Tíminn - 28.08.1920, Blaðsíða 2

130
TIMINN
Smágreinar
úr bréfum frá Jóni Jónssyni frá Sleöbrjót.
VII.
Iimflytjendurmr.
(Pýtt úr Norðmannablaöinu Nörröna 1. apr. 1920).
sÞeir sem dragnast með þá tauga-
veikluðu ættlandsást, sem finst inn-
flytjendurnir vera óvinir Canada,
þeir ættu sem fyrst að hreinsa sín
eigin hús, og fleygja út þeirri skoð-
un, að innflytjendurnir séu sníkju-
dýr, sem ekki hugsi um annað
en drekka úr lífslindum Canada,
til að fita sjálfa sig, og reyna að
koma af stað mannfélags-byltingu
(Revolution).
Ef það er nokkur hlutur, sem
hindrar innflytjandann frá þvi, að
unna fósturlandi sínu, nærri eins
og föðurlandi, þá eru það þessar
sífeldu nálastungur og olnbogaskot
til útlendinganna, sem þeir verða
fyrir af mörgum hinna ensk-kynj-
uðu Canadamanna.
FJestallir innflytjendur koma
hingað í þeim tilgangi, að taka
sér aðsetur hér, byggja sér fram-
tíðarheimili, og verða þegnar þessa
lands. Rað þarf dálitinn tíma til
þess að þeir átti sig á öllu hér, verði
liandgengnir háttum þjóðarinnar
og læri vel að þekkja þjóðhaginn.
En fyrir heppilega aðstoð blaða
þeirra er hér hafa verið gefin út
á móðurmáli innílytjenda flestra
þjóða, þá hefir þekking á þjóðar-
högunum furðu fljótt fest rætur
hjá þeim.
Mestur hluti innflytjendanna hefir
flækst frá föðurlandi sínu, af því
þeim hefir ekki á einhvern hátt
fundist nógu rúmt um sig þar, og
þeir ekki getað ýmsra hluta vegna
þroskað þar hæfileika sína og beitl
kröftum sínum eins og þeir hefðu
óskað. Slíkir menn eru eliki lak-
asti hluti þjóðanna. Þvert á móti,
það eru oft bestu mannsefnin sem
þjóðin á, þótt hún ef til vill kafi
eigi komið auga á það.
Þetta framantalda, ásamt ævin-
týralönguninni, hefir verið aðal-
orsök útflutninga hjá þjóðunum.
Og s\o lögðu þessir útflytjendur
af stað, til að leita sér að nýjum
bústað, þar sem meira væri svig-
rúm til að beita kröftunum, og
komast í óháðari stöðu en heima-
landið gat veitt. Og það er öllum
auðsætt, að menn með slíkum
hugsunarhætti eru ekki lökustu
menn þjóðanna.
Þegar þessir menn og konur
komu hér, gæddir slerkum lífs-
þrólti, miklum hæíileikum, ein-
beitni og starfshug, þá reyndu þeir
að beila öllum kröftum sínum til
ganbrikin 300 íra.
Á þessu ári halda Bandaríki
Ameríku hátíðlegt þriggja alda af-
mæli sitt. Ekki er nú aldurinn hár.
í samanburði við ísland, sem senn
er hálfnað með elleftu öldina, mega
þau teljast sem hálfgert barn.
En á þessum þremur öldum
hafa Bandaríkin náð meiri vexti
og þroska en dæmi eru til í ver-
aldarsögunni. Fyrir 300 árum var
þvínær öll Norður-Ameríka óbygð-
ir einar. Fáir flokkar af Indíánum
flæktust fram og aftur, annars var
landið endalaus skógflæmi, óbygð-
ar grassléttur og sandauðnir. En
nú búa þar 100 miljónir manna
og hvergi er verkleg menning á
hærra stigi.
Það eru ekki landkostir einir
eða loftslagið — þó hvorutveggja
sé gott — sem valdið hafa þessum
framförum, heldur jafnframt hitt,
að það var þroskaðasta þjóð heims-
ins í öllum þjóðfélagsmálum, sem
landið bygði og að þegar á fyrsta
ári komst þar á stofn lögskipað
þjóðfélag.
