Tíminn - 08.05.1920, Qupperneq 3

TlMINN
71
amerísku eru heimskunnir sem bestu og fullkomnustu
grammófónar er hugvitsmennirnir hafa getað búið til.
Pantið einn slíkan grammófón hjá kaupfélagi yðar eða
kaupmanni með nokkrum plötum og þér munið undrast
hve mikill ánægjuauki það verður fyrir heimili yðar, þeg-
ar þetta snildar áhald lætur þar til sín heyra.
í. S. 1 í. S. í.
íþróttamótið 1920.
Félög þau, aem setla að senda keppendur á iþróttamótið 17. og
20. júní þ. á., eru hér með ámint um að senda tilkynningu sína um
þáttöku fyrir 1. júní. — Tilgreina skal þálttakendafjölda og í hvaöa
iþróttum þeir keppa.
Reykjavik 2. maí 1920.
Stjórn íþróttafélag'ið Reykjnvíkur.
t
Auðun Vigfússon.
Hinn 25. mai s. 1. lést á Skálpa-
stöðum i Lundareykjadal bænda-
öldungurinn Auðun Vigfússon. —
Hann var víst elsti karlmaður þessa
héraðs, fæddur á Torfastöðum í
Fljótshlið 29. okt. 1824. Þar bjuggu
þá foreldrar hans, Vigfús Gunnars-
son Einarssonar í Hvammi á Landi.
Má rekja þá ætt til Magnúsar prests
á Grenjaðarstað, Jónssonar biskups
á Hólum, Arasonar. Kona Vigfúsar
og móðir Auðuns var Vigdís Auð-
unsdóttir prests Jónssonar, siðast
á Stóruvöllum á Landi. há ætt
má rekja til Björns prófasts á Mel-
stað, Jónssonar biskups Arasonar.
Vigfús Gunnassson fluttist að Grund
i Skorradal 1836, frá Fel'.smúia á
Landi. Hann var hinn mesti af-
burðamaður að afli, vexti og hreysti.
Vigdís kona hans var talin allra
kvenna fríðust, samtíðar sinnar.
fau voru og bæði mörgum og
miklum mannkostum búin. Tóku
börn þeirra kosti þá og atgjörvi í
arf. Auðun var þeirra elstur. Hin
börn Vigfúsar voru: Gunnar bóndi
á Hamri í Borgarhreppi, Berg-
steinn bóndi á Torfustöðum í Fljóts-
hlið, sem horsteinn Erlingsson
minnist fagurlega á i kvæðinu:
»Það dundu ekki lúðrar né lands-
hornagnýr«, Magnús bóndi á Mið-
seli við Reykjavík, Árni bóndi í
Heimaskaga á Akranesi, Kristín
kona Péturs hreppstjóra á Grund
í Skorradal og Sigríður kona Vig-
fúsar bónda Högnasonar. ÖU þessi
Vigfúsar börn, sem jafnan voru
kend við Grund i Skorradal, þóttu
bera langt yflr fjöldann, bæði að
vænleik og vexti, hreysti og hygni.
Hafa þau og öll orðið kynsæl með
afbrigðum. Er sem mannkostir,
hreysti og fríðleiki sé þar svo mjög
rikjandi, sem rótgróið ættarein-
kenni. Af þeim lifa nú systurnar
Kristín á Grund og Sigríður, nú í
Reykjavík. Auðun lifði lengst bræðra
sinna. Urðu þeir þó allir rosknir,
en sumir þeirra komust til hárrar
elli, enda voru þeir allir ókvilla-
sjúkir.
Auðun var 951/* árs er hann lést.
Entist hreysti hans óvenju vel,
enda var á miklu að taka. Hélt
hann sjón, heyrn og minni til æfi-
loka, en siðasta missirið voru
kraftar þrotnir. Níutíu og þriggja
ára reið hann í heimsókn til vina
og vandamanna, gekk rösklega
staflaus og óstuddur, fylgdist með
í landsmálum, las og mundi. Var
þó sem hugur og minni væri þá
sem eru þeim i mörgu fjarskyldir
f skoðunum. Ýmsir foringjar þeirra
eru lika gamlir fjandmenn Neer-
gaards, og því varla von á góðu
samkomulagi.
Það er því auðséð, að hin nýja
stjórn á erfitt uppdráttar og hefir
í mörg horn að líta. —
Klaus Berntsen hermálaráðherra
er 76 ára að aldri. Hann er upp-
haflega lýðháskólakennari. Kom á
þing 1873 og hefir átt þar sæti
síðan, að tveimur árum undan-
skildum.
Hann hefir jafnan verið talinn
vinur og félagi Neergaards og var
innanrikisráðherra í ráðaneytum
hans og Holstein 1901 og 1909
og loks forsætis- og hermálaráð-
herra 1910—1913.
Berntsen er ágætlega máli far-
inn og mesta glæsimenni, en ekki
hefir haun heflr hann verið talinn
stjórnkænn að sama skapi. Virð-
ist það all-undarlegt, að honum
skuli nú á gamals aldri vera falin
hermálin á hendur. Því búast má
við miklum deilum um þau mál
i nánustu framtið.
Harald Scavenius utanrikisráð-
herra var um nokkur ár sendi-
herra Dana i Rússlandi. Eftir að
Bolschevickar komust til valda,
var hann um nokkurn tíma einnig
fulltrúi Frakka og Englendinga í
RúíftffBtotfí, og gal S$r góftan orð-
orðið fastara við hið löngu liðna.
Stóð honum skýrt fyrir hugskots-
sjónum margt, sem skeð hafði fyrir
meira enn 80 árum. Geymir andi
slíkra manna. minnugra og sann-
fróðra, margan og merkilegan fróð-
leik, frá löngu liðnum tímum, enn
sem fáir grafast eftir, og fellur því
með þeim i gleymsku og dá.
Auðun var maður hljóður og
fáyrtur, enn hlýr og viðmótsþýður
og viðtalsgóður. Við spurningum
gaf hann skír og ákveðin svör,
enn talaði alla-jafna ekki lengra
en spurt var. Um langt skeið var
hann í röð allra fremstu bænda
þessa héraðs, sökum ráðdeildar
og vitsmuna. Var hann búmaður
i gömlum stil, en fylgdist ekki með
nútimans umbótum. Tók hann til
ábúðar hverja góðjörðina eftir aðra.
Byrjaði hann búskap á Grund i
Skorradal, föðurleyfð sinni. Eftir
6 ára búskap þar flutti hann að
Sólheimatungu i Mýrasýslu. Bjó
þar i 3 ár. Þá bjó hann á Odd-
stöðum í Lundareykjadal í 9 ár.
Kaupir þá Varmalæk af Torfa
Bjarnasyni, er hann flutti að ólafs-
dal. Á Varmalæk býr hann i 13 ár.
Alt þetta tímabil stóð mannvirðing
hans og fjárhagur i blóma. Varma-
læk seldi hann Jakob Jónssyni
frá Deildartungu, sem þar varð
mjög nafnkendur maður. Eftir það
átti hann ekki við stórbúskap,
enda var þá aldur og ýinsar raunir
farið að lama hug og hyggju. —
Búskaparár Auðuns voru 52 eða
meira en hálf öld.
Kona Auðuns var Vilborg Jóns-
dóttir, Þórðarsonar frá Gullbera-
stöðum í Lundareykjardal. Einn
af bræðrum hennar var merkis-
bóndinn Tómas á Skarði í Lunda-
reykjadal. Er hún látin fyrir 20
árum. Af 14 börnum þeirra eru
þessi á lífi:
1. Guðmundur hreppstj. á Skálpa-
stöðum i Lundareykjadal.
2. Vigfús bóndi á Kvígsstöðum i
Andakil.
3. Jón bóndi í Höfn á Akranesi.
4. Vigdis kona ólafs i Gröf í
Reykholtsdal.
5. Guðriður kona Þjóðbjarnar
bónda á Neðra-Skarði í Leir-
ársveit.
6. Elísabet kona Sigurðar Gísla-
sonar smiðs á Akranesi.
Hin háa elli varð Auðuni óvenju-
léttbær. Sýndu börnin honum
trygga rækt. Dvaldi hann síðustu
æfiárin hjá þeim Vigfúsi og Guð-
mundi sonum sinum. Lést hann
hjá þeim síðartalda, sem fyr er
ritað.
Hér kom dauðinn án sóttar og
meina, sem lang-þráður og góður
gestur. Kr. P.
stir. Þykir hann einn af færustu
»diplomötum« Dana.
Þegar Seavenius kom heim frá
Rússlandi i fyrra var hann kall-
aður til Parísar, til þess að gefa
friðarfundinum mikla upplýsingar.
Hann kvatti Bandamenn til þess,
að fara þegar herferð til Rússlands,
og sagði að Bolschevickar myndu
verða Vestur-Evrópu næsta háska-
legir i framtiðinni, ef þeir fengju
að búa um sig i næði. Eins og
menn vita fór friðarfundurinn ekki
að hans ráðum.
Tyge Rothe verslunarráðberra
er upphaflega herforingi. Hann er
nú stórkaupmaður í Höfn, og i
miklum metum. Hann hefir verið
einhver helsti foringi vinstri-
flokksins í Kaupmannahöfn og einn
af þeim fáu stórkaupmönnum, er
þeira flokki fylgja.
Sigurður Berg innanrikisráðherra
er mjög þektnr maður í dönskum
stjórnmálum. Hann er sonur
Christens Bergs, sem um langt
skeið var aðal-foringi vinstri manna
og einhver mesti skörungur er
Danir hafa átt. Sig. Berg heflr
lengst af lagt stund á blaðamensku,
og heflr verið einhver voldugasti
blaðamaður Dana, og á nð meira
eða minna leyti fjölda blaða, sem
út koma í kaupstöðum, víða um
landið. Hann var innanríkisráð-
héírra 1905 ffl 1908. Út af AIBertf-
Sr jyíag ús Ijelpsoa
og sálarjrsÍÍB.
1 tveimur siðustu tbl. Tímans
hefir staðið grein með þessari fyrir-
sögn, þótt hún þvf nær eingöngu
hafi veist að mér. Tilefni hennar
er ofurstuttur ritdómur um »Upp-
eldismák sr. Magnúsar Helgasonar
i »Iðunni« V, 4, þar sem eg raun-
ar bar hið mesta lof á sr. Magnús,
eins og hann á fyllilega skilið, en
fann á hinn bóginn að þeim kafla
bókar hans, er ræðir um tilfinn-
inga- og viljalífið. Rúmleysið í
»Iðunni« varnaði mér þess að rök-
styðja dóm minn, svo sem skyldi,
enda þóttist eg vita, að sr. Magnús
mundi skilja hálfkveðna vísu.
En nú hafa einhverjir »vinir«
síra Magnúsar reiðst þessu og gerst
málsvarar hans. Hefir þeim þó
farist þetta svo, að sr. Magnús má
segja eins og annar merkur mað-
ur: »Guð varðveiti mig fyrir vin-
um mínum«. Svo hóflaust er rang-
hermi þessara manna og útúrsnún-
ingar, að eklci er nema rétt að á
það sé bent með nokkrum orðum.
I.
Greinarhöf., er nefna sig x -f- y,
hafa tekið sér fyrir hendur að til-
færa nokkur dæmi úr ritum mín-
um, Rökfræðinni og ritgerð einni
»Um tilfinningalífið«, er eg reit i
Árbók háskólans 1918. Um rök-
fræðina segja þeir: »Á. H. B. hefir
gjálfur geflð út rökfræði, þar sem
málinu, var hann dreginn fyrir
landsdóm, og fékk lítilsháttar fjár-
sekt, fyrir embættisvangá, en var
annars alsýknaður.
Berg þótti duglegur og hygginn
ráðherra, en enginn sérlegur skör-
ungur. Hann er náinn vinur J. C.
Christensens og hefir jafnan fylgt
honum að málum.
Madsen-Mygdal landbúnaðarráð-
herra, er einn af helstu sérfræð-
ingum Dana i öllu er að landbún-
aði lítur. Hann hefir aldrei fengist
við stjórnmál, en gengt ýmiskonar
mikilvægum trúnaðarstörfum fyrir
rikið á ófriðarárunum, og átt sæti
i fjölda nefnda, i málum er land-
búnað snerta.
Madsen Mygdal hefir siðan 1908
verið forstöðumaður fyrir hinum
alkunna búnaðarskóla i Dalum á
Fjóni.
Slebsager samgöngumálaráðherra
er upphaflega kennari, en mun nú
vera framkvæmdastjóri fyrir ein-
hverju samvinnutyrirtæki bænda-
eða vátryggingarfélagi i Kaup-
mannahöfn. Hann er duglegur
ræðumaður, og i kosningabaráttu
er hann jafnan einhver harðfeng-
asti »Agitator« vinstrimanna.
Rytter dómsmálaráðherra mun
flestum vera kunnur af deilum
þeim er hann átli við Sjálfstæðis-
flokkinn á Færeyjura, er hann var j
amimaður þfar. Úl úr þ'e'Ss'mn deil- !
þeirri skoðun er haldið fram i
upphafi bókarinnar, að enginn geti
hugsað rétt nema hann hafi numið
rökfrœði. Orð þessi eru undirstrik-
uð af x -J- y, en eru rakalaus upp-
spuni, Fyrstu orð bókarinnar (í
formálanum) hljóða svo: »Eins og
menn kunna að tala og tala rélt,
áður en þeir kynnasl málfrœðinni,
eins geta menn hugsað og hugsað
rétt, áður en þeir nema rökfrœðh.
En svo er á 7. bls. sagt, að kunni
menn ekki að hugsa rétt og vilji
læra það, þá verði menn fyrst og
fremst að kynnast þeim grund-
vallarlögmálum hugsunarinnar, sem
gæta verði í allri hugsun. Þetta er,
eins og menn sjá, dálítið annað og
þarf ekki litla andlega óráðvendni
til þess að snúa svo út úr og ganga
svo mjög á snið við sannleikann.
Þá er ekki síður snúið út úr þvi,
sem tínt er til úr ritg. »Um tilfinn-
iögalífiða, sjálfsagt í skjóli þess, að
ritgerðin sé í fárra manna hönd-
um.1) Greinarhöf. láta mig t. d.
segja, að menn hljóti ngleði af þvi
sem gleður«; en eg segi (bls. 62),
að gleði stafi »jafnaðarlegast af
því, að maður hafi fengið einhverj-
um þörfum sínum fullnægt eða ein-
hverjar óskir sínar uppfyltar«. Þar
sem hin orðin koma fyrir, er verið
að segja frá, hvaða orð séu við-
höfð í daglegu tali til þess að tákna
með gleðiskapið; örðið »kæti« sé
t. d. viðhaft um það, sem veki
hlátur manna <fg glaðværð, orðið
1) Til er sérprent af ritgerðinni »Um
tilfinningalífið« hjá Sig. Jónssyni bók-
sala, Lindargötu 1.
um og ósamkomulagi við Zahle,
er þá var dómsmálaráðherra, lagði
hann niður amtmannsembættið og
gerðist dómari í Danmörku.
Þessi Færeyjamál urðu Zahle
til mikils ógagns, og er það all-
einkennilegt, að Rytter skuli nú
hafa orðið eftirmaður hans í dóms-
málaráðaneytinu, og það því frem-
ur, sem hann hefir ekkert fengist
við stjórnmál hingað til. Er ekki
laust við, að menn ætli að hefnd-
arhugur til Zahle hafi ráðið út-
nefning hans í ráðherrasætið.
H. H.
Færeysku rltín. Það er ekki ein
báran stök fyrir Færeyingum um
að koma bókunum á prent. í bréfi
sem ritstjórínn heflr nýlega fengið
frá Færeyjum er þess getið að
færeysku ritin eru ekki fullprentuð
enn, vegna mannaleysis í prent-
smiðjunnm og ýmissa örðugleika.
Verða þeir menn því enn að bíða
a. m. k. til næstu póstferðar, sem
pantað hafa ritin.
Minningarrit Landsbókasafns
fslands, 100 ára, er nýkomið út.
Er sú útgáfa hin prýðilegasta.
Landsbókavörður Jón Jaoobson
er höfundur ritsins. Varður þess
náuar gelið síða'r.
»gleði« um það, sem vgleðji mann
innilega«, »yndi« eða »unaður« um
það, sem maður geti unað við öll-
um stundum o. s. frv. Þetta eru
eins og menn sjá, að eins orða-
skýringar, en tilfinningarnar sjálfar
aftur á móti skýrðar á alt annan
hátt.
