Tíminn - 16.10.1920, Blaðsíða 3

T l M I N N
163
inu um mismunandi kenningar og
orsakarskýringar að ræða, sem sál-
sýkisfræðingarnir þykjast hver um
sig hafa fundið og rífast um sfn
á milli, en á hinu leitinu um að-
ferð, sem er hér um bil sú sama
hjá þeim öllum. Þetta hefir geð-
veikralækninum Þ. Sv. ekki skilist,
og má þá virða öðrum lil vork-
unnar, þótt þeir láti þetta villa sig.
I Lögréttugrein þeirri, sem Þ.
Sv. vitnar til, sýndi eg fram á það,
að allir helstu sálsýkisfraeðingar
heimsins, sem nú væru uppi, væru
sammála um það, að telja persónu-
skiftin svonefndu og önnur skyld
fyrirbrigði afleiðingar af meiri eða
minni klofnun f sálarlífl nranna.
Nefndi eg þá Janet, Freud, Jung,
Hart, Morton Prince og Boris Sidis,
og mætti nefna marga íleiri, sem
eru sömu skoðunar að þessu leyti,
en algerlega andvígir andatrúar-
tilgátu Þ. Sv. Allir halda þeir
því sama fram, að persóuuskíft-
in leiði af einhverskonar klofnun
í sálarlífinu, eða eins og eg nú
beldnr vildi nefna það: hugrofum.
En er þessir sömu nrenn hafa
farið að grafast fyrir hinar eðlilegu
orsakir þessara hugrofa, þá skift-
ust leiðir og þá voru þeir ekki
lengur sammáia. Janet taldi þau
stafa af meðfæddri veiklun í sál-
arlífl og taugakerfi mannsins;
Freud af bældunr hvötum, einkum
bældri ástahvöt; Jungaf sjálfsbjarg-
arlivötum mannsins þá er þær
kæmust í berhögg við lífið og
veruleikann; Hart lelur hugrofin
aftur á rnóti stafa af þvi, að ein-
hverjar af frumhvötum mannsins
og þá tíðast félagshvötin hafi verið
bæld, en þeir Prince og Sidis telja
þau stafa af einhvers konar Iíkam-
legu eða andlegu áfalli, samfara
lanrandi tilfinningum. Þannig halda
þeir hver sínu sjónarmiði, hver
sínu broti af sannleikanum fram,
þvl að hugrofin geta að líkindum
orsakast af öllu þessu. En eins og
gengur, þykir hverjum sinn fugl
fagur, og því hafa nú menn þess-
ir oft rifist grimmilega út úr or-
sakaskýringum sínum, samanber
skammagrein Sidis á hendurFreud,
sem Þ. Sv. hefir þólt svo mikill
matur í.
Eg tók það nú fram um Freud
í þessari sömu Lögréttugrein, að
bann hefði »lent í öfgum«, enda
hefi eg aldrei getað felt mig við
orsalcarskýringar hans. Samt lælur
Þ. Sv. sem eg sé að halda honum og
hans kenningum fram, eins og
engin önnur sálargrenslan sé til.
Þetta hefði nú kannske getað til
sanns vegar færst fyrir 20 árum;
en nú er sálargrenslan rekin um
allan hinn mentaða heim, án þess
landi og mikill gróði á stríðsárun-
um.
En þótt þelta sé rétt, þarf það
ekki af því að leiða að kröfur
Egypta séu óréttmætar. Þeir krefj-
ast sjálfstæðis, eins og aðrar þjóðir
og geta sannað það að mentun
þjóðarinnar og þroski sé fyllilega
á borð ýmsar þær þjóðir sem nú
hafa sjálfstæði. Og þeir geta vitnað
í fræga setninu, sem einu sinni
hraut af vörum ensks forsætisráð-
herra: að »sjálfstjórn er betri en
góð stjórn«. Með rökum má telja
það vafasamt hvort enska »verndin«
hafi ekki verið óþörf árið 1882,
hvað þá nú, eftir svo margra ára
»uppeldi«.
Englendingar vitna í það að
fyrir lægri stóttirnar, bóndann
egypska, hafi stjórn þeirra verið
betri en sjálfstjérn hefði orðið.
Það hefir aðallega verið hin auð-
uga yfirstétt sem haldið hefir fram
sjálfstæðiskröfunum — yfirstéttin
sem lifir í vellsytingum at sveita
leiguliðanna.