þessi grundvöllur undir stjórnar-
fari Bandarikjanna er harla ein-
kennilegur og frábrugðinn því, sem
oftast hefir tíðkast annarsstaðar
þegar ný lönd hafa verið numin
amerísku eru heimskunnir sem bestu og fullkomnustu
grammófónar er hugvitsmennirnir hafa getað búið til.
Pantið einn slíkan grammófón hjá kaupfélagi yðar eða
kaupmanni með nokkrum plötum og þér munuð undrast
hve mikill ánægjuauki það verður fyrir heimili yðar, þeg-
ar þetta snildaráhald lætur þar til sín heyra.
Samband ísl. samvinnufélaga
útvegar beint frá verksmiðjunni hið viður-
kenda ágæta Mc. Dou^alls baðlyf.
að komast i óháða lífsstöðu, og
tókst það flestum, og þá liggur
það í hlutarins eðli, að þeir bund-
ust ótal sýnilegum og ósýnilegum
böndum við hið nýja fósturland.
Peir vöndust brátt hinum nýju
háttum og lífskjörum, og það sem
þeim fanst fyrst horfa undarlega
við, finst þeim nú eins eðlilegt
eins og þeir hefðu vanist því frá
æsku, þeir verða smám saman
eins og hluti úr þjóðinni. Og séu
þeir ekki hindraðir með óeðlileg-
um og óheppilegum áhrifum utan
að, þá líður sjaldan langur tími
þar til innflytjendurnir eru orðnir
eins samrunnir þjóðinni eins og
þeir væru fæddir hér. En sé óheppi-
lega gripið í strenginn, til að flýta
fyrir þessum eðlilega samruna
þeirra við þjóðina, af því að ein-
hverjum þykir ganga of seint að
bræða þá saman við þjóðarheild-
ina, þá fer vanalega illa, eins og
ætíð fer, þegar hindrað er það,
sem eðlilegast er.
Ef innflytjandinn finnur það,
þegar er hann stígur á land, að
hann er velkominn gestur, og allir
sem fyrir eru unna honum þess
að hann geti bætt hag sinn, og
notið ávaxtanna af erfiði sínu, og
taka honum sem jafningja sínum,
þá knýtast þjóðarböndin miklu fyrr
milli hans og þeirra, sem fyrir eru.
En þar sem mnflytjandinn mætir
tortrygni, er ekki sýnt traust og
velvild, og litið niður á hann og
fyrirlitningin starir móti honum
úr hverju auga, þar fer illa. —
Hann einangrar sig þá, verður sí-
felt var um sig fyrir öllu innlendu,
verður tortrygginn við alt og alla.
Og þegar hann svo er sífelt stung-
inn með því, að orðið »útlending-
ur« er notað sem fyrirlitningarorð,
þá vekur það bitrar hugsanir bjá
honum til þjóðarinnar. Hann kom
hingað til að vinna sjálfum sér
gagn og lijálpa til að byggja upp
landið. Hann er sér þess meðvit-
andi, að hafa unnið trúlega, og
getur því eigi tekið þvi með þökk-
um, að mæta vanþakklæti og lítils-
virðing.
En þrátt fyrir alt þetta hafa
innflytjendur hér gengið rólega að
starfi sínu, og hjálpar það mikið
til þess, að þeir hafa fundið það,
að þeir voru jafnokar að hæfi-
leikum og þjóðhollustu, þeim er
nálstungunum beittu. Þeir hafa því
haldið stefnu sinni, og litið með
aumkunaraugum á þá, er ekki
kunnu betur að taka á móti góð-
um gestum, en raun er áorðin.
Innflytjendur vita það afar vel,
hve mikinn þátt þeir hafa átt í,
að byggja upp landið. Engin fyrir-
litning á störfum innflytjenda hér
getur svift þá þeirri góðu sjálfs-
mcðvitund, að þeir hafa unnið
trúlega, sem góðir borgarar, og
þeir halda áfram, að vinna að því
starfi jafn trúlega, þó það sé ekki
eins vel þakkað af ýmsum eins
og vera ætti.
Innflytjendur óska eigi eftir, að
það sé klappað á herðar þeirra,
og þeim hælt fyrir hvert vik. Þeir
krefjast þess að eins, að þeim sé
sýnd sama viðurkenning og tiltrú
fyrir starf sitt eins og öðrum lands-
ins börnum, er trúlega vinna.
Þeir vilja vera lausir við þá áreitni,
sem þeim er sýnd af ýmsum, af
þvi þeir eru ekki af bresku bergi
brotnir, og þeir vilja þeim sé sýnt
það í orði og verki, að þeir séu
velkomnir hér, til að byggja upp
landið og njóta ávaxtanna af erfiði
sínú, fyrir sig og sína.
Með þessari taugaveikluðu föð-
urlandsást, sem amast við útlend-
ingum og tortryggir þá, er heftur
eðlilegasti vegurinn til að sameina
þá þjóðinni, og það vekur sundr-
ung og úlfúð. En sé hinn eðlilegi
samruni þeirra ekki heftur, þá
fellur alt í ljúfa löð, og friður og
samræmi verður rikjandi milli inn-
flytjenda og þeirra er fyrir eru«,
* *
* •
Norska blaðið Nörröna sem grein
þessi var þýdd úr er gefið út í
Winnipeg (325 Logan Avenue) og
er eitt með allra frjálslyndustu
blöðum hér. Ritstjóri þess er Ing-
var Olsen lögfræðingur að lærdómi,
en ekki að atvinnu. Hann er fjöl-
hæfur maður, víðsýnn, frjáls í
skoðunum og einarður. Eg hefi
þýtt þessa grein til að sanna það
er eg sagði í greininni síðustu, að
eg stend eigi einn uppi með þá
skoðun hér að útlendingafyrirlitn-
ingin hefði komið mörgu illu af
stað hér. Auk þess eru í greininni
eftir minni tilfinning, svo hollar og
viturlegar skoðanir um það hvern-
ig breyta beri við innflytjendur, að
mér fanst það mundi holt vera
fyrir íslendinga, að íhuga þær,
þegar ísland er uú í þann veginn
að verða irinflutningsland annara
þjóða, ef alt fer þar eins og ætl-
að er.
Það var orð á þvi á Austurlandi,
á æskuárum mínum, að samkomu-
lagið væri ekki sem best milli
þeirra feðganna Gísla læknis Hjálm-
arssonar og sr. Hjálmars á Hall-
ormsstað. Vinur þeirra beggja átti
tal um þetta við Gísla, og taldi
sr. Hjálmar mikinn mann, sem
margt mætti gott læra af. — »Ekki
neita eg því«, sagði Gisli, »að eg
hefi margt gott lært af föður mín-
um, með því að gera alt öfugt við
það, sem hann vildi eg gerði«.
Canadaþjóðin er þróttmikil þjóð,
og margt gott og göfugt í fari
hennar, og má margt nytsamt af
henni læra. En eg held best sé
að læra af þeim Canadamönnum,
sem ala í brjósti sér útlendinga-
lítilsvirðinguna, á sama hátt og
Gísli Hjálmarssan sagöist hafa lært
af föður sínum. En sanngjarnt er
að geta þess í þessu sambandi, að
Canadamenn hafa oft nú á síðari
timum lýst yfir því, að þeir teldu
íslendinga með bestu innfiytjend-
um. En ekki var þeim íslending-
um samt sparað útlendingsnafnið,
sem voru á móti herskyldulögun-
um.
og nýlendur stofnaðar. Sú venja
hefir oftast verið að annaðhvort
hafa nýlendurnar verið algerlega
háðar stjórninni heima í móður-
landinu, eða að þær hafa verið
stjórnlausar framan af. Það hefir
þurft að líða nokkur tími, áður en
þær hafa verið færar um að mynda
lögbundið þjóðfélag.
í byrjun 17. aldar fóru Englend-
ingar að flytja vestur yfir Atlants-
haf. Upphaflega voru það einkum
æfintýramenn, sem dvöldu þar
skamma stund og héldu svo heim
aftur, en árið 1620 tóku nokkrir
þeirra sér fastan bústað í Virginíu
og fluttu þangað fjölskyldur sínar.
