Tíminn - 24.12.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextlu blöð á ári
kostar tiu krónar ár-
gangarinn.
AFGUEIÐSLA
blaðsins er hjá Gnð-
geiri Jónssyni, Hverfis-
'götu 34. Sími 286.
IT. ár.
Reykjavík, 24. deseraber 1920.
51. blað.
„Okyrri krókurinn“.
Suðausturhluti Norðurálfunnar
hefir löngum verið kallaður hinn
»ókyrri krókur«. Þaðan hófst styrj-
öldin nrkla. Þaðan hafa margar
styrjaldir hafist.
Það stendur nú ekki steinn yfir
steini um ríkjaskipun þá er var
fyrir striðið í þeim hluta álfunnar.
Suður-Slafaland er stórt ríki, steypt
upp úr Serbiu, Svartfjallalandi,
Albaniu og stórum héruðum er
lutu Austurríki-Ungverjalandi. —
Grikkland er orðið annað stóra
ríkið. Hefir bætt við sig Þrakiu
og fjölmörgum eyjum og á land
nálega að borgarveggjum Mikla-
garðs. Og i Austurálfu átti viðbót
Grikklands að verða engu minni.
Hefir enginn stjórnmálamannanna
á friðarfundinum orðið jafndrjúg-
ur um að skara eld að sinni köku
og Venizelos.
Svona var komið. En engum
mun hafa dottið það í hug að
Balkanskaginn hætti að vera sókyrri
krókurinn«, vegna þessara ráðstaf-
ana'. Þvert á móti. Og nú mun
svo komið, að flestir gera ráð fyr-
ir að þessari nýju ríkjaskipun verði
meir og minna riftað, innan stundar.
Það eru allar líkur til að þessi
nýja rikjaskipun verði álika langæ
og konungdómur Jörundar yfir ís-
landi.
Það hafa gerst tveir stórviðburð-
ir suðaustur þarna, sem breytt
geta öllum þessum ráðstöfunum
Bandamanna og hefir atburðanna
sjálfra verið ítarlega getið hér i
blaðinu.
En hverjar verða afieiðingarnar?
Það var floti Bandamanna í
Svartahafinu sem bjargaði Wran-
gel og herleifum hans undan Bol-
ehewickum. Munu Frakkar hafa
fulla þörf annarsstaðar fyrir það
málalið sitt.
Með fullnaðarósigri Wrangels
hafa Bandamenn, og Frakkar sér-
staklega, gefist upp við það að
brjóta Rússland undir sig. Franskt
gull hefir gert út alla leiðangrana
gegn Bolchewickum. Frakkar eiga
svo miklar gamlar skuldir á Rúss-
landi. En það er hægt að kaupa
það of dýru verði að reyna að
ná þeim. Frakkar hafa nú fórnað
miljónