Tíminn - 03.04.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sexlíu blöð á ári
koslar tíu krónur ár-
gangurinn.
AFGHEIÐSLA
i Reykjavik Laugaueg
17, simi 286, i'it um
land i Laufási, simi 91.
1Y. ár.
Reykjavík, 3. apríl 1920.
13. blað.
Stjérnarbyltlng
i tamöíku.
Síðastliðinn þriðjudag gerðust
þau tíðindi í Danmörku, að kon-
ungur vék Zahle forsætisráðherra
frá völdum og þarmeð allri dönsku
stjórninni. Er það bert að fult ó-
samkomulag heíir verið milli kon-
ungs og ráðaneytisins, því að ráða-
neytið neitaði honum um að gegna
störfum til bráðabirgða, þ. e. þang-
að til ný stjórn væri mynduð, og
er það gagnstætt allri venju og
hefð, þá er um eðlileg stjórnar-
skifti er að ræða.
Konungur fól þvínæst Liebe hæsta-
réttarmálaflutningsmanni að mynda
nýja stjórn, sem hann og gerði.
Eru fæstir hinna nýju ráðherra
kunnir stjórnmálamenn, en allir
munu þeir úr flokki Stór-Dana.
Zahle stjórnin hefir setið að völd-
um siðan fyrir stríðið og stuðst
við hina frjálslyndari vinstrimenn
og sócíalista. Hún hefir æ haft
minni hluta í landsþinginu, en
ineiri hluta í fólksþinginu, þótt
lítill væri.
Hefir hún setið við þungan and-
róður bæði út af innanlandsstjórn-
inni, dýrtíðarráðstöfunum og tak-
mörkununum út af stríðinu og
eigi síður út af utanríkispólitíkinni:
hinni frjálslyndu framkomu henn-
ar gagnvart okkur íslendingum og
Færeyingum og loks framkomu
hennar gagnvart sameining Suður-'
Jótlands. Er stefna hennar í hinu
síðasttalda máli í fylsta samræmi
við stetnu frjálslyndra manna um
heiin allan: að viðurkenna sjálfs-
ákvörðunarrétl þjóðanna, og veita
þar af leiðandi ekki viðtöku öðr-
um landshlutum af Suður-Jótlandi
en þeim sem vildu vera danskir.
Slór-Danir hafa aftur á móti vilj-
að taka sem mest land af Þjóð-
verjum, þótt þýsk væru orðin og
hafa hafið reginæsingar um land
alt út af hessu. Má telja víst að í
þessu efni standi sterk öfl að baki
þeim á friðarráðstefnunni, menn
sem vilja láta sem mest þrengjast
að Þjóðverjum. Leikur það vart á
tveim tungum að þetta mál er það
fyrst og fremst sem veldur stjórn-
arskiftunum.
Pað er Ijóst af þeim skeytum sem
komið hafa, að frjálslyndu ftokk-
arnir i Danmörlcu líta svo á að
þessi stjórnarskifti hafi farið fram
á þann hátt sem ósamrýmanlegt er
þingrœðinu, hér sé því um stjórn-
arbylting að ræða. Aðalblað hinn-
ar fráfarandi stjórnar, »Politiken«,
kemst svo að orði, að hér sé um
að ræða »tilræði sem sé einstakt í
stjórnarfarssögunni« (enestaaende
Kup i Forfatningshistorien) og só-
cíalistar hafa lýst því yfir að alls-
herjarvekfall verði hafið og full-
komlega komið í kring næstkom-
andi þriðjudag, til mótmæla og til
þess að knýja konung til þess að
fela Zahle að skipa aftur ráðaneyti,
Pað virðist öldungis ljóst að hér
hefir það farið fram sem gagnstætt
er réttum þingræðisreglum. Frum-
kvæðið til að skipa stjórn og af-
setja er ekki hjá konungi, heldur
hjá kjörnum fulltrúum þjóðarinnar.
Konungurinn er ábyrgðarlaus. Á
sína ábyrgð má hann ekki taka
sér slíkt frumkvæði. Fulltrúar þjóð-
arinnar dönsku hafa ekki átt frum-
kvæðið að þessum stjórnarskiftum.
Af síðari skeytum má ráða það
að hægrj mennirnir dönsku og hin-
ir hægfara vinstrimenn hallist aö
konungi og hinni nýju stjórn. Virð-
ist svo sem þeir leiti konungi af-
bötunar með því að vitna í það
að meiri hluti landsþingsins hafi
verið andvígur stjórninni og að ein-
hver atkvæðagreiðsla í fólksþing-
inu hafi sömuleiðis fallið henni á
móti. Virðast þetta alls ekki véra
rélt rök, því að aðalatriðið vantar,
sem er frumkvæði fólksþingsins
um stjórnarskifli.
Er því hér um hið alvarlegasta
mál að ræða sem hlýtur að leiða
af sér næsta miklar afleiðingar og
er um leið hið mesta iliugunarefni
fyrir okkur íslendinga.
Pað er ekki sí.ður alvarlegt og
sorglegt að hinni frjálslyndu dönsku
stjórn skuli þannig vera vikið
frá völdum vegna þess, eingöngu
vegna þess, að því er frekast
verður séð, að hún heldur fast
við það í verkinu að vilja við-
urkenna hin helgustu mannrétt-
indi, að þjóðernisrétturinn sé við-
urkendur að þau héröð Suður-Jól-
lands, sem eru þýsk, fái að vera þýsk,
að hún er svo framsýn að sjá það
að ef Danir nú ræntu þýsku landi,
þá sköpuðu þeir sjálfum sér vísa
glötun, styrjöld í náinni framtíð
við hinn volduga nábúa í suðri.
Það er sérstaklega hart fyrir oklc-
ur íslendinga að horfa upp á það
að sú stjórn sem til fulls viður-
kendi okkar rétt í verki, skuli vera
afsett vegna þess að hún vill halda
áfram að sýna réttlæti. Og að það
skuli ekki vera hinir kjörnu full-
trúar dönsku þjóðarinnar sem af-
setja hana.
Má geta þess í þessu sambandi
að öll dagblöðin hér í bænum, sem
annars eru vart sammála um neitt,
hafa einum munni kveðið upp á-
fellisdóm í þessu efni. Morgunblað-
ið líkir þessu atferli við gjörræði
Estrups sem er alkunnugt og hafi
konungur tekið völdin af þinginu.
Vísir er svo berorður að segja að
konungur hafi beinlínis traðkað
þingræðinu, hann hafi tekið völd-
in af hinu þjóðkjörna þingi og eigi
það á hættu að þjóðin taki völdin
af honum. Hitt ræður að líkind-
um að Alþýðublaðið snýst á sömu
sveif og skoðanabræður þess í Dan-
mörku. Munu íslendingar nálega
einhuga standa fast með hinum
frjálslyndu stjórnmálaflokkum í
Danmörku í þessari sögulegu deilu.
Pað er ótrúlegt, eins og nú standa
sakir í heiminum, að það tilræði
takist í Danmörku sem hefði get
að samrýmst stjórnarskipunarlagi
og rétlarmeðvitund manna fyrir
100 árum, en fer algerlega í bága
við núgildandi skipulag.
Það skulu engar getur að því
leiddar hvernig danska þjóðin læt-
ur úrskurð falla, enda verður þess
vart langt að bíða að hann falli.
Bkki enn!
I.
í næstsíðasta tölubl. Tímans var
getið fyrirlesturs Sæmundar pró-
fessors Bjarnhéðinssonar um mis
notkunina á áfengi til lyfja, sem
birtur var í febrúarblaði Lækna-
blaðsins.
í nýútkomnu marsblaði er grein
eftir Guðmund prófessor Hannesson
sem leggur til ný rök i málinu,
sem ekki eru miður þungvæg.
Víkur prófessorinn að hinum
nýjustu rannsóknum á áfengi og
getur þess, að nálega allir vísinda-
menn beri áfenginu y>ótrúlega vond-
an vitnisburð«. Ivemur hann því næst
með hvert dæmið af öðru um það
íversu alt það reynist hörmuleg-
asta tál, sem talið hefir verið á-
fenginu til ágætis. Skulu nokkur
dæmin hér tilfærð í • sem stystu
máli:
»Sú andans örfun, sem vér þykj-
umst finna við áhrif áfengis, er
alls ekki sprottin af því, að heil-
inn slarfi betur. Þvert á móli hrak-
ar öllu skynsemisslarfi glögt og
hraðfara, jafnvel við smáa áfengis-
skamla.........Alt af tekst þeim
miður, sem neyta áfengis, þrátt
fyrir það, þó ætíð finnist þeim
sjálfum, að sér gangi betur með
áfengi en án þess«.
»Flestum finst að líkamlegt slarf
pg áreynsluvinna veiti léttar, ef
neytt er áfengis, en svo er ekki.
Áfengið svæfir að vísu þreytutil-
finninguna í bili og getur stutla
stund aukið vöðva-aflið, eti alls
ekki til lengdar. íþróttamönuum
er þetla fjuir löngu ljóst og þeir
forðast því alt áfengi«.
»Hin seðjandi áhrif áfengis stafa
að mestu af hinum svæfandi á-
hrifum á heilann...........Það er
því í raun og veru fásinna, að lelja
áfengi fæðu«.
)>Hitatitfinningin eftir áfengi staf-
ar af lömun hörundsæða og hún
eykur einmitt kælingu líkamans«.
)>Mótstöðnafl gegn sjúkdómum er
minna hjá þeim sem neyta áfengis
en bindindismönnum, sérstaklega
í farsóttum, lungnabólgu og berkla-
veiki«.
»Að áfengi spilli kyninu má að
nokkru ráða af því, að fábjánar
og slagaveikir eru tillölulega mjög
oft börn drykkjumannanna. Að
börnum, sem getin eru í ölæði,
þó af heilbrigðuin foreldrum sé,
hættir til hins sama. Á það benda
rannsóknir Bezzola á 8000 geð-
veikum börnum í Sviss. Furðan-
lega mörg af börnum þessum virt-
ust vera getin á tyllidögum, sem
siður er að drekka ntjög mikið á«.
»Áhrif áfengisnautuar á aldur
manna sést best af útreikningum
lifsábyrgðarfélaga, sem geta bygt
á nægilega háum tölum«.
Enskt tryggingafélag »vátrygði á
árunum 1866 — 1917 16400 bind-
indismenn og 18800 utanbindindis-
menn. Af bindindisinönnum dóu
65 á móti hverjum 90 utan bind-
indis«.
í skosku trj'ggingafélagi »reynd-
ist manndauði á árunum 1883—
1917 þannig, að á móti hverjum
52 bindindismönnum dóu 70 utan
bindindis«.
»í 43 lífsábyrgðarfélögum í Ame-
ríku samanlögðum, reyndist mann-
dauði á árunum 1885—1905 þannig,
að væri meðal manndauði talinn
100, dóu 118 af þeim, sem sögð-
ust neyta daglega áfengis, sem
svaraði 2 bjórum, 150 af þeim,
sem sögðust hafa verið drykkfeldir
um tíma, en hafa hætt síðan, og
186 af þeim, sem meira drukku
daglega en 2 bjóra«.
Á aðalfundi sinum árið 1918
lýsti ameriska læknafélagið þessu
yfir;
„Söknm þess að vér álítnra
áfengi skaðlegt fyrir flieilbrigði
raanna og sökniu þess að það
lxefir ekkert vísindalegt gildi til
lækninga, livorki sera stiraulans
nó fæða,
þá sé því lýst yfir, að Félag
araerískra lækna er luótf’allið á-
fengi til drykkjar, og
enn fremnr skal þvi lýst yflr,
að vinna ber á raóti áfengi til
lækninga raeir en verið hefir1)*.
Niðurlagsorðin í grein prófess-
orsins eru þessi:
»Pað er1) i fullu samrœmi við
þessa yfirlýsingn ameríska lœkna-
félagsins, að læknnm er nú bann-
að í Araeríkn að skrifa áfengi á
lyfseðla. Peir verða að fá sérstakt
stjórnarleyfi til þess og fá það ekki
aðrir en þeir, sem starfa að lœkn-
ingum. Tœp 500 grömm eru hœsti
skamlur af víni og lyfseðill gildir
að eins eitt sinn og ekki lengur en
10 daga. Pá skal og hver lœknir,
sem hefir áfengisleyfi, halda sérstaka
nákvœma bók yfir vinseðla, hverj-
um þeir vora gefnir og við hvaða
kvilla. Pá slcal og senda endurrit
af seðlunum til umsjónarmanns.
Fyrir brot er hegnt í fyrsta sinni
með leyfismissi og sektum eða fang-
elsi. Sé þrisvar brotið er hegningin
minst 3 mánaða og mest 2 ára
fangelsie.
II.
Pað er sagt í Knyllingasögu um
Harald hein Danakonung, að það
»stóð litil stjórn a/ honum, fór nœr
slíku hverr fram i landinu sem
vildi«.
Pað er svo, þvi miður, að þau
ummæli eiga helst til vel við um
framgöngu íslenskrar landssljórnar
um bannmálið og sérstaklega aí-
skifti hennar — nei, afskiftaleysi
hennar af »lyfja«-áfengis-misnotk-
uninni.
Og þó standa á henni öll vopn^
um að gera eitthvað sem gagn er
að í þessu efni, og auk alls ann-
ars rísa nú upp mætustu læknar
landsins, hver af öðrum, og krefj-
ast aðgerða, með beinum orðum
og óbeinum.
Yfirlýsing ameríska læknafélags-
ins er afar-þungvæg röksemd í
málinu. Áfengið hefir ekkert vls-
indalegt gildi til lækninga, það
ber að vinna á móti notkun á-
fengis til lækninga. Pað verður
lítið úr honum, höfundi lækna-
brennivínsins, Magnúsi Péturssyni,
við hliðina á þessu — manninum
sem talaði fjálglega um nauðsyn
áfengisins, að þessi heimild yrði
ekki misnotuð, enda bæri að refsa
hinum brotlega, sem þóttist vera
að bæta bannlögin með þessu —
manninum, sem nú hvorki hefir
né getur staðið við eitt einasta af
þessum orðum.
Ameríkumenn refsa þegar með
leyfismissi, sektum eða fangelsi,
en íslenska stjórnin gerir ekkert,
vikum og mánuðum saman.
Pað vantar það eitt til þess að
setja kórónuna á verkið, að stjórn-
in útnefndi liöfund Iæknabrenni-
vínsins landlækni yfir íslandi.
Pað væri fróðlegt að vita hversu
mörg ný rök þarf til að sljórnin
taki rösklega í taumana.
Prentmyndir.
Langt er síðan að myndir urðu
mikilsverður þáttur í bókagerð og
blaða, og því má það heita óskiij-
anlegt hve lengi hefir dregist að
komið yrði á fól prenlmyndagerð
hér á landi. Hefir þetta háð bóka-
gerðinni. Myndir oft betri en orð.
Unihendis að sækja þær til annara
landa. Auk þess langoftast fyrnt yfir
viðburði þá sem- blöð og timarit
hefðu fegin vilja flytja rnynd af,
með því að þurfa að leita hennar
út yfir poliinn.
En nú er úr þessu bætt. íslend-
ingur að nafni Ólafur J. Hvann-
dal hefir numið þá list að gera
myndamót til prentunar. Hefir
hann viðað að sér nauðsynlegum
áhöldum, og er þegar tekinn til
starfa. Hefir bækistöð sína í hús-
um Gutenberg prentsmiðju. Gerir
hann mótin eftir hverskonar teikn-
uðum myndum og ljósmyndum.
Er handlægni Ólafs svo mikil, að
honum ferst þetta vel úr hendi —
og það áður en öll hentug áhöld
eru fengin.
Með prentmyndagerðinni er síð-
asta aðalsporið stígið um að koma
bókagerð og blaðútgáfu í áþekt
horf og gerist í öðrum löndum.
Þjóðvinafélagið.
Pjóðvinafélagið fékk nýjan for-
seta eftir andlál Trj'ggva Gunnars-
sonar. — Ýmsir gerðu sér miklar
vonir um alorku og árvekni þessa
nýja forseta, en þær virðast, sumar
að minsta kosti, hafa. brugðist.
Gamli Tryggvi kom venjulega al-
makinu út svo tímanlega, að það
var komið á markaðinn að haust-
inu fyrir eflirfarandi ár, og þá var
Audvari oftasi samferða því eða
litlu seinni.
Nú tvö árin síðuslu kom al-
manakið ekki fyrri en eftir áramót,
og Andvari ókominn enn (í mars).
Pelta er nokkuð mikið seinlæti,
og ekki búhyggnislegt frá sjónar-
miði Pjóðvinafélagsins, þvi með
þessari aðferð missir almanakið
fjölda kaupenda. Menn vilja sem
sé eiga það til þegar árið byrjar
og kaupa sér því Hafnarháskóla-
almanakið á haustín.
Svona seinfær bókaútgáfa hlýtur
að verða að engu innan fárra ára.
Viðvíkjandi almanakinu mætti
minna á annað atriði, sem miður
fer nú síðustu árin, og það er að
hætt hefir verið við þá góðunýbreytni
sem dr. Jón Þorkelsson tók upp
á forsetaárum sínum, að prenta
almanakið með ártíðaskrám ís-
lenskra manna, og hélst sá siður
fram að sljórnartíð núverandi
forseta og saknaði enginn danska
siðarins.
Nú er farið að nota aftur al-
manakHafnarháskóla með dýrlinga-
upptalningunni en ártíðaskránni
slept.
Bar ekki Benedikt Sveinsson það
mál fram á þingi hér eitt sinn,
að afnema forgangsrétt Hafnarhá-
skóla að sölu á almanaki sinu á
íslandi?
Ef svo er, væri það mjög óvið-
eigandi af sama manni, að innleiða
háskóla-almanakið aftur. — Kostn-
aður við útgáfu islensks almanaks
mun hér hafður að ástæðu fyrir
breytingunni til hins fyrra siðar,
en mundi hann vera nokkur á-
slæða, ef bækurnar væru prentaðar
svo tímanlega, að salan gæti farið
fram á haustin?
Pótt segja megi, að hér sé um
smá-atriði að ræða, virðist rétt-
mætt að vekja máls á því, sem
aflaga fer, og létt virðist að kippa
í rétt horf. Gerði forseti og aðrir
stjórnendur félagsins vel i, að at-
huga þessi atriði fyrir framlíðina.
Jón.
1) Leturbr. gerð hér. Ritstj.