Það fyrsta, sem þeir gerðu var að
kalla saman þing og samþykkja
lög og reglur um það hversu land-
námi skyldi hagað og hvernig
þeirra litla þjóðfélagi skyldi vera
stjórnað. Eftir stuttan tíma var
líka þjóðfélagið komið í fastar
skorður. Landið varð stórbænda-
ríki. Fáeinir menn eignuðust stór
landflæmi og höfðu fjölda fólks
til vinnu. Seinna kom svo þræla-
haldið til sögunnar.
Sama árið (1620) var stofnuð
önnur nýlenda norðar á austur-
ströndinni og hún hefir haft miklu
meiri þýðingu fyrir vöxt og þjóð-
félagsskipun Bandaríkjanna.
Hér voru það trúarbrögðin sem
réðu landnáminu. »Púrítanar« voru
ofsóttir fyrir trú sína i Englandi,
og loks kom þar að, að nokkrir
þeirra réðu af að flytja vestur um
haf til þess að geta fengið að vera
í friði með trú sína. Haustið 1620
fóru rúmlega 100 af þeim með
skipinu »Mayflo\ver« til Ameríku
og námu land skamt þaðan, sem
borgin Boston stendur nú. Þessir
menn hafa síðan hlotið nafnið
»Pílagrímafeðurnir« og skoða Am-
erikumenn og Bretar þá eins og
nokkurskonar dýrðlinga.
Áður en þeir stigu í land, héldu
þeir fund með sér 11. Nóvember
1620 og sömdu lög og reglur, sem
síðan hafa vakið undrun og að-
dáun um víða veröld. Pessi dagur
hefir síðan verið talinn fæðingar-
dagur Bandaríkjanna.
Nú streymdi fjöldi »Púrítana«
vestur um hafið og settist að í
nágrenni við Pílagrima-feðurna.
Milli þessara frumbyggja var náin
samvinna. Þeir skoðuðu sig sem
einskonar bræðrafélag og skiftu
landinu jafnt á milli sín; engin
höfðingjastétt myndaðist. Land-
búnaður varð ekki til Iengdar
helsti atvinnuvegurinn, eins og í
syðri nýlendunni, heldur fóru menn
brátt að leggja stund á iðnað,
verslun og siglingar.
Þannig voru í öndverðu mark-
aðar þær tvær línur, sem gengið
hafa í gegnum alt þjóðfélagslíf
Bandaríkjanna alt til vorra daga.
Annarsvegar var stórbændaflokkur-
inn úr suðurhluta ríkjanna. Aðal-
atriðið á stefnuskrá hans hefir
jafnan verið að halda fram sjálf-
stæði hinna einstöku fylkja gagn-
vart miðstjórn rikisins. Hann barð-
ist fyrir þrælahaldinu og nú á síð-
asta mannsaldri hefir baráttan fyrir
verndartollum verið eitt af áhuga-
málum þessa flokks, sem vér nú
köllum Demokrata (Sérveldismenn).
Hinsvegar voru norðlægari fylk-
in. Stjórnmálaskoðanir íbúanna þar
voru að meira eða minna leyti
mótaðar af anda »Púrítananna«
gömlu. Hér kom fram jafnréttis og
mannréttindakenningin og þessi
fylki börðust fyrir afnámi þræla-
haldsins. En timarnir hafa breyst.
Þar sem »Pílagrima-feðurnir« námu
land eru nú íisnar upp auðugar
stórborgir og stóriðnaður hefir fyr-
ir löngu lagt landið undir sig.
Með iðnaðinum komu svo eins og
vant er kröfurnar um verndatrolla
og landaukningar. Samveldisílokk-
urinn (Repúblikanar) flokkur Lin-
colns og Roosevelts hefir yfirgefið
hinar gömlu kenningar um að Am-
eríka ætti aldrei að leggja önnur
lönd undir sig og ríkisaukningar-
stefnan (Imperialismus) hefir fengið
byr undir báða vængi á síðasta
mannsaldri.
Milli þessar tveggja áðurnefndu
Frá útlöndum.
Merkustu útlendu fréttirnar sem
borist hafa í þessari viku eru um
straumhvörf þau sem orðin eru,
í bili a. m. k., um viðureign Rússa
og Pólverja. Var svo að sjá áður
sem Pólverjar væru komnir á heljar-
þrömina. Allir herir þeirra höfðu
beðið ósigur og voru á hraða und-
anhaldi. Sagt var að rússneski
herinn ætli að eins örstutta leið
eftir til höfuðborgar Póllands,
Warsjáar, enda sendiherrasveitir
flestra erlendra ríkja þaðan flúnar.
Jafnframt var mikið af því látið
að her Rússa væri vel búinn að
öllu leyti, en að Pólverja vantaði
skotfæri. Endalaust þóf var um
friðarsamningana, jafnvel giskað á
að Rússar drægju þá á langinn
vísvitandi til þess, að geta gjör-
sigrað Pólverja og komið á Bolche-
viskastjórn í landinu. Nú er öllu
snúið við. Er svo að sjá, sem
Pólverjar hafi hafið nýja sókn á
allri herlínunni, og ekki að eins
bjargað höfuðborg sinni, heldur og
náð ýmsum borgum af Rússum.
Rússar eru sagðir á undanhaldi á
allri herlinunni, og ahnar her-
armur þeirra í hættu staddur.
Pólverjar hafi tekið 70 þúsund
herfanga og 200 fallbyssur. Eru
þessar fréttir torskyldar vegna þess,
sem á undan er gengið, en senni-
legast, að það valdi mestu að
Bandamenn, og þá aðallega Frakk-
ar, hafi komið til þeirra skotfær-
um, enda segir ein fregn, að nú
hafi Þjóðverjar slöðvað skotfæra-
flutning frá Frakklandi til Póllands
um Danzig. í annan stað hafa
Pólverjar gert sitt ítrasta um að
auka herinn, er þeir voru orðnir
svo nauðulega staddir. Engu verð-
ur um það spáð, hvort hér sé um
endanleg straumhvörf að ræða, en
þessa vikuna hefir ekkert frekar
heyrst um friðarráðstefnu milli
Pólverja og Rússa, annað en það,
að ítalir og Englendingar hafi lýst
sig ósamþykka skilmálum Bolche-
wicka.
— Enn eru óeyrðir miklar á
Þýskalandi. Hafa Bolchewickar
náð þar yfirtökum í tveim.borg-
um og auglýst þar ráðstjórn.
— Kolaverkfall er talið vofa yfir
á Englandi, og hættir þá kola-
útflutningur þaðan, í bili a. m. k.
Eru sumar Norðurálfuþjóðir farnar
að hugsa til Kína, um að fá kol
þaðan. Danir eru t. d. nú að semja
við Kínverja um kolakaup. Kola-
námurnar í Kína eru taldar ein-
hverjar hinar mestu í heimi, en í
þeim hefir til þess að gera lítið
verið unnið.
flokka hefir barátta staðið í nær-
felt þrjár aldir. Enskir siðir hafa
verið fyrirmynd alstaðar i sljórn-
málalífi Bandaríkjanna fram undir
vora tíma. Hinn mikli straumur
vestur yfir hafið af Norðurálfu-
mönnum, sem ekki voru af ensku
bergi brotnir, hefir auðvitað orðið
þess valdandi, að allur bær á lííi
Bandaríkjanna hefir breyst allmik-
ið. Þau eru ekki eins ensk nú og
þau voru fyrir hálfri öld síðan.
Sáma upplausnar og sundrunga- '
tilhneigingin, sem gripið hefir flest
ríki Evrópu síðasta mannsaldur,
er nú einnig farin að gera vart
við sig í Bandaríkjunum. Gömlu
flokkarnir eru að klofna og ný mál
koma fram og valda deilum. Alt
leikúr á reiðiskjálfi og þjóðfélagið
virðist vera valtara en nokkru
sinni fyr.
Verkamenn eru nú að hefja bar»
áttu gegn auövaldinu. Má búast
þar við hörðum leik. Auðurinn er
mest í fárra manna höndum og
»borgarastéttin« miklu veikari, en
í flestum hinum gömlu ríkjum
Noi'ðurálfunnar. En hinsvegar eru
verkamenn mjög tvístraðir, einkum
vegna þess, að þeir eru af svo
mörgum og ólíkum þjóðernum.
Helmingur landsmannaeru bænd-
ur, og nú eru þeir einnig að koma
fram sem sjálfstæður aðili í stjórn-
málunum. Yfirleitt má segja, að