Það er talið sennilegt að kjör
smælingjanna á Egyptalanbi hefðu
orðið enn verri hefði sjálfstjórn
verið, en á hinn bóginn hafa lcjör
þeirra ekkert batnað undir stjórn
Englendinga. Það er enn, eins og
áður.að langsamlega flestir bænd-
anna eru leiguliðar. Jarðeigend-
urnir búa sumir í borgunum, en
Skfrsla w kappslátt á Sandhdlaferjuefigjum.
Sláttumaður Sláttur Einkunnir
Nafn Heimili C £ 8 -W o in C rQ C/3 • £ H o 5* 1 rC *-< QJ <£5 “ -C3 3* Teigstími mín. O Cð U X3 3 •4-* -cc E75 Sláttugæði CJ 2 -C3 55 Aðaleink. Nr. eftir aðaleikunn
Ólafur Ólafsson . . . Lindabæ . . . 215 36,3 lST/«0 27aH/c0 7,73 7 8 7,25 1
Ingvar Ilalldórsson. Sandhólafcrju 230 35,4 l»3/í0 29“/so 7,22 6 7 6,64 2
Símon Bjarnason . . Hófshól .... 250 28, s l'/í. 32'»/.o 6,G9 8 5 6,54 3
Haraldur Halldórss. S.-Rauðalæk . 235 36 l*»/ío 28“/«o 7,45 6,5 4 5,G9 4
Hannes Friðriksson Arnkötlust. . . 215 34,4 l5a/í0 26ls/«o 8 3 7 5,«o 5
Júníus Ingvarsson . Herru 220 28 l3/*0 37‘/«o 5,45 4,. 4 4,*o 6
Iíappsláttnrinn var haldinn 22. ágúst i sunnar á Sandhólaferjuengj-
um. Gekst U. M. F. Ásahrepps fyrir því, enda voru sláttumennirnir
allir ineðlimir þess. Dómnefndarmenn voru þrír: Ingim. Jónsson, Sig-
urður Jósefsson og Ásgeir Ólafsson og fór dómnefndin í öllu eftir leið-
beiningum Guðm. Finnbogasonar prófessors í Frey, júní 1917. Landið,
sem slegið var, var slétt áveituengi, mjúkt og gott afsláttar með sæmi-
legri slægju. Teigstærð var 800 fermetrar. Mennirnir voru allir hraustir
og duglegir menn, enda fullþroskaðir og stóðu því líkt að vígi í því
efni. Við skýrsluna, sem hér fylgir, er þess að geta, að við athuganir á
ljáfarstíma, ljáfarsbreidd og skárabreidd voru 50 ljáför lögð til grund-
vallar, og skárabreiddin er hálfskæra.
að nokkuð tillit sé tekið til öfg-
anna hjá Freud, og því sannar Þ.
Sv. ekki annað með þessu en það,
hvað hann er sjálfur langt á eflir
tímanum. Sálargrenslanin er orðin
að sérstakri, sjálfstæðri aðferð, sem
allflestir eru nú sammála um að
megi nota í fjölda mörgum tegund-
um starfrænnar sturlunar.
Það er reynslan, sem kendi'mönn-
um þetta. Af hendingu fann læknir
einn í Vín, að nafni Breuer (laust
eflir 1880) og Janet það (laust
fyrir 1888), að ef unt væri að
vekja aftur minningar sjúklingsins
um það, hvenær og hvernig hann
hefði sýkst, ef unt væri. að lála
hann lifa upp aftur í endurminn-
ingunni atvikin, sem hefðu haft
hin sýkjandi áhrif á hann, og
hann bældi ekki niður í sér til-
finningar sínar og tilhneigingar,
heldur Iéti þær fá eðlilega útrás,
þá — hyrfu sjúkdómseinkennin á
samri stund og maðurinn væri
aftur orðinn heill og lieilvita. En
venjulegast höfðu sjúklingarnir
sleingleymt þessu; því var einsc og
stolið úr minni þeirra. Af þessu
leiddi aðferðina, að reyna að
grenslast eftir því með öllu mögu-
legu móti hjá sjúklingnum sjálf-
um, annaðhvort með því að dá-
leiða hann, en þó belst í vöku,
hvað valdið hefði hugrofunum bjá
honum. Það er þessi aðferð, en
ekki nein einkakenning einstakra
manna, sem nú nefnist sálargrensl-
an. Allir beita þeir lienni og Boris
Sidis líka. En af því að honum
er svo illa við Freud, nefnir hann
hana ofurlítið öðru nafni, nefnir
hana sálarkynning fpsgchognosisj,
en uppnefnir aftur á móti aðferð
og kenningar Freuds og kallar
hana falsgrenslan fpseudo-analýsisj.