Ekki vilja þessir vandlætinga-
menn, greinarhöf., að maður noti
myndir eða líkingar um andleg
efni, þótt naumast sé unt að lýsa
þeim öðruvísi. Ekki má t. d. segja
um andstæðar tilfinningar, eins og
gleði og sorg, að þær séu andfæt-
lingar, án þess að þessir andlegu
álappar fari að reyna að búa til
lappir á tilfinningarnar og láta þær
spyrnast i iljar, Ekki má heldur
segja um varfærnina, að hún sé i
þvl fólgin að synda fyrir öll sker
og ásteytingarsteina, án þess þeir
fari að hrópa á alla skipstjóra
landsins og segja, að hér séu fund-
in bjargráð, sem dugi. Annan eins
naglaskap hefi eg ekki séð á prenti
nýlega.
Orðið »yfirvega« hefi eg aldrei
notað, það eg man til. Það er mál-
blóm »Tímans« sjálfs og annara isl.
blaða. En eg nenni nú ekki að
eltast lengur við þessa útúrsnún-
inga og sný mér að sjálfu aðal-
efninu.
II.
Það var nú siður en svo að eg
ætlaði að setja mig á háan hest
gagnvart sr. Magnúsi Helgasyni,
þegar eg reit þessi fáu orð um bók
hans. Og það var ekkert nýtt, þótt
eg fyndi að lýsingu manna á til-
finningalífinu. í innganginum að
ritgerð minni um tilfinningalifið
tók eg einmitt fram, að eg hefði
jafnan verið óánægður með »lýs-
ingu bæði sjálfs mín og annara á
tilfinningalífinu«. En ritgerðina
skrifaði eg til þess að skýra frá
þeirri stónnerkilegu uppgötvun,
sem þeir Englendingarnir Shand og
Mc. Dougall hafa gert á þessu sviði.
Þeir sýna fram á hina eðlilegu
þróun tilfinninganna, hversu hinar
frumlegu tilfinningar vorar eins og
t. d. furða, hræðsla og reiði, sorg
og gleði, vanmáttar- og mátlarlil-
finning séu fólgnar í helstu frum-
hvötum manna og dýra eins og:
forvitninni, flóttatilhneigingunni,
baráttuhvötinni, starfshvötinni, fé-
lagshvötinni, auðsveipninni og yfir-
lætinu; hversu þessar frumlegu til-
finningar myndi siðan tviþætt og
þríþælt tilfinningasatnbönd, eins og
t, d. í angurværð og öfund, og að
síðustu svonefnd tilfinningakerfi
eða hugðir, eins og ást og hatur
o. s. frv.
En þótt búið væri að benda á
rit þessi og hvað þau hefðu aö
geyma, virðist sr. Magnús ekki
hafa tekið neitt tillit til þeirra. Og
fyrir bragðið verður öll lýsing
hans bæði á tilfinningalífinu og á
viljalífinu meira og minna af handa-
hófi. Hvar lýsir hann t. d. hin-
urn frumlegu tilfinningum í réttri
röð og samhengi? Hvar sýnir hann
fram á, að þær verði að samsett-
um tilfinningum og síðan að hugð-
um? Hann fer meira að segja að
þvert á móti, eins og allir geta
sannfært sig um, sem hafa lesið
bókina (sbr. bls. 101 o. s.), lýsir
fyrst hinum æðstu tilfinningum
eins og t. d. fegurðartilflnningunni,
sannleiksástinni og siðgæðistilfinn-
ingunni, en fer svo að Iýsa frum-
legri tilfinningum, eins og t. d.
metnaði, sómatilfinningu og sam-
úðartilfinningu, þótt siðferðishugð-
in spretti einmitt upp af þeim.
Þetta virðist mér vera að hafa
endaskifti á hlutunum.
Líku máli er að gegna um lýs-
ingu höf. á hvötum manna og til-
hneigingum, þótt sá kafli sé yfir-
leitt betri. Á bls. 132 er röð frum-
hvatanna nokkurnveginn rétt: nær-
ingarhvöt, starfshvöt, eignarhvöt,
námshvöt, félagshvöt o. s. frv. En
er höf. fer að lýsa hinum einstöku
hvðtum hverrí i sinu lagi, þá
kemur »liandahófið« i Ijós. Þá
verður röðin þessi: næringarhvöt,
starfshvöl, baróttuhvöt, félagshvöt,
hefrmihvöl, feígna'rhTat, mutiaöar-