Tíminn - 27.03.1920, Page 3

TÍMINN
47
Frá útlöndum.
Um síðustu helgi bárust frétt-
ir um gagnbyltingu, sem haíin væri
á Þýskalandi. Leit svo út í fyrstu
sem af henni myndi leiða borgara-
styrjöld á Þýskalandi. Höfðu gagn-
byltingamenn í bili náð höfuð-
borginni, Berlín, á vald sitt og
nokkrum hluta Norður-Þýskalands,
en sócíalista-stjórnin hafði flúið
suður á bóginn. Voru það nokkrir
foringjar úr hernum, sem að bylt-
ingunni stóðu. Höfðu þeir skipað
bráðabirgðastjórn og þóttust fastir
í sessi, að því er virtist. Gerðu
menn ráð fyrir, að megin hluti
hersins stæði að baki þeim og allir
stór-Þjóðverjar. Hefði þeim vaxið
svo fvskur um hrygg, vegna óá-
nægjunnar hjá þjóðinni og von-
brigðanna yfir friðarsamningunum
og þeim ráðstöfunum, sem stjórnin
hafði neyðst til að gera. En þetta
fór alt á annansveg. Veldi gagn-
byltingamanna stóð ekki nema fá-
ein dægur. Það kom í ljós, að
bylíingin var nálega óundirbúin.
Stóðu að henni miklu færri en
ætlað var. Hinir gætnari menn úr
keisaraílokknum gamla sáu, að
það væri sama og að tefla fram-
tíð landsins í hina mestu tvísýnu,
að styðja slíka gagnbylting. Eina
vonin um viðreisn væri að styðja
núverandi stjórn. Mun það hafa
ráðið mestu í þessum flokki, að
Hindenburg hefir litið svo á málið.
Gagnbyllingin hjaðnaði því niður
eins og vatnsbóla. Foringjarnir
réðu sér sumir bana, en aðrir
flýðu eða voru hneptir í varðhald.
Stjórnin gamla settist aftur að völd-
um. Einu áhrif þessarar byltinga-
tilraunar virðast vera þau, að auka
áhrif hinna óháðu sócíalista, þeirra
er vilja ganga lengra en stjórnin í
byltingaáttina, og hefir stjórnin
farið að óskum þeirra um margt.
— Stendur nú fvrir dyrum ríkis-
forsetakosning á Þýskalandi. Halda
blöð keisarasinna þvi fram, að
Hindenburg sé sjálfsagður til þeirr-
ar tignar, enda muni hann fúslega
taka það að sér. Hafa af því risið
miklar deilur. Telja blöð frjáls-
lyndra manna og sócíalista það
sama sem banatilræði við hið unga
lýðveldi. Hindenburg væri ekkert
annað en staðgengili keisarans.
Síðan reyndist það rangt, sem i-
haldsblöðin höfðu sagt, að Hind-
enburg væri fús til framboðs, því
að það er nú haft eftir honum,
að hann gefi alls eklci kost á sér
nema því að eins að allir flokkar
geti um það sameinast.
— Góðar freguir berast frá Finn-
landi. Hafi atvinnuvegirnir þar í
vera fyrstur þeirra iðngreina, er
landsmenn leggja sérstaka alúð við,
þar legst efnið þeim upp í hendur
árlega, og þetta er gamall og
góður atvinnuvegur landsbúa, sem
einungis þarf að efla og laga eftir
breyttum högum þjóðarinnar.
Við verðwn að setja okkur það
markmið, að flytja engan grófari
ullariðnað inn í landið. Ennfremur
þurfum við að keppa að því marki,
að flgtja enga ull út óunna.
Gætum við einungis verið sam-
huga um, að berjast fyrir þessu —
og sigra. íslendingar eru i raun-
inni ágætir iðnaðarmenn, bara að
þeir eigi þann metnað, að þykja
skömm að því, að flytja inn ullar-
varning fyrir hundrað þúsundir og
ull út fyrir miljónir.
Hvað á þá að gera?
Klæðaverksmiðjum þarf að fjölga,
þær þurfa að vera a. m. k. 4 í
laudinu, ein í hverjum fjórðungi.
En auk klæðaverksmiðjanna
þarf almenningur að eiga greiðan
aðgang að smærri vjelum heima í
héraði. Samgöngurnar banna oft
að ná til klæðaverksmiðjunnar með
kembingu og spuna, enda ókleift
fyrir eina verksmiðju að sinna þörf-
um heils fjórðungs í þessu efni auk
klæðagerðar. Þvi þarf hvert hérað
að eiga kembingarvélar1) og hver
') Kembingarv'slar, henl'u^ir fýrfr
Hálf jörðin Torfastaðir
(vesturparturinn) eign Grafningshrepps, er laus og fæst
til ábúðar frá næstkomandi fardögum.
Miklar og góðar slægjur hefir jörðin sér til ágætis,
og sæmilega vetrarbeit; henni fylgja 3 kúgildi 2 ásauðar
og 1 kýrkúgildi.
Lysthafendur snúi sér til hreppsnefndar téðs hrepps.
Á víð og1 dreif.
Þjóðskáld á níræðísaldi'i.
Matth. Jochumsson er nú orð-
inn hálf-niræður. Hann hefir verið
manna hraustastur og lífsglaðastur
alla æfi. En nú sækir ellin hann
heim. Sjónin daprast, svo að hann
getur ekki lesið eða skrifað nema
litla stund um hádaginn. Og þó
er lundin enn hin sama. Hugurinn
út um alla heima, og þrá skálds-
ins sívakandi að verða fyrir áhrif-
um og skapa áhrif. Ekki er ósenni-
legt, að öldungnum væri gleði og
gagn að því, ef nokkrir sambæing-
ar hans byðu lxonum að vera les-
arar lians og skrifarar til skiftis,
í viðbót við þá, sem nú bæta hon-
um missi sjónarinnar. íslendingum
er vandgert við Matthías.
Merkasta inál þingsins.
Eiríkur Einarsson útbússtjóri
flutti tillögu í þinginu um það, að
stjórnin skyldi rannsaka skilyrði
fyrir ullariðnaði hér. Hefir hann
beitt sér fyrir að undirbúa þetta
mál austanfjalls. Ekki óliklegt, áð
ullarverksmiðja komi upp við
Reykjafoss í Ölfusi. Skilyrði eru
þar ágæt. Hr. E. E. hefir í greiu,
er hann skrifaði um málið, sýnt
fram á það, sem raunar ætti að
vera öllum ljóst, að það er léleg-
ur þjóðarbúskapur, að senda af-
bragðs efni í fatnað óunuið út úr
landinu, fyrir sáralitið verð, en
kaupa rándýr fataefni frá útlönd-
um fyrir óhemju-mikið fé á ári.
Sennilega verður þó ekkert veru-
lega gert í þessu máli fyr en sam-
vinnufélögin gera það. Það, að
vinna úr ullinni er áframhaldandi
spor á þeirri leið, sem félögin
hafa farið. Að bæta íslenska fram-
leiðslu.
Keisarinn og klerkurinu:
Iiarl V. keisari sagði á elliárun-
um, að gæfan væri eins og ungar
konur. Blíðar og brosmildar með-
an menn væru ungir. Gleymnar og
hverflyndar við öldungana. Þóttist
hann liafa reynt þetta í lífinu.
Eilthvað sama mun Vigurklerk-
ur geta sagt um veru sína á auka-‘
þinginu. Hann þóltist sjálfkjörinn
til að sitja í efri deild sökum elli
og þröngsýni. En þá gintu langs-
arar hann með tylliboðinu um
forsetatign i neðri deild. Gein hann
við flugunni, þótt gamall væri.
Iílerkur hefir jafnan verið full-
kominn andstæðingur Framsóknar-
flokksins sem vonlegt er eins og
þar ber mikiö á milli. Launaði
flokkurinn þeim lambið gráa, og
snerust á síðasta augnabliki yfir
á Ben. Sveinsson, sem þversum
haíði samþykt að kjósa. Urðu
atkvæði jöfn, en hlutkesti réði.
Vigurklerkur var aldursforseli og
varð að úrskurða sjálfan sig fallinn.
Var þá of seint að snúa við upp
í lávarðadeildiua, því að búið var
að kjósa þangað. í sárabætur á
að koma klerki i fjárveilingarnefnd.
Var hann þriðji maður á lista
langsara. En þá reiknaði einhver
Framsóknarmaður út, að sá flokk-
ur þyrfti ekki að nota eill sitt
atkvæði til að koma tveimur að.
En Heimastjórn vantaði eitt til að
koma tveimur líka. Fór svo að
klerkur féll aftur og var nú hálfu
reiðari en fyr. Mun honuin hafa
þótt gæfan tekin að snúa baki við
hærum sínum.
Nýja flokkaskipunin.
Tilkynning 18 þingmanna, að
þeir ælli að vinna saman á næsta
þingi, munu verða beisk tíðindi
fyrir óvini Framsóknarflokksins,
því að engin leið er önnur en að
byggja á grundvelli hans. Heima-
stjórnin hættir þá að vera til. —
Minni hluti flokksins (langsum-
bræðurnir) hverfa yfir lil Mbl.
Langsum verðnr við það 14—15
manna flokkur. Svo kemur röðin
að þversum. Sami klofningur þar.
B. J. hallast að langsutn. Studdi
af alefli að kosningu Vísisritstjór-
ans móti J. M. P. Ottesen er tal-
inn stuðningsmaður M. Guðm.
Mun hann vera einn af þeitn 3
þingm., sem lalið er að hafi trú
á stjórnkænsku fjármálaráðherrans.
Hinsvegar fullvíst, að sumir þvers-
um menn ganga aldrei Mbl. á hönd.
landi náð sér [ótrúlega fljótt eftir
borgarastyrjöldina. Standa Finnar
að þvi leyti vel að vígi, að þeir
þurfa lítið eldsneyti að sækja frá
öðrurn, því að bæði eiga þeir
griðarmikla skóga og í annan stað
hafa þeir nóga vatnsorku, sem
þeir hafa heislað. Vörur þær, sem
Finnar framleiða eru og í háu veröi
og mikil eftirspurn eftir þeim.
— Á Frakklandi er að verða
meiri ró meðal verkamanna. Hefir
stjórninni tekist að kveða verk-
föllin niður að mestu leyti og er
verið að undirbúa gerðardóm um
öll ágreitiingsmál milli vinnuveit-
anda og verkamanna.
— Mikil umræða er um það í
löndum Bandamanna, að endur-
skoða friðarsamningana og gera
þá að einhverju leyti bærilegri fyrir
Þjóðverja. Styrkja ítalir þá mála-
leitun mjög, en Frakkar leggjast
fast á móti.
— Asquitli fyrverandi forsætis-
ráðherra á Englandi féll við hin-
ar almennu kosningar til breska
þingsins. Nú hefir hann náð kosn-
ingu á ný, eflir harða hríð og var
honum tekið með kostum og kynj-
um í þinginu. Frambjóðandi stjórn-
arflokksins beið herfilegasta ósigur
í kosningunni. Búast menn við,
að Lloyd George fari nú aflur að
hallast meir að frjálslynda flokkn-
úm, þar eð hann finni nú hvaðan
vindurinu blæs.
— Vegna hins hækkandi silfur-
verðs hafa Norðmenn ákveðið að
slá 10, 25 og 50 eyringa úr nikkel,
og gefa út mikið meira af krónu-
seðlum.
— Siðan ríkiskirkjan var lögð
niður á Frakklandi hefir stjórn-
málasambandi verið slitið milli
Frakka og páfans. Eftir allmiltla
samninga er þeirri misklíð nú lok-
ið og fullkomin stjórnmálaviðskifti
hafin á ný.
— ðldungaráð Bandaríkjanna
hefir neitað að samþykkja friðar-
samningana. Er mótspyrnan á móti
þeim aðallega sprottin af þvf Banda-
rikin verði um of riðin við Norð-
urálfumál með þvi að ganga í
þjóðabandalagið, geti átt á hættu
að jlenda í stríði og fái of bundn-
ar hendur.
Pingvísa.
Kveðin í þingbyrjuu.
Nú er kominn bobbi i bátinn,
bobbi sá hét Kobbi' og var státinn,
engú að síður út var hann látinn,
eftir situr Vogmerin grátin.
sveit, ef ekki hvert heimili, spuna
vél1).
eina sýslu, álitur torstjóri »Gefjunar«
fáanlegar fyrir 30—40 þús. krónur (tæt-
ara og lopavél.) Keiuba þær 40—50 kg.
af ull á dag (»Gefjun« kembir 80—100
kg.), þurfa 6—8 hestöfl til reksturs og
einn mann til starfrækslu.
Húnvetningar og Skagfirðingar hafa
mikinn hug á að koma vélaiðnaði þess-
um á hjá sér á næstu árum í sam-
bandi við rafiðju. Þörfin er brýn. »Gef-
jun« getur ekki fullnægt þörf margra
héraða. Hvernig á það líka að vera?
Iðnaðar-framleiðsla Vestursýslnanna
hefir tafist stórum síðustu árin af þess-
um ástæðum. Samgönguleysið bætir
ekki um. »Menn sitja auðum höndum,«
er skrifað, »ullin situr norður á Akur-
eyri.« *
’) Spunavélar af skotskri gerð hafa
verið notaðar á mörgum lieimilum í
S.-Þingeyjarsýslu í nærfelt mannsaldur.
Nú er verið að smiða eftirþeim þar
í sýslu, að tilhlutun wHeimilisiðnaðar-
félags Norðurlands«. Pantanir eru þeg-
ar komnar úr öllum áttum. Smiður-
inn, Bárður Sigurðsson á Höfða við
Mývatn, ráðgerir að hafa nokkrar vél-
ar tilbúnar í vetur, og halda smíðinu
áfram í sumar, svo ekki þurfi að vera
tilfinnaniegur skortur á vélum að vetri.
Verðið áælað 500 kr. Vélarnar spinna
eingöngu kembivélalopa og hafa 25
þræði, það má spinna á þær 20—30
þráðarhespur á dag. — Spunavéla-
námsskeið er i ráði að liafa á Akur-
cyri í vetur. Starfandi spunavél þarf
að vera á héraðssýningu á Sauðárkróki
i vor, og á sýningum sem haldnar
Verða á GTuntí i EJýfafirOi fyTir þrfá
Með þessum tækjum ætli að
mega tæta meiri partinn af ull
héraðsins, leifarnar færu í klæða-
verksmiðjuna. — Þegar kembing
og spuni væri fenginn, er ekki
nema eitt spor óstigið til prjóna-
vélarinnar og vefstólsins. Þau verk-
færi yrðu þá algeng eign heimil-
anna. Eru það fljótvirk verkfæri
til framleiðslu1)
Heimakembing, rokkspuni og
prjónaskapur í höndum mætti ekki
fyrir þessa sölc falla niður, er um
sérlega vandaða framleiðslu væri
að ræða, en sú vinna yrði að vera
framhreppa Fjarðarins, og á Blöndu-
ósi fyrir nokkra hreppa Austnr-Húna-
vatnssýslu.
') Sú skoðun hefir rutt sér til rúms
hjá almenningi í seinni tíð, að vefn-
aður sé svo ákaílega seinlegur, að það
sé ekki vinnandi vegur að iðka hann.
Eðlilga eru viðvaningar ekki fljótvirkir,
og af byrjunarsligi hafa fæstir þeir
komist, sem lært liafa vefnað siðari
árin — hvernig sem fer hér á eftir. —
Vér höfura von um betri árangur, er
vefnaðurinn verður þjóðlegri og not-
hæfari til almennra þarfa, og síðast en
ekki síst, ef góð áhöld og gott efni fæst
innanlands umsvifalitið.
Einfaldur vefnaður er ekkert sein-
legur, ef vefarinn hefir nokkra æfingu.
Eldra fólk mun kannast við, að góður
vefari lék sér að því hér áður, að vefa
12—15 ál. á dag af fretnur grófu verki,
sem hélt vel. Kunningjastúlka mín t
Noregi óf 12 ál. af tvistdúk á dag og
■póffi vel 'gert.
hlutfallslega þeim mun betur borg-
uð, sem hún er seinlegri.
Til þess svo að almenningur, sem
ekki framleiðir þessar vörur, eigi
kost á að fá þær keyptar, þarf að
vera útsala á iðnaði sem víðast í
bæjum og kauptúnum, helst alstað-
ar þar sem úllenda varan er á
boðstólum. Með vaxandi leikni fæst
smekkleg gerð og lag á varninginn
og samræmi í verðið. Hver fram-
leiðandi þarf að taka eina tegund
fyrir, ineð þvi fær hann betra vald
á framleiðslunni að öllu leyti.
Góð fræðsla í öllum þeim störf-
um, sem að ullariðnaðinum lítur,
þarf vitanlega að vera fáanleg í
landinu, sérstaklega þurfa menn að
eiga kost á að læra að nota spuna-
vélar, prjónavélar og vefstóla svo
vel sé. Ennfremur þarf að kenna
ullarverkun alla og meðferð frá
byrjun: Þvott á tóskaparull, litun,
bleikingu; svo og rokkspuna, úl-
prjón o. fl. Eins og nærri má geta,
er afarmikið undir þvi komið, að
þessi fræðsla sé að öllu leyti góð,
áhrifin holl og hagkvæm.
Á sama stað væri eðlilegast og
hentugast að hafa útsölu á hvers
konar áhöldum og efni til iðnaðar-
framleiðslu.
Næst ullinui ættu skinnin að.vera
líklegasta iðnaðarvaran til afnota
fyrir landsmenn sjálfa og til út-
útflutmngs. Það ei nú von um
Sameinast þeir þá fyr eða síðar
Framsóknarflokknum. Glundroðinn
i þinginu veldur verkleysinu. —
Fyrst þegar þessir tveir flokkar
eru full-myndaðir, verður þingið
starfhæft. Fullkoinlega glöggar lín-
ur myndast þó varla nema með
nýjum kosningum eftir 1-—2 ár.
Núverandi þing verður vænlan-
lega fullsatt á glundroðanum frá
haustkosningunum.
Fræg ritdeila.
Héðinn Valdimarsson ritaði ný-
lega grein í »Alþýðublaðið« um
skipulag atvinnuveganna. Sannaði
að almenningi kæmi i rauninni við
rekstur einsiaklingsfyrirtækja, eink-
um liinna stærri. Óhöpp eða óstjórn
atvinnuvegar, eins og t. d. síldar-
salan nú í ár, hefði áhrif á hag
allra landsbúa. í raun og veru
væri í verki einskonar fjárhagsleg
samábyrgð milli allra landsbúa,
því að atvinnuvegirnir væru ein
samfeld heild. Benti á, að almenn-
ingur yrði, með opinberu eftirliti,
að tryggja hagsmuni sína. T. d.
síldarvandkvæðin mælti bæta að
miklu leyti með því, að skylda alla
síldareigendur til að framkvæma
söluna í félagi, undir eftirlifi land-
stjórnarinnar. Mætti þá venjulega
afstýra miklu af því óláni, sem
innlenda samkepnin veldur. —
Nefndi erlend dæmi til sönnunar.
Jakob Möller 2. þm. Rvíkur réð-
ist móti hr. H. V. með ofsa og
stóryrðum, sem honum er títt.
Hefir hann unnið sér lýðhylli lijá
milliliðum höfuðstaðarins með því
að ófrægja landsverslunina árum
saman. En brátt fór svo, að Möller
varð að gefast upp i aðal-málinu.
Flaug liann þá yfir í það, að
landsverslunin okraði með hveili.
En þá tók ekki betra við. Reynd-
ist J. Möller ber að því, að vita
ekki eða Ieyna vísvitandi, að ísl.
kaupmenn fengu ekki útflutnings-
leyfi í Bandaríkjum. Var víst ekki
meir en svo treyst til réttlátrar
skiftingar. Neyddist þá landsversL
un til að byrgja landið að hveiti.
En þá vildi Möller að landsversl-
un hefði séð fyrir hið háa gengi
dollarins og geymt peninga vestra
mánuðum saman. Samt vildi rit-
stjórinn ekki spá hvað gengið yrði
í vor, sem var sanngjörn mótkrafa.
Lauk deilunni svo, að Vísir þagu-
aði og hafði tapað í öilum alrið-
um, bæði stórum og smáum. —
Kom þar í ljós, það sem kunnugir
vissu, að Möller er bestur til að
rifa niður, þar sem lítt er um
varnir, en miður fallinn lil aö
standa í stórdeilum við gáfaða
menn og víðsýna.
nokkra framför i þessari grein, ef
hér á Akureyri kemur upp sútunar-
verksmiðja, sem ráðgert er. Væri
óskandi að úr því yrði, og að fleiri
færu svo á eftir.
En heimaiðnaðurinn í þessari
grein er að falla niður, stóðu fyrri-
tíðarmenn oss þar Iangtum framar.
Landsmenn hafa frá fornu fari mjög
mikið notað skinn á ýmsan hátt
til almennra þarfa, nú er flest að-
keypt. Alt fram á vora daga hafa
menn notað heimagerðar loðskinns-
úlpur, treyjur og húfur, skinnklæði
og skinnfeldi í rúm, ver um undir-
sængur og kodda (eltiskinn), reið-
tygi, hnakktöskur, reipi, eltiskinns-
skjóður, er notaðar voru til ótelj-
andi hluta á heimili og af.
Þólt skinnin yrðu máske ekki
noluð á þennan hátt nú, má full-
yrða að skinn mælti verka á ýms-
an liátt i heimahúsum svo að góðu
gagni kæmi1). Litlu gljá- og hrokk-
inhærðu lambskinnin okkar, sent
öllum útlendingum þykja svo fal-
’) Þeir sem eru kunnugir súlun gætu
eflaust frætt mann um margt viðvíkj-
andi lieimaskinnaverkun. Flest alpýð-
leg rit, er út komu á öldinni sem lcið,
fluttu fræðandi ritgerðir um skinna-
verkun i hcimahúsum, l. d. Ármann á
Alþingi, ;
Norðmenn verka skinn beima cnn
þann dag í dag í skinnfeldina, som þcir
hafa ofan á sér. Færeyingar sömuleiðis
til skófatnaðav o. fl.