Ekki þarf nema að glugga lítillega
í bók þá, sem Þ. Sv. vitnar til
eftir Sidis, lil þess að sjá, að einn-
ig hann er að reyna að kafa und-
irvitund sjúklingsins, til þess að
fá hann til að muna og ná aftur
í persónuslitrin, er horfið hafa
niður í undirvitundina. Þetta sést
þó enn betur á annari bók Sidis
(Multiple PersonalityJ, þar sem hann
lýsir því, hvernig hann fór að
lækna Mr. Hanna. Aðferðin er því
í raun réttri sú sama, en af því
að eg vissi, hvaða óbeit menn
þessir höfðu á einkaskoðunum
hvers annars, sagði eg í Iðunnar-
greininni: »fyrir svonefnda sálar-
grenslan og aðrar þær lækninga-
aðferðir, sem henni eru samfara«.
Sálargrenslan þessari er nú beitt
um öil lönd meira og minna nema
liér. Þó hefi eg nú komist að raun
um, að einn af helstu læknum
vorum hefir beitt henni stöku
aðrir einhversiaðar í Norðurálfunni.
Þessir fjarlægu landsdrolnar hafa
einkanlega fengið orð fyrir hörku,
eins og venja er til um fjarlæga
landsdrotna. Það hélst alveg í
hendur, að þá er áveiturnar voru
bættar, eða þegar baðmullar verðið
hækkaði, þá var jarðarleigan hækk-
uð sem því svaraði. Landinu fór
fram, og frjófscmi akranna varð
meiri. En arðurinn lenti allur hjá
auðkífingunum í Alexandríu, Kaíró,
eða einhverslaðar í Norðurálfunni.
Bóndinn egyptski var jafn fátækur
og áður.
Fram að stríðinu létu bændurn-
ir kyrt liggja, létu sér sljórn Eng-
lendinga góða líka og glöddust yfir
framförum landsins þótt þeir nytu
einskis af. En á stríðsárunum
snerust þeir á sveif með yfirstélt-
inni um sjálfstæðiskröfurnar.
Það var fyrst og fremst her-
kvöðunum að kenna. Það er á
fárra vitorði að Egyptaland varð
að leggja til um miljón manns,
Englandi til hjálpar í stríðinu. Að
vísu voru ekki allir gerðir beinl
að hermönnum, heldur notaðir til
ýmissa starfa. En hernaðurinn á
Sýrlandi og Gyðingalandi var að
miklu leyti rekinn með her frá
Egyptalandi. í fyrstu fengust her-
menn af frálsum vilja. En það rak
að því að fá þurfti um 25 þúsund
á mánuði og þá var mönnum
sinnum með ágætum árangri. En
langmest hefir henni verið beitt í
stríðslöndunum við allan þann
aragrúa heimkominna hermanna,
sem þótt þeir hafi eltki særst lík-
amlega, hafa komið heim haltir og
vanaðir, blindir og heyrnarlausir
og þjáðst af hinum og þessum
starfrænum kvillum. Þeir hafa
venjulegast verið búnir að stein-
gleyma öllu, sem í fyrstu olli
kvíllum þessum, en svo hefir það
verið slætt upp úr hugarfylgsnum
þeirra með sálargrenslaninni. Og
undir eins og þeir mundu öll at-
vikin og komust í sömu geðshrær-
inguna, hafa þeir orðið heilir. Þetta
er nú engin smáræðis uppgötvun,
því að nú má segja, að biblíu-
orðið sé farið að rætast: blindir
fá sýn, haltir ganga, daufir heyra,
en — ekki eru dauðir samt farnir
að upprísa, nema ef vera skyldi í
andatrúarherbúðunum!
Þetta minnir mig á það, að sál-
argrenslanin getur orðið hættuleg
andatrúnni, og ef til vill er Þ. Sv.
þess vegna svo illu við hana. Með
sálargrenslaninni má nefnilega oft
rekja það til róta, hvaðan maður
hafi sýnir sínar og ofheyrnir og
efnið í hina ósjálfráðu skrift. Þess
vegna sagði líka ritari Breska sál-
arrannsóknarfélagsins við mig,
þegar talið barst að þessu, að nú
yrðu menn að bíða átekta ineð
sálarrannsóknirnar, þangað til bú-
ið væri að kanna það til nokk-
urrar hlítar með sálargrenslaninni,
þröngvað i herinn. Það var bænd-
um mjög þvert um geð, enda talið
að oft væri mjög liarðlega og órétt-
víslega að verið.
Ofan á bætlust margyíslegar
kvaðir í þarfir hersins: hey, korn
o. s. frv. Bændurnir vóru þeirrar
skoðunai- að embættismennirnir
ensku drægu sér nokkuð af kaup-
verðinu. —
Afleiðing þessa varð sú að þjóð-
in reis nú gegn Englendingum ná-
lega sem einn maður. Þjóðernistil-
finningin náði sömu tökum á
Egyptum ogá Norðurálfuþjóðunum.
Englendingar sáu það lolcs að
grípa varð til alvarlegra ráða.
Nefnd var skipuð til þess að
kynna sér ástandið og var sjálfur
landsstjórinn formaður. Egyptar
neituðu samningum á öðrum grund-
velli en þeim að landið væri viður-
lcent fullvalda ríki.
Þegar nefndin kom aftur heim
til Englands breytti enska stjórnin
svo gersamlega um stefnu að hún
bauð sjálfum Zaghlul pasha til
Lundúna til ráðagerða. Árangur
þeirra er bráðabirgðasamningur,
sem að vísu verður endanlegur og
brestur ekki annað á en formlegt
samþykki parlamentsins enska og
Egyptalands.
Englendingar hafa enn einu sinni
sýnt, að þeir hafa fullan skilning
á þvi, að eigi virkilega aö breyta
hvað og hversu mikið gæti stafað
frá undirvitund manns og dul-
minni. En sumir halda, að lílið
kunni þá að verða eftir óskýrt af
hinum dularfullu fyrirbrigðum sál-
arlífsins.
Það sem mér finst einna mest
um vert við sálargrenslanina, ef
það þá reynist svo áfram, er hið
mikla skilningsljós, sem hún virð-
ist ætla að varpa yfir mörg fyrir-
brigði heilbrigðs og sjúks sálarlífs,
sem áður hafa verið lílt skilin.
Sálargrenslanin virðist vera að af-
sanna það, sem Boris Sidis hefir
haldið fram, að sjúkdómseinkenni
brjálseminnar væru »meiningar-
laus«. Það er þvert á móti, þau
eru oft eins og tákn eða ímynd
þess, sem horfið er úr vitundinni
og undir býr í hugarfylgsnum
manna. En það yrði ofiangt mál
að skýra frá þessu hér og því leyfi
eg mér að vísa til kvers þess, sem
nú ér nýkomið út og nefnist: Geð-
veikin eftir dr. Bernard Iiart.
Þetta er nú það, sem segja má
um sálargrenslanina, er geðveikra-
læknir vor hefir gert ®svo mikið
gabb að, að hann telur engum al-
mennilegum manni sæmandi að
fást viö hana. En þá er eftir að
vita, hvað hann liefir sjálfur fylgst
vel með í fræðigrein sinni og
hvernig farið hefir um hin gömlu
álrúnaðargoð hans.
Kleppslæknirinn kendi — sællar
minningar! — svonefnda geðveikis-
fræði hér við liáskólann frá þvi
um til bóta, þá dugi ekki hálfverk.
Samningurinn kveður svo á að
hinni ensku »vernd« sé lokið og
England viðurkenni fullkomið sjálf-
stæði og fullveldi Egyptalands.
Landið fær sina eigin stjórn utan-
ríkismála, þótt búist sé við, að í
fyrstu muni ensku ræðismennirnir
sumstaðar starfa fyrir hönd Egypta-
lands. Enski herinn hverfur að öllu
leyti burt úr landinu, nema við
Súesskurðinn, sem England á að
gæta. England tekur og á sig þá
ábyrgð að Egyptaland fái að lifa í
friði.
Vitanlega er það margt sem enn
hefir ekki verið samið um í sam-
bandi við þessa iniklu breytingu;
t. d. um framtíð liinna ensltu em-
bættismanna, um rétt annara þjóða
í landinu, um ríkisskuldirnar o. fl.
En stærsta málið er um afstöðuna
til nágrannalandsins, Súdans, sem
liggur næst fyrir sunnan. Gordon
fór þangað sína frægu herferð af
Englendinga hálfu, en eftir dauða
hans féllu afskifti Englendinga af
landinu niður um hrið. Skömmu
fyrir aldamótin lagði Kitchener lá-
varður landið undir England og
síðan hefir það verið undir ensk-
egypskri þ. e. enskri stjórn.
Súdan er alt annað land en
Egyptaland, enda býr þar óskyld
þjóð Egyptum. En um aldaraðir
hefir Súdan alt af við og við lotið
er hann var stofnaður og fram til
ársins 1919, að eg held. Aldrei
hefi eg heyrt stúdenta dásama
kenslu hans eða kennarahæfileika
og ekki veit eg, af hverju hann
hætti að kenna. En nokkuð er
það, að hann kendi bók eftir ensk-
an sálsýkisfræðing Stoddart: Mind
and its disorders. I 1. útg. bókar
þessarar var liöf. rélttrúaður á
góða og gamla vísu og fór að
mestu eftir Kraeplin. í 2. útg. gaf
hann sálargrenslaninni þó nokk-
urn gaum og skaut inn í bókina
tveim köflum um hana, sem Þ.
Sv. hefir þá líklegast kent. En
hvað skeður svo Þórði vorum til
hrellingar? Formálinn fyrir 3. útg.,
er kemur út sama árið og Þ. Sv.
hættir, hefst á þessum orðum:
»Síðan síðasta útgáfa kom út, hefi
eg algerlega breytt afstöðu minni
til sálarsýkinnar, þar sem eg per-
sónulega hefi rannsakað mjög
marga sjúklinga með sálargrensl-
unar-aðferðinui og er þannig orð-
inn sannfærður um sannindi Freuds-
kenninganna. Sálarsjúkdóma er ein-
ungis unt að skilja með því að
rannsaka undirvitund sjúklinganna
sálfræðilega; og hin líkamlegu sjúk-
dómseinkenni starfrænnar tauga-
veiklunar verða að teljast afleið-
ingar, en ekki orsakir sjúkdóms-
ins, eins og eg hélt fram í fyrstu
útgáfu«.
Finst mönnum þetta nú ekki
nokkuð hastarlegt? Er það ekki
raunalegt fyrir Þ. Sv., eins og
hann nú hefir liamast og úthúðað
sálargrenslaninni, að sjá hið gamla
átrúnaðargoð sitt umturna bók
þeirri, sem hann sjálfur, herra
yfirlæknirinn, hefir kent, í anda
sálargrenslunarinnar, og það sem
meira er, fleygja sér i fangið á
Freud með húð og hári? Þ. Sv.
gelur auðvitað sagt, að hann sé
allur í »himnavísundum«, í anda-
trúnni og hún sé ekkert »liumbug«.
En ætli sumum finnist þó ekki
sem maðurinn ætti að fara heim
og læra betur og — skammast sín,
ef hann kynni það.
Á. H. B.
Hörmulegt slys. Fregn sú barst
úr Dölum vestur að fernt afheim-
ilisfólki á Staðarfelli hafi druknað
þar á Hvammsfirði örskamt undan
landi, hafði verið að heyþurkun í
eyju. Voru það þrír karlmenn og
ein stúlka. Var einn þeirra Gestur,
einkasonur Magnúsar bónda Frið-
rikssonar á Staðarfelli, hinn mesti
efnismaður, um þrítugsaldur.
Magnús Guðfinnsson og Þorleifur
Guðmundsson hétu hinir karl-
mennirnir.
Egyptalandi, og Egyplar hafa
fengið þaðan skatta, þræla og her-
menn. Vitaulega er ekki fremur
réttlæti i þvi að Súdan lúti Egypta-
landi en að Egyplaland lúti Etig-
landi. En Egyptaland getur ekki
verið án Nílarvatnsins. Súdan gæti
í þvi efni gert þvi mikinn óleik.
UmN það þarf fastbundna samn-
inga. Og Englendingar eiga mik-
illa hagsmuna að gæta í Súdan.
Þeir hafa lagt fram mikið fé til
áveiluframkvæmda og vænta það-
an stórkostlegrar baðmullarfram-
leiðslu. Um þetta eru með öllu
óútkljáðir samningar milli Eng-
lendinga og sjálfstæðismanna
Egyptalands.
En þetta eru smámunir hjá því
slóra skrefi sem Englendingar hafa
stigið með því að viðurkenna
sjálfstæði Egyptalands. Sjálfstæðis-
mennirnir á Egyptalandi mega
hrósa sigri. En stjórnmálamenn-
irnir ensku mega og hrósa sigri,
því að þeir hafa enn einu sinni
séð borgið hinu góða áliti Englands
um nýlendumálastjórn Og ruargar
þeirra þjóða sem enn lúta enskri
stjórn fá bjT undir báða vængi
vona sinna um meiri sjálfstjórn.
Settur læknir í Reykhólahéraði
er Jón Ólafsson frá Hjarðarholti.