Tíminn - 28.08.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um seœtíu blöð d ári
kostar tiu krónur át<-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
blaðsins er hjá Gnð-
geiri Jónssyni, Hverfis-
götu 34. Sími 286.
IT. ár.
Reyijayík, 28. ágúst 1920.
34. blað.
6eagi ísletiskrar krónn.
I.
Alkunnugt er það orðið, að svo
er nú komið urn aðstöðu íslensku
bankanna út á við, að þeir geta
vart eða ekki »yfirfært« peninga
til útlanda.
Aíleiðing af því er sú, að inn-
flutningur til landsins er nálega
stöðvaður.
íslenskir kaupsýslumenn geta
sem sé ekki lengur greitt andvirði
þeirra vara, sem þeir vildu flytja
inn. Þeir hafa gert það um hend-
ur bankanna. Greitt bönkunum hér
andvirðið og bankarnir séð um
»yfirfærsluna«. Nú geta bankarnir
ekki annast hana. Erlendu við-
skiftamennirnir hafa, venjulega um
hendur viðskiftabanka sins, falið
bönkunum hér að innheimta and-
virði varanna. Svo gera þeir enn
og íslensku bankarnir geta inn-
heimt féð til sín, en ekki komið
því lengra. Þeir taka við því og
ávaxta það í bili með lágum
hlaupareiknings-vöxtum, segjum
með þrem af hundraði. En hinir
erlendu skuldheimtendur þurfa
væntanlega að greiða 7—8 af
hundraði í vexti af lánum, sem
þeir geta ekki greitt, meðan þetta
fé þeirra liggur hér í bönkunum
og kemst ekki í hendur þeim, af
því að bankarnir geta ekki »yfir-
fært« það.
Bein aíleiðing af þessu, að bank-
arnir íslensku geta ekki skilað af
sér því fé, sem þeir innheimta
þannig, er sú, að til þess að verða
ekki fyrir vaxtatapinu, heimta hinir
erlendu — segjum dönsku — skuld-
heimtumenn, að hver króna, sem
þeir eiga að fá, sé borguð svo
mörgum aurum fram yfir 100 aura,
sem vaxtatapið nemur, eða er á-
ætlað að nema.
Er það með öllu rangt, sem
haldið hefir verið fram, að með
þessu sé búið að skapa sjálfstætt
gengi á íslenska krónu gagnvart
danskri og það lægra gengi. Hér
er sem sé ekki um annað að ræða
en vaxtamismun, sem orsakast af
getuleysi bankanna að »yfirfæra«
fé. Og bankarnir munu ekki enn
hafa innheimt eina einustu danska
ávisun með gengismun.
Ásakanir þær sem komið hafa
fram í blöðum um það, að hér sé
nálega um fjárdrátt að ræða af
Dana hálfu, eru því með öllu á-
stæðulausar og sömuleiðis hitt, að
hafa hótanir í frammi um við-
skiftaslit, fyrir _þessar sakir.
En í sambandi við þelta liggur
mjög nærri að ræða um það hvort
það sé yfirleitt mögulegt að ólíkt
gengi sé á íslenskum krónum og
dönskum, og hvort það sé æski-
legt frá okkar sjónarmiði.
II.
Fram að stríðstímunum þektist
það ekki, að gengismunur væri á
danskri og sænskri krónu. Norð-
urlönd eru eins og kunnugt er í
myntsambandi. Munurinn á mynt-
inni er ekki annar en sá, að kónga-
myndirnar eru aðrar.
Nú er orðinn all-mikill munur
á gengi sænskrar og danskrar
krónu og það verður ekki séð að
neitt sé því fremur til fyrirstöðu
að gengismunur geti orðið á ís-
lenskri og danskri krónu, þótt þær
hafi þetta til viðbótar sameiginlegt,
að konungsmyndin sé hin sama á
myntinni, og þótt engin slegin ís-
lensk mynt sé til. Á myntinni •—
silfrinu eða gullinu — er hvort
sem er enginn gengismunur.
Áð ekki er þegar orðinn gengis-
munur á íslenskri ogdanskri krónu,
stafar blátt áfram af því, að ísland
hefir fram að þessu staðið vel við-
skiftalega, svo að króna þess hefði
átt að standa hátt. En til þess
hefir ekki komið, að gengi hcnnar
væri metið sárstaklega vegna þess,
að íslenskir bankar, og einstakir
kaupsý.íumenn íslenskir, hafa sætt
við, að fá fé sitt greitt í dönskum
bönkum, — íslensku bankarnir hafa
ekki markað sér sjálfstæða aðstöðu
gagnvart dönskum bönkum.
Það hefir því verið íslendingum
sjálfum að kenna, hafi þeir ekki
látið meta íslensku krónuna hærri
en þá dönsku, meðan vel lét í ári.
Við eigum hins vegar enga kröfu
til að skoraat undan því, að hún
sé metin sérstaklega, þegar ver
lætur. Við verðum að beygja okk-
ur fyrir því lögmáli viðskiftanna
eins og öðrum.
Og Tfminn verður að álíta, að
af tveim ástæðum aðallega væri
það fremur æskilegt en hitt, að
sá siður væri hafiun, að koma á
sjálfstæðu gengi íslenskrar krónu
gagnVart danskri.
Þótt svo kunni að standa nú,
að það væri íslandi til tjóns, sem
sé, að íslenska krónan mætist lægri
en dönsk, þá vill Tíminn trúa því,
að það yrði ekki nema rétt í bili,
Og það er ærið margt, sem þá
skoðun styður, að yfirleitt gæti
islensk króna staðið fyllilega jafn-
hátt danskri. Og þar sem það nú
er áætlað, og bygt á rannsókn, að
til muni vera í landinu óseldar
afurðir, sem nemi 20 miljónum kr.
frarn yfir skuldir landsins, þá ætti
ekki að vera hælla á því, að ís-
lensk króna stæði lengi lágt.
í annan stað ætti afleiðingin af
því, að sjálfstætt gengi væri á ís-
lenskri krónu, að verða sú, að ís-
lenskar peningastofnanir og kaup-
sýslumenn yrðu viðskiftalega miklu
sjálfstæðari en áður gagnvart Dön-
um. Telur Tíminn það eitt höfuð-
verkefni þings og stjórnar á næst-
unni, að ná íslensku peningainál-
unum úr þeim dönsku ldóm, sem
þau hafa verið i svo mjög ftam
að þessu. Sjálfslælt gengi íslenskr-
ar krónu gagnvart danskri myndi
hjálpa til að greiða þá hnúta.
Kemur það mjög kynlega fyrir,
að sumir þeir, sem hæst hafa lalað
í sjálfstæðisbaráttunni rísa nú önd-
verðir gegn því, að sjálfstæði ís-
lands komi skýrt fram að þessu
Ieyti og halda fast í að gengi ís-
lenskrar og danskrar krónu sé
óaðskiljanlegt og að íslensk króna
sé ekki til.
Hafa það verið al-óþörf ónytju-
orð sem falliö Taafa á báða bóga
um þetta mál.
Ríkimstjóðiiítánid.
Stjórnarráðið hefir tjáð Tíman-
um að ríkissjóðslánið innlenda —
þrjár miljónir — sé nú að fullu feng-
ið. Er það mikið gleðiefni að geta
flutt þá fregn, því að betra er seint
en aldrei. Hefir Tíminn rækilega
bent á hversu mikið var hér í húfi
og hversu ilt það var að svo
nauðalítið var gert til þess að lán-
ið hepnaðist á hinum ákveðna
tíma. Það er mikið betra en ekki,
að það er nú að fullu fengið, þótt
liðnir séu að vísu nálega þrír mán-
Ný húslestrabók.
Ásraundur Guðmundsson: Frá heimi fagnaðarerindisins.
:: Kostar í bandi kr. 15. :.
Fæst hjá öllum bóksölum.
Bókaverslun Sigf. Eymundssonar.
rs
Nýkomið:
Helge Holst: Vort fysiske Verdensbillede og Einsteins Relativitets-
teori. Verð 5,20.
Margur rak upp stór augu er hingað barst fréttin um að Þjóð-
verjinn Einstein hefði sýnt fram á að kenningar Newtons, sem öll
eðlisfræði hafði hingað til verið bygð á, væru rangar. Þetta er al-
þýðlega skrifuð bók um þessa merkilegu nýjung; hefir þegar selst
afarmikið hér í Reykjavík.
Arnfred: Elektriciteten í Landbrugets Tjeneste. Verð 2,20.
Om udnyttelse av mindre vandfald; udgit efter offentlig foranstaltning.
Norsk bók, sem ætti að koma sér sérlega vel hér. Verð 3;60.
Olden: Elektriciteten og dcus anvendelse i det daglige liv. Verð 1,80.
Kortfattet veiledning i bj'ggningsvæsen paa landet, av landbruksdirektör
G. Tandberg, omarbeidet av arkitekt Ivar Næss. 5. utgave. Verð
ib. 21,00.
Norsk lyrik, i udvalg ved Kristian Winterhjelm. Úrval af kvæðum bestu
skálda Noregs. Verð ib. 6,00.
j$æksr senðar tset) póstkrSji hvert á lattð setn er.
uðir frá því að útboðsfresturinn
var liðinn. %
Er þetta ein sönnunin í viðbót,
að Tíminn hefir haft á réttu að
slanda er hann fullyrti að það hafi
verið fyrir handvömm eina að
lánið tókst ekki vel þegar í fýrstu.
Það skal gengið út frá því sem
sjálfsögðu að stjórnarráðið sjái um
að það berist út fyrir pollinn, að
úr þessu hefir ræst. Það veitir ekki
af að því sé tjaldað sem til er um
að rétta við álit landsins út á við
í fjárhagslegu tilliti.
Prússlanð ^nstiirlanða.
í Bandaríkjunum og víðar, geng-
ur Japan undir nafninu: Prússland
Austurlanda. Hugsunin er sú með
nafninu, að í Japan ríki nú sams-
konar hermensku- og yfirdrotnun-
arstefna og ríkti ,í Prússlandi fyrir
stríðið og nágrönnum Japans standi
nú þaðan svipuð hætta og Norð-
urálfunni hafi staðið af Prúss-
landi.
Sigurinn sem Japanar unnu yfir
Rússum skömmu eftir aldamótin
hafi kveikt í þeim óstjórnlega her-
mensku og yfirdrotnunarlund og
gróði þeirra í stríðinu og sú mikla
blóðtaka sem hinn hvíti kynþáttur
hafi orðið fyrir, hafi gefið þessari
stefnu byr undir báða vængi í
Japan.
Útávið megi sjá þetta af mörg-
um dæmum. En glegst séu dæmin
um framkomu Japana við Kóreu-
búa og Kínverja.
Kóreu hafa Japanar kúgað misk-
uunarlaust og farið með öldungis
eins og hernumið land.
í Kína hafa þeir nú fengið fast
an fót, þar sem þeir hafa tekið
Kiaochau traustataki og landið í
kring, það er Þjóðverjar höfðu áð-
ur og sjeu þar hálfu verri hús-
bæudur en Þjóðverjar voru.
Auk þessa megi við öllu búast
af þeim í Síberíu. Hafa þeir nokk-
urn hluta landsins undir sínum
yfirráðum og óséð hvenær þeim
feng verður skilað aftur. —
Ástæðurnar heima fyrir í Japan
hafa rekið á eftir stjórninni að reka
þessa landvinningapólitík.
Fyrir 50 árum náði íbúatala
landsins ekki 33 miljónum. Nú er
íbúatalan yfir 57 miljónir og það
fæðast árlega um 600 þúsund börn
í Japan. Iðnaðurinn í borgunum
hefir tekið við nokkru af fólks-
fjölguninni. En ræktaða landið
hefir ekki aukist á þessum 50 ár-
um, af þeirri einföldu ástæðu að
það getur ekki aukist. Það er full-
ýrt að nálega hver feralin lands í
Japan, sem ræktuð getur verið, sje
ræktuð. Og ræktaða landið verður
lítið bætt. Það er búið gð bæta
það nálega eins og hægt er. Það
er ekki hægt að fá úr þvi meiri
uppskeru en fæst. En íbúatala
landsins hefir hækkað úr 33 upp
i 57 miljónir og 600 þúsund munn-
ar bsetast við á ári.
Japan þarf með öðrum orðum
að flytja út mikið af fóiki. Japan
vill ekki missa það fólk fyrir fult
og alt. Þess vegna vill Japan eign-
ast land sem það geti gerl að jap-
önsku landi með japönskum inn-
flytjendum. En það er ekkert til
af ónumdum löndum. Þess vegna
lætur Japan hendur skifta og tek-
ur löndin af öðrum.
Hingað til hefir árekstur út af
þessu einungis orðið við Kína og
Kóreu. Hvað verður þess langt að
bíða að hann verði við aðra?
Frakkar eiga land á Austur-Ind-
landi, Hollendingar á Indlandseyj-
1 um, Englendingar í Ástralíu og hin-
ummegin Kyrrahafs sitja Banda-
ríkin. Stríðsefnin geta áður en varir
komið upp á milli hvers þessara
landa um sig og Japans. En
stærstu keppendurnir í Kyrrahaf-
inu eru Japan og Bandaríkin og
mörg blöð Bandaríkjanna fara ekki
í neina launkofa með það að það
geti ekki liðið á löngu áður en
þau lönd muni láta vopin skera
úr, hver eigi að ráða mestu í
Kyrrahafi.
PóstgSngurnar.
Frá Akureyri hefir Tímanum
borist eftirfarandi símskeyti dag-
sett 23. þ. m.:
y>Megn óánœgja yfir vanskilum á
blöðum á Héraði, i Pingeyjarsýslu
og viðar. Ekkert Reykjavíkurblað
komið i Pingeyjarsýslu með tveim
siðustu póstum, par áður tvœr póst-
sendingar i einu. Með nœstsíðasta
pósti elckert blað i Mývatnssveit.
Með siðasta pósti Akureyrarblöð«.
ÖIlu verra getur ástandið ekki
orðið. Bætist nú þetta ofan á það
sem áður er orðið og það rém há-
sumarið. í Lögréttu var í vor
vikið að ástandinu á Vesturlandi
og nýlega var þess getið hér í
blaðinu sem ritstjórinn varð var
við á ferðalagi um Skagafjörð. Og
baksýnin alls þessa er hjp alkunna
ráðstöfun póststjórnarinnar í vetur,
að stöðva allan blaðaflutning í bili.
Gerast þessi tíðindi öll á því herr-
ans ári 1920. Er eins og póst-
stjórninni virðist sem alt megi
bjóða sveitamönnunum og blöðun-
um. En það er með öllu víst að
alþingi Isiendinga œtlast ekki til
þess að almenningur og blöðin séu
þannig leikin.
Ritsljórar blaðanna, Lögrétlu og
Tímans, sem mest fara út um
sveitir, hafa kært þessar ráðstaf-
anir fyrir atvinnumálaráðherran-
um, sem jafnframt er póstmála-
ráðherra. Kæra mun sömuleiðis
vera á leiðinni norðau úr Þing-
eyjarsýslu og ef til vill víðar að.
Tíminn treystir því fastlega að lag-
færing verði á þessu gerð og það
þegar í stað og eftirlit verði meira
en verið hefir um greiðan og trygg-
an póstflutning á blöðum. Slíkar
ráðstafanir sem þessar geta ekki
átt sér stað í landi sem teljast viH
í ílokki hinna siðuðu.
Fyrirlestm* K. T. Sen um Kína,
er hann flulti í Iðnaðarmanna-
húsinu í gærkvöldi, var svo vel
sóttur, að ekki var eitt sæli óskip-
að í húsinu og eru þeir tiltölulega
margir í Reykjavík, sem ensku
skilja. Fyrirlesturinn var prýðilega
skemtilegur og ágætlega fluttur.
Væri það mjög æskilegt, að erindið
birtist á prenti, i þýöingu, til þess
að fleiri nytu góðs af svo sjald-
gæfu tækifæri, að heyra háment-
aðan Kínverja segja frá ættlandi
sínu. — K. T. Sen og hin íslenska
kona hans fara alfarin til Kína
áður langt um líður. Verða þá
tvær íslenskar konur í KínU, svo
að kunnugt sé. Hin er frú Stein-
unn Hayes, kona Hayes trúboðs-
læknis.