Tíminn - 26.06.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextíu blöð á ári
kostar tíu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
blaðsins er hjá Guð-
geiri Jónssgni, Hverfis-
götu 34. Sími 286.
IY. ár.
Reykjamk, 26. júní 1920.
25, blað.
c7 Jjarwcru minns)
vamtanlcga þangað lil, í miðj-
um nœsta mánuði, annast
Hallgr. Hallgrímsson sagn-
frœðingur ritstjórn blaðsins.
Auglýsingum sé komið í
prcntsm. Gutcnberg.
Tr. Þörhallsson.
Yirðing Alþingis
i.
Alþingi ætti að vera helgidómur
íslensku þjóðarinnar. t*að er tákn
og handhafi þjóðarviljans og hinn
æðsti valdhafi í öllum vorum mál-
um. Konungsvaldið eða áhrif sam-
bandsþjóðar vorrar þarf enginn
að óttast. Ekkert vald stendur yfir
Alþingi og ekkert hliðstætt því.
Ef vér athugum hve djúpar ræt-
ur Alþingi á í hugum íslensku
þjóðarinnar, þá munum vér fljótt
verða varir við þann sorglega
sannleika, að virðing Alþingis er
i rénun hjá þjóðinni. Það er ekki
að eins manna á milli, að þung
orð heyrast um starfsemi þingsins,
heldur hafa sum blöðin einnig
gert sitt til, að rýra álit þingsins
mcð skopi og óþörfum árásum.
Þetta má ekki svo til ganga. Ef
oss mislíkar við slarfsemi þess,
þá er eina ráðið, að skifta um
þingœenn við næstu kosningar,
en þingið sem stofnun verður á-
valt að vera oss heilagt. Ef virð-
ing þess og traust þrýtur, þá er
þjóðfélag vort berskjaldað fyrir
öllum öflum upplausnarinnar.
Ef vér lítum í blöðin frá því
um miðbik síðustu aldar, sjáum
vér glögt, að hið ráðgefandi Al-
þingi á þeim tímum átti ólikt meiri
vinsældum að fagna hjá þjóðinni,
en löggjafarþing hins fullvalda
konungsríkis 1920. Hvernig stend-
ur á þeirri hnignun á áliti Alþingis?
Orsakirnar til þess munu vera
margar. Fyrst og fremst útlend
áhrif. Á öðrum eins byltinga- og
vandræðatímum, og nú eru í heirn-
inum, safnast gremjan um vald-
hafana, og þá auðvitað fyrst og
fremst um þingin, og er ekki nema
eölilegt, að þau áhrif nái einnig
hingað til lands.
En varla mun þetta útlenda
sóttnæmi verða oss til skaða.
Hættan liggur í oss sjálfum.
Þingménn eru sjálfir farnir, að
misbjóða virðingu þingsins. Slikt
má aldrei heyrast, að þingmenn
hafi ekki tíma til þess, að ræða
rnálin, af því að þeir þurfi að flýta
sér heim til búa sinna. Flaustrið
og fumið á síðasta þingi var öllum
til minkunar. Hver sá maður, sem
vill komast í þingsæti, verður að
gera sér það ljóst, að það er skylda
hans, að fórna tíma sínum og
hagsmunum fyrir heill almennings.
t’ingmaöur má aldreilata á serskilja,
að hann þurfi að flýta sér heim,
og hafi því ekki tíma til þingstarfa.
Sumir segja, að Alþingi sé ver
mönnum skipað nú, en það var
fyrir einum eða tveimur manns-
öldrum. Um þetta má lengi þrátta,
en er tilgangslítið. Þvi það er vist,
að þó sérstaklega illa tækist til
meö þingmannaval einu sinni eða
tvisvar, þá mun það varla bregð-
ast, að þegar til lengdar lætur, verður
Alþingi jafnan sönn spegilmynd
jif stjórnmálaþroska þjóðarinnar.
En þingið er í ýmsum atriðum
komið úl á villigötur. Þó þing-
ræðið sé ungt hér á landi, þá
hefir það þó þegar þroskast í
talsvert aðra átt, en i nágranna-
löndunum. Sérstaklega er Alþingi
í mörgu vikið langt burt frá fyrir-
mynd allra þinga, Parlamentinu
breska.
Sumt af þvi, sem er sérkenni-
legast fyrir Alþingi vort og starf-
semi þess, er jafnframt stórbættu-
legt fyrir virðingn þess og álit hjá
þjóðinni. Skulu hér sýnd nokkur
atriði, sem nauðsynlegt er að breyta,
ef alt vort stjórnmálalíf á ekki að
fara á ringulreið.
Fátt hefir verið skaðlegra fyrir
virðing Alþingis, en hinn sorglegi
skrípaleikur, er leikinn var á síð-
asta þingi, stjórnarmyndunin.
Það tók því nær mánaðartíma,
að mynda stjórn, og þó var meiri
hluti þings þegar í upphafi sam-
mála um forsætisráðherrann. Það
voru bara óæðri embættin, sem
slagurinn stóð um.
þó var skoðanamönur flokkanna
ekki meiri en svo, að samvinna
gat átt sér stað milli þriggja þeirra
að minsta kosti. það var alls ekki
neinn virkilegur munur á stjórn-
málastefnum, sem kom til greina
við ráðherravalið, heldur persónu-
leg sundurþykkja einstakra þing-
manna.
Til þess að finna hliðstseð dæmi,
verðum vér að leita til Mexícó,
Veneaúela eða annara lýðvelda í
Ameríku, sem hafa þingræðisstjórn,
en eru að miklu leiti bygð af
þjóðflokkum af Svertingja eða
Indíána-kyni.
Vér skulum athuga þá tilhögun,
sem nágranna-þjóðirnar hafa á
þessu máli. Þar er algild regla,
að hver þingflokkur kýs sér for-
ingja, sem allir viðurkenna, sem
leiðtoga flokksins.
Þegar stjórn víkur úr völdum,
þá snýr konungur sér til foringja
stærsta flokksins og biður hann
að mynda nýja stjórn. Flokks-
foringinn þarf sjaldan langan tíma
til þess að vita hvort honum muni
takast það eða elskí. Slík mál eru
vanalega afgreidd á einum degi
eða tveimur.
Það er því ætíð svo, að jafn-
skjótt og kosningar eru um garð
geugnar, þá veit öll þjóðin hver
muni verða forsælisráðherra, ef
skift er um stjórn.
Hins vegar hefir forsætisráð-
herrann frjálsar hendur til þess,
að velja samverkamennina. Þó
einhverir af flokksbræðrum hans
þykist vera settir hjá, eða séu á
einhvern hátt óánægðir með suma
af ráðherrunum, þá er það jafnan
siður, að gefa hinni nýju stjórn
tækifæri til þess að reyna sig, og
sýna til hvers hún dugir. Það
sem Englendingar kalla »fair
triak.
Hitt er með öllu ófært, að þing-
menn séu með atkvæðagreiðslu á
flokksfundum, að úrskurða hverir
eigi að hljóta hnossin. Og þetta
verður sérstaklega háskalegt, ef
að álitlegur hluti af þingmönnum
hefir heita löngun til þess, að
komast í ráðherrasætin.
Vér þurfum því nauðsynlega, að
taka upp sömu aðferð meö stjórn-
armyndun, sem vel hefir gefist hjá
Englendingum og öðrum nágranna-
þjóðum, þar sem þingræðið er
eldra og þroskaðra en hér. —
Skrípaleikurinn frá síðasta þingi
má um fram alt ekki verða end-
urtekinn.
Oft er það að þjóðirnar vilja
varla heyra né sjá góðskáld sín
meðan þau eru á lífi, en helja þau
upp til skýjanna þegar þau eru
dauð. Þá sjá alt í einu einhverjir
hvers virði þau voru, lesa löndum
sínum Jónsbókarlestur fyrir heimsku
þeirra og skammsýni og hálfþröngva
þeim til að viðurkenna þessa látnu
menn. Þeir lifa siðan margan sam-
tímismann sinn, sem þá var hamp-
að hátt, en gleymist fljótt eftir
dauðann. Rit þeirra »hrópa til vor
með rödd þrumunnar og orð þeirra
standa skrifuð með eldingum í
næturmyrkrið«, eins og eitt af þess-
um góðu skáldum sagði, og Shake-
speare hefði vel getað verið þektur
fyrir að segja. Þetta skáld var
þagað og svelt í hel. Nú er hann
hafinn til skýjanna, og hann á
lofið skilið.
Þessi skáld eru á undan sínum
tíma og af því verða forlög þeirra
oft svo sorgleg, sem raun ber vitni
um. Þeir eiga sammerkt við for-
vígismenn annara hugsjóna, verk-
legra eða andlegra, hugvitsmenn
marga og visindamenn, sem aldrei
ná viðurkenningu meðan þeir lifa.
Þeir eiga líka í þessu sammerkt
við marga forvígismenn fyrir frelsi
þjóðanna. Sagan kennir oss, að
nýr sannleikur ryður sér ekki til
rúms nema með píslarvætti, en þá
verður heldur ekki hægt að stemma
stigu fyrir honum þegar til lengdar
lætur. Svo er um kristnina, svo er
um náttúruvísindin og fleira. Svo
er og um mörg skáldin. En það
er hægt að halda mönnum og
hugsjónum þeirra í þrældómi um
tíma án þess að taka þá höndum
og lífláta þá, eins og siður var fyr
á öldum. Með afskiftaleysi og kæru-
leysi eða skopi má spilla fyrir
þeim, enda hafa þessi ráð óspart
verið notuð og gefist vel.
Forlög skáldanna eru í höndum
ritdómaranna og lesendanna. Rit-
dómararnir bregðast oft köllun
sinni eða skilja hana ekki, og þá
er sá illa farinn, sem lendir í
höndum þeirra. Lesendur fara svo
eftir því, sem hann segir og jeta
hver eftir öðrum. Niðurstaðan verð-
ur sú að höfundurinn er látinn
eiga sig, enginn kaupir bækur
hans og svo vill útgefandinn ekki
gefa meira út eftir hann. Þeir fáu
lesendur, sem sjálfstæða dómgreind
hafa, komast ekki að tyrir orgi og
óhljóðum mótstöðumannanna. Þeir
verða því að sætta sig við að biða
betri tíma og sjá, hvort menn
þreytist ekki og sansist á dóma,
sem byggjast á skynsamlegu viti.
Það er um skáldin, sem eg ætlaði
að tala, sérstaklega íslensku skáldin.
Þau eru menningarfrömuðir ekki
síður en aðrir andans menn. Það
eru einkanlega þau, sem menn hafa
þagað í hel, svelt til bana. Því
lengra sem skáld er á undan sín-
um tíma, þvi síður verður hann
skilinn. Hann kemur flalt upp á
menn, truflar þá í ró þeirra og
friði og gerir þá grama. Hann fær
marga fjandmenn, fáa vini, og
fjöldi manna stendur hjá og vill
sjá, hverju fram vindur, áður en
þeir fara að skifta sér nokkuð af
þessari óþæilegu nýjung. Fyrir
kæruleysi þeirra er hann stundum
dæmdur óalandi og óferjandi.
Dæmin eru deginum ljósari og er
tilgangslaust að fara að telja þau
upp hér.
Vér fslendingar höfum verið út
úr í þessu efni, sem öðru. Veldur
bæði það því að minna ber hjá
oss á þessum sögulega sannleika,
og svo fámennið. En sökum þess,
að hugsunarháttur þessi er nákvæm-
lega samþætlur mannlegu eðli, gerir
hann einnig greinilega vart við sig
liér, en í nokkuð grófari og per-
sónulegri mynd á stundum, held-
ur en annarsstaðar, þar eð menn
þekkjast of vel og rugla saman
manni og málefni. Þó má segja,
að vér íslendingar förum ekki ver
með skáldin en aðrar þjóðir eftir
efnum og ástæðum, kannske betúr.
Þegar verið er að kveina undan
því, hve illa oss farist við þau, er
það ekki annað en barlómur og
sultarsöngur, sem lætur öllum þeim
illa í eyrum, er eitthvað hafa um
málið hugsað. Því að það er þannig
um þetta mál, að ekki ætti að
styrkja nær þvi eins mörg skáld
á íslandi og gert er, en styrkja
færri og gera það betur. Og í ann-
an stað er sumt af þeim skáldskap,
sem hér kemur út þannig vaxið,
að það ætti að Ieggja skatt á höf-
undinn fyrir að hafa skrifað það,
í stað þess nð styrkja hann af
ríkisfé. Menn eru orðnir svo framir
og óskammfeilnir, einkum hinir
yngri menn sumir, að þeir gefa út
á prent hverja vitleysu, sem þeim
dettur í hug og ætlast til að menn
lesi og dáist að lokleysu þeirra
eins og þeir hefði himin höndum
tekið. Á eg hér við bækur eins og
t. d. »skáldskap« Halldórs frá Lax-
nesi og leirbull Steindórs nokkurs,
er kom hér út stuðlað fyrir nokkru
með »Pomp og Pragt«. Var þar
bæði forminu misþyrmt og inni-
haldið vitlej'sa. Verður ekki betur
séð en þessir menn og þvi um likir
(t. d. Málmqvist). hafi vilja ganga
úr skugga um það, hvort lands-
fólkið væri orðið geggjað, eða þá
um það, hve mikið mætti bjóða
þvi, áður en það hristi af sé ó-
sómann. En ekki skal fariðl engra
út í þetta að sinni. (Frh.)
Síra Sigurður Stefánsson
og banDlögin.
Eg hefi nýlega lesið ræður manna
á síðasta þingi er spunnust út af
tillögu síra Siguðar Stefánssonar
og þeirra félaga, til þingsályktunar
um atkvæðagreiðslu um afnám
bannlaganna. Er síra S. St. þar
aðal flutningsinaður enda gætir
þess miklu mest er hann segir.
Eru ræður hans sköruglega fluttar
svo sem vænta mátti og af miklum
eldmóði, enda hafa þ«r reynst
óvinum bannlaganna holl og góð
næring.
Andstæðingar bannlaganna hafa
tekið þessum ræðum með kostum
og kynjum svo að lof hans hefir
gengið fjöllunum hærra, alstaðar
þar sem Bakkus á heima.
Og ísland hefir hér reynst of
lítið, ræðurnar eða kaflar úr þeim
þýddar á annarlegar, hreldum sál-
um og þurrum til hughreystingar
viðsvegar um heim. Hefir þetta
»bakað« höfundinum frægð meöal
víndrykkju vina, jafnvel meiri en
hann hefir áður átt að venjast þótt
margt hafi honum stundum sagst
vel á þingi.
Hér stendur því sérstaklega á og
t
Hans Devik.
Hann var einn af norsku síma-
mönnunum sem landsímann lögðu
sumarið 1906. Dvaldist hér því-
næst alllengi eftir við símaeftirlit.
Hann var einn af aðalverkstjórun-
um og hafði eftirlitið með síman-
um fyrsta veturinn, frá Holtavörðu-
heiði og að Hvalfirði. Dvaldist
hann þann tíma á Grund í Skorra-
dal og gekk þá að eiga Pálínu
Pétursdóttur frá Grund, systur
Bjarna bónda á Grund og þeirra
mörgu og merku systkina. Eign-
uðust þau hjónin einn son, Ólaf
Devik, sem upp er alinn á Grund.
Það var hugsun Hans heitins
Deviks þá er hann fór af landi
burt, að ráðstafa eignum sinum í
Noregi og koma hingað aftur og
reisa bú hér á landi. Það frestað-
ist um skör fram og varð dauðinn
skjótari þeirri framkvæmd hans.
Hann veiktist í vor snögglega, af
heilabólgu og lést úr henni eftir
þriggja daga legu 6. apríl.
Hans heitinn Devik hefir mjög
verið hafður fyrir rangri sök í um-
tali manna á meðal. Það voru
kringumstæðurnar, en engir mein-
bugir, sem því ollu, að hann hvarf
ekki hingað aftur til konu sinnar
og sonar. Hann var elsti son óð-
alsbónda og þar með réttborinn
til þess að taka við erfðajörðunni.
Þann rétt á nú sonur hans ungi
á Grund. En sá réttur mun hafa
dvalið för hans, þvi að foreldrar
hans eru enn á lífi.
Hans Devik varð ekki nema
47 ára að aldri. Hann gat sér hið
ágætasta orð allra meðan hann
dvaldist hér á landi, fyrir dugnað,
lipurð og hreisti. Það er þungbært
eiginkonunni og syninum á Grund,
er þær vonir brugðust, að hann
kæmi áformi sínu í verk, að hverfa
hingað aftur.
tel eg því rétt, að gera nokkrar
athugasemdir við ræðurnar og urn
bannmálið yfirleitt.
. Ekki svo að skilja að eg hræð-
ist áhrif þingmannsins svo mjög i
þessu efni, frekar en svo margt
annað sem fram hefir komið gegn
bannlögunum. En andstæðingarnir
eru státnir af þessum nýja liðs-
manni, stálnir af hverri sál er veið-
ist. Þarna þykjast þeir hafa enn
fengið nýja viðurkenningu fyrir því
er þeir hafa sí og æ lclifað á, að
bannlögin verði að afnemast.
Ef kenningar síra S. St. og ann-
ara andstæðinga væru réttar, þá
ætti það að vera algild regla, að
setja ekki önnur lög en þau, sem
allir væru sammála um. Og ef
svo illa tækist til að lög yrður sett,
er mættu mótspyrnu einhvers
hlula þjóðarinnar, þá ætti að af-
nema þau, til þess að hinir óá-
nægðu brjdu þau ekki.
Framkvæmda- og lögreglu-vald-
ið í landinu getur ekki, eftir kenn-
ingu víndrykkjuvina, skift sér af
bannlagabrotum, ekki aftrað þeim
og ekki hegnt fyrir þau. Löggæsla
er ómöguleg; það predika þeir hver
í kapp við annan, svo sem eins og
til að afsaka hirðuleysi þeirra, er
laganna eiga að gæta.
Væri þessu þannig varið með
bannlögin, að ómögulegt væri að
gæta þeirra, þá er það sennilegt,
#