi að stríða við fátækt
og vanheilsu. Þegar hann var tæp-
lega þrítugur, var hann dæmdur
til dauða fyrir þált-töku i uppreist.
En þegar hann var svo að segja
búinn að stíga upp á aftökupall-
inn, var dauðadómnum breylt í
fjögra ára Siberiuvist. DostoieV1
sky er einn brautryðjandi meðal
þeirra skáldsagnahöíunda, sem
kryfja söguhetjurnar 'andlega eins
og skurðlæknirinn sundrar líki
fiamliðins manns, til að rannsaka
og skilja dýpstu leyndardóma líf-
eðlisins. Söguhetjur Dostoievsky
eru nokkuð einkennilegar. Honum
eru mest að skapi »sjúklingar«
þjóðfélagsins, dýrlingar og glæpa-
menn, úlskúfaðir vesalingar og
geðveiklað fólk. Langfrægasta saga
Dostoievsky lreitir »Raskolnikov«,
eftir söguhetjunni, ungum fátæk-
um stúdent, sem með ráðnum hug
myrðir gamla 'konu, af því liann
þykist þess fullviss, að hann geti
nolað peninga hennar betur en
hún sjálf.
Skáldið lýsir með frábærri ná-
kvæmni og skarpskygni hvernig
Raskolnikov undirbýr og fram-
kvæmir glæpinn og reynir að forð-
ast að sekt hans komist upp. —
Hann kennir ekki iðrunar, en þykir
fyrir um afbrot sitt. Hann þykist
fremur verðskulda samkend og
meðaumkvun heldur en hegningu.
í því nær öllum bókum Dostoiev-
sky kemur fram trú hans á það,
að sorgir og þjáningar göfgi mann-
tífið.
Leo Tolstoy (1828—1910) var
hið þriðja höfuðskáld Rússa á
síðari hlula 19. aldar, og þeirra
mestur og frægastur. Bar þar bæði
til skáldgáfa hans og djúpsæi, en
þó engu siður frumlegar lifsskoðanir
og spámannsgáfa. Fyrri hluta æf-
innar lifði Tolstoy glaðværu auð-
manna-lífi. Hann var af aðalsælt,
vel mentur, hafði lesið mikið,
ferðast, kjmst margbreytilegum lífs-
kjörum og jafnan setið sólarmegin
í lífinu. Hann hafði í rikum mæli
lífsþægindi, auð og frægð. Þannig
var háttað högum Tolstoys meðan
hann ritaði flestar hinar frægustu
skáldsögur sínar, »StyrjöId og frið«,
»Anna Karénin« og margar fleiri.
En þegar leið á æfi Tolstoys
breytti liann mjög um lífsstefnu.
Hið mikla skáld varð skyndilega
spámaður og prédikari. Hann komst
að þeirri niðurstöðu, að hin glæsi-
lega menning væri full af rotnun
og spillingu. Að kirííjan hefði spilt
trúnni, lögin þjóðfélaginu, skól-
arnir fræðslunni og hjónabandið
samlífi karla og kvenna. Það varð
nú höfuð-áhugamál Tolstoys að
kenna mannkyninu að lifa ein-
földu og óbrotnu lífi. En ráð hans
var ekki eins og Rousseaus, að
hverfa aftur til náttúrunnar, held-
ur til kristindómsins, eins og Krist-
ur hafði boðað hann. Eftir þetta
leitaði Tolstoy farsældarinnar í
fátækt, auðmýkt og friðsemd.
Hann vildi launa áreitni með
fyrirgefningu. Ekki úlhella blóði
manna né dýra. Hann fordæmdi
algerlega slyrjaldir, dauðahegnÍDgu
og að slátra skepnum til mann-
eldis. Að hans dómi lifðu hinir
fátæku og niðurbældu rússnesku
bændur réltlátu og giftusömu lífi.
Þeir urðu honum fyrirmj'nd. Ilann
fékk konu sinni í hendur allar
eigur sínar, og lifði það sem eftir
var ætinnar óbrotnu bændalífi,
klæddistfátæklegum fötum, slarfaði
að akuryrkju og smíðum og neytti
sömu fæðu og fólkið, sem hann
vann með. Heimili hans, Iasnaya
Polj'ana, er haft í miklum heiðri
meðal Rússa. Sækir þangað árlega
mikill Qöldi pílagríma til að heiðra
minningu hins mesta manns rúss-
nesku þjóðarinnar.
Fi'á txtlöiiílmix.
Danir munu vera í þann veg-
inn að ganga i þjóðbandalagið.
— Æsingar miklar hafa verið á
Suður-Jótlandi útaf atkvæðagreiðsl-
unni, einkanlega í Flensborg.
Höfðu þýzkir æsingamenn þar í
borginni stolið fána alþjóðarnefnd-
arinnar, sem þar situr meðan at-
kvæðagreiðslan stendur yfir. Hafa
Þjóðverjar síðan orðið að beiðast
opinberlega fyrirgefningar á þessu.
— Frakkar leitast nú við á allar
lundir að rétta fjárhagslega við,
sem fyrst. Helstu lcaupsýslumenn
þeirra vilja nú stofna til alheims-
markaðsstefnu í París, sem eigi að
vera sistarfandi.
— Breska þingið hefir felt það,
með miklum meiri hlula atkvæða,
að allar kolanámur landsins yrðu
gerðar að ríkiseign. Er óvíst hvern-
ig verkamenn taka þeim úrslitum.
— Sagt er að Bandamenn geri
enn strangar kröfur lil Þjóðverja
um að þeir verði að láta af hendi
allan kaupskipaflotann sem þeir
eiga enn eflir og Frakliar telja að
þeir hafi ekki uppfylt skilmálana
um kolaframlög til Frakklands.
— Koltschak, sá er stýrði Sí-
beríuhernum á móti Bolchevick-
um, er nú sagður dauður. Hafi
uppreistarmenn skotið hann.
— Englendingar hafa gert samn-
inga við Bolchevicka um skifti á
herföngum og annast Englendingar
þá flutninga.
— Ekkert er enn útkljáð um
kröfu Bandamanna til Þjóðverja,
um framsalið, en það virðist sjá-
anlegt að þýska stjórnin getur ekki
orðið við kröfunni. Ein fregn herm-
ir það, og mun þó ekki með vissu
áreiðanleg, að Englendingar muni
vera tilleiðanlegir til dess að fela
ríkisrjettinum í Leipzig að dæma
málin. Viðvíkjandi framsali keis-
arans, er msdt að sú krafa sé
kominn fram að Hollendingar flytji
hanu til nýlenda sinna í Austur-
Asiu og lála gæta hans þar.
— Wilson Bandarikjaforseti læt-
ur nú aftur til sín heyra. Heíir
hann lýst þvi yfir að hann hælti
öllum afskiftum af friðarráðstefn-
unni, nái lillögur Frakka og Eng-
lendinga um Adriahafið fram að
ganga. Er og orðið fult ósam-
komulag milli Wilsons og Lans-
ings utanríkisráðherra og hefir
houum sama sem verið vikið úr
embætti.
— Miklar sögur ganga um það,
að Vilhjálmur Þýskalandskeisari
sje orðinn brjálaður og áreiðanleg
blöð taka það fremur trúanlegt.
Frönsku blöðin, aflur á móti segja,
að það sje bragð af vinum keis-
arans, sð segja hann brjálaðan,
til þess að Bandamenn falli frá
íramsalskröfunni. Um annað ber
öllum mönnum saman, að keisar-
inn sé gersamlega brotinn maður
og að það sé með öllu óhugsandi
að hann skifti sér framar af nein-
um opinberum málum.
fántaka rikissjóls.
Það er í fyrsta sinni nú að gef-
in verða út ríkisskuldabréf á ís-
landi og að leitað er til almenn-
ings um það að lána ríkinu fé. —
Það er talandi vottur um það
hversu fjármagnið hefir aukist í
landinu, að sljórn og þing ákveða
að fara þessa leið hér, sem farin
hefir verið áður líklega í öllum
löndum Norðurálfunnar — og ekki
gert einu sinni ráð fyrir því að
ekki komi nóg fé.
Eftir því sem nú horfir við um'
peningamarkað verða þau kjör
að teljast góð, sem landsstjórnin
hefir fengið hjá bönkuuum og það
er sömuleiðis golt að bankarnir
hafa tekið að sér að sjá um svo
mikinn hluta lánsins, þurfi þess.
En fyrir þá menn sem hafa fé
á vöxtum eru það sömuleiðis á-
gæt kjör sem ríkið býður. Saman-
borið við þá, alt of lágu, vexti sem
bankarnir greiða nú af sparisjóðs-
fé eru kjörin ágæt. Auk þess fá
menn 100 kr. fyrir hverjar 96 kr.,
þá er þeir kaupa bréfin.
Þarf ekki þess að geta, að þau
ern fullkomlega tiygg, en hins
fremur, að með því að kaupa slík
bréf hafa menn alls ekki fest pen-
inga sína, því að bréfin eru að sjálf-
sögðu mjög auðseljanleg vara, hve
nær sem er.
Það má því lelja víst, að ein-
ungis vegna hagnaðarins muni
margir laka þessum kostum sem
ríkissjóðurinn býður, um að ávaxta
fyrir þá fé. En það er til önnur
ástæða, sem ælti einnig að verða
til þess að herða á mönnum um
almenna þáltöku í skuldabréfa-
kaupum,
Það lielir löluvert mikið að
segja um álit landsins út á við og
um lánstraust þess, hversu lands-
menn bregðast við um að lána
sínu eigin landi fé. Liggur það í
augurn uppi hversu það spyrðist
vel fyrir t. d. að landsstjórnin ís-
lenska hefði viðstöðulaust og á
stuttum tíma fengið loforð fyrir
öllu því fé sem hún baðst eflir
innanlands.
Innanlandslán ríkjanua hafa al-
drei fyr orðið eins há og mörg
eins og nú á stríðsárunum. Þá var
lífið undir því lcomið að menn
væru fúsir að lána fósturjörðinni
fé sitt og margvíslegra ráða var
leitað um að fá menn til að gera
það, enda var það svo i flestöll-
um ófriðarlöndunum, að Iangoftast
buðu menn að lána enn meira fé
og stundum margfalt meira fé, en
með þurfti.
Hér er ekki um neina slíka neyð
að ræða. En það er engu að síður
skylda allra þeirra sem það gela,
að styðja að því þá er ríkissjóð-
urinn leitar láns innanlands í
fyrsta sinn, og býður hina bestu
kosti, að þá fái hann viðstöðulaut
það sem hann biður um.
Frá Alþingi.
Siutt þing. Það mun nú afráð-
ið að þingið verði mjög stutt; því
verður væntanlega slitið í næstu
viku og fara þá fleslir þingmanna
með íslandi. Verður þá fátt annað
gjörl á þinginu en að samþykkja
stjórnarskrána og — væntanlega —
að mynda stjórn yfir landið, enda
var ekki brýn þörf á að ljúka
öðru af.
Fossamálið. Stjórnin lagði tvö
frumvörp fyrir þingið, í fossamál-
inu: vatnalög og sérleyfislög. Voru
þau frumvörp sem næst alveg sam-
hljóða frumvörpum Sveins Ólafs-
sonar. Er það hinn mesti sigur
fyrir Svein að stjórnin öll skyldi
hníga svo algerlega að tillögum
hans. Málið kom til umræðu í
neðri deild og var ekki að því að
spyrja, að ineiri hluta mennirnir
brugðust þunglega við, þareð stjórn-
in hafði svo algerlega hnigið að
Sveini. Frá öðrum þingmönnum
komu frain raddir í þá átt, sein
að er vikið að framan, að þingið
ætti að vera stutt og þess vegna
myndi ekki vinnast tími til að af-
greiða málið. Kom fram tillaga um
að vísa málinu aftur til stjórnar-
innar, en hún var aldrei borin
upp þar eð íorseli tók málið út
af dagskrá. Kemur málið að líkind-
um ekki á dagskrá aftur á þessu
þingi.
Útdrátlnr úr lilraunuin /rá 9. jan. til 1S. mars 1919.
Mánd. 1 ; j öagaíjöldi Tilraunaskeið Sild kfí. Tilraunagripir Mismunur Gelding
Búbót kg. Freyja kg. Jóna kg. Búkolb kg. i. n. 2. n.
18 Undirbúningsskeiö 2.0 14.8 14.4 13.1 12.1
,7/i- */* 9 Breytingaskeið.... 2 -0.3 15.2 13.7 14.0 12.8 1.1 0.2
•/*- 'k 3 Stóð á 0.3 15,1 13.6 14.1 12.2 1.4 0.9
"/*-*•/? 3 Breytingaskeið.... 0.3-0 15.3 13.5 14.2 12.6 1.4 1.2
ll/2__20/2 10 Engin síld 0.0 15.2 11.9 14.0 11.7 2.9 1.3
21/,_=4/2 4 Breytingaskeið.... 0.0-0.3 15.0 11.5 13.8 11.0 3.1 1.8
2r,/a— 2/g 6 Stóð á 0.3 14.5 12.1 13.8 12.05 2.0 0.75
sk—uk 9 Breytingaskeið.... 0.3—2.0 14.7 12.4 13.8 12.05 1.9 0.75
12/3—'8/3 7 Eftirskeið 2.0 14.6 12.5 13.4 1.7
fiiurtilraun mei sili
hania kútn.
Eftir Halldór Vilhjálmsson skólastj.
Síðau farið var að nota síld til
fóðurs liér á landi, helir það kom-
ið greinilega í Ijós manna á meðal,
að síldin heíir reynst mjög mis-
jafnlega. Stundum hefir mönnum
virst hún alls ekkert fóðurgildi
hafa og hafa jafnvel kent henni
um allskonar vanþrif, sem þó mun
naumast á rökum bygt. Aðrir hafa
lofað síldina mjög sem fóður og
hefir hún reynst þeim jafnvel miklu
betur en vænta mátti eftir beinu
næringargildi bennar og erlendum
og innlendum efnarannsóknum.
Eg þykist viss um að mér sé
óhælt að fullyrða, að báðir hafi
nokkuð til sins máls, sérslaklcga
þó þeir siðarnefndu.
Til þcss að skýra þeLta belur
vil eg styðja mig við dálitla fóður-
tilraun, sem við gerðum hér á
Ilvanneyri í fyrravelur, þó hún sé
eins og allar eins.taklingstilraunir
lítilsvirði og varasamar að treysla
of mikið á.
Við tókum 2 kýr jafngamlar og
mjög líkar að stærð og útliti, enda
báðar undan sama nauli. Búból
bar 21. nóv. og Freyja 17. nóv.
þær komust bráll i góða og svip-
aða nyl og héldu vel á sér. 9. jan.
1919 var byrjað að vega fóður
þeirra og nyt daglega. Fengu þær
hvor um sig: 10 kg. töðuvothey,
6 kg. úthey, 3.5 kg. töðu, 2 kg.
síld (6—8 síldir) og 15 lítra af
mysu. Gjöíin er svo mikil og góð,
að þær hefðu ált að gcta mjólkað
17—18 lítra á dag, en þær mjólk-
uðu aldrei meira en 15—16 lítra.
Saint þótti ekki ráðlegt að minka
þelta fóður og var því haldið
óbreyttu að magni og gæðum allan
tilraunatiinann, eflir þvi sein liægl
var.
Á töflunni sjáum við 4 kýr, en
fyrsl skulum við að eins aðgæla
aðal kýruar; Búból og Freyju.
Ofangreind nythæð er meðallal á
liverju tilraunaskeiði og hefir Bú-
bót mjólkað 0,4 lítra meira að jafn-
aði á dag undirbúningsskeiðið.
Þessum 0.4 lílra er allaf bætt við
Frej'ju þegar reiknuð er út geld-
ing hennar á tilraunaskeiðunum.
Fóðrun kúnna og meðferð var
þannig hagað að þær slóðu saman
i iniðju fjósi, þar sem kuldi og
súgur gat sem minst leikið á þær.
Búból, aðal samanburðarkýrin, fékk
sömu gjöf og meðferð allan lil-
raunatímami, en Freyja, aðal til-
raunakijrin, fékk að eins sama fóð-
ur — magn og tegund — undir-
búningsskeiðið 9/i—Þá var
breylt um. Að vísu hélt Freyja
aðal fóðrinu, heyi öllu og mysu,
nákvæmlega óbreyttu allan tilrauna-
tímann eins og Búbót, en síldin
var smátt og smált alveg tekin
frá henni og aftur aukin í fullan
skamt, 2. kg., eins og taflan ber
með sér. En í hvert skifti sem t.
d. 100 gr. af síld voru tekin frá
Freyju, fékk hún í þeirra stað 150
gr. af töðu og eins þegar síldin var
aukin aftur síðar, þá var taðan
tekin frá henni í söpiu lilutföllum.
Því miður verða heyskifti um
mánaðarmótin jan. og febr. Reynd-
ist nýja heyið beira, svo allar
kýrnar í fjósinu græddu sig, nema
Freyja ein. Hún geldist strax á
breytingarskeiðinu, þegar farið er
að minka síldina, utn 1.1 lítra
miðað við samanburðar syslur sína
Búbót.
Ef við alhugum nánar fóður
kúnna á undirbúningsskeiðinu,
mundi eg hafa sagt, að Freyja
hefði meira en nóga eggjahvítu til
þess að mynda þessa 14.4 litra á
dag. Tilraunin sýnist þó benda á
það, að Freyja hafi ekki eggja-
hvílu allögu. Hún fer strax að
geldast þegar síldiu er minkuð,
rneðan hún fær eina síld á dag
eða 0.8 kg., en slórgeldist svo þeg-
ar hún er tekin og hún fær enga
síld, bara hey og mysu.
En hér getur líka verið að ræða
um annað en eggjahvítu sem vanti
í fóðrið. Það eru steinefni.
Iðulega kemur það fyrir hér á
Hvanneyri og víðar hér minsta
kosti á flæðiengjunum, að kýr
sleikja alt sem þær ná i. Einnig
eru þær undarlega úfnar og bjór-
fastar, þó nóg virðist þær fá af
heyi, en sem venjulega er mikill
hluti útheg.
Eg tel víst, að oft vanti að vísu
eggjahvítu — en mundi ekki alt
eins oft vanta fosforsúrt kalk, klór
(matarsalt) og önnur steinefni.
Við munum enn um heyhrakn-
inginn mikla 1914 og afleiðing-
arnar. Skepnur manna drógust upp
og drápust, í holdum þó að sögn.
Eg hefi alt af álitið, að þá hafi
fyrst og fremst vantað steinefni í
fóðrið, slðan eggjahvítu til þess
að sinu-hrakningurinn gæti orðið
skepnunum að gagni.
Ótrúlega lifðu skepnur á sinu-
heyinu 1918—’19. Að vísu voru
grænu stráin óvenju góð, en það
sem bjargaði fjölda bændum frá
því versta, sem þá getur henl —
var áreiðanlega síldin. Hún bætti
upp það sein sinuna vantaði (áð-
urnefnd efni) og gerði alt að sæmi-
legu — hallærisfóðri.
Sennilega grunar okkur harla
lítið hvílíkl feykna verðmæti er í
sinunni á jörðunni, í heyjunum,
ef við kynnum að fara með hana
réltilega, mala og blanda hana
nauðsynlegum næringarefnúm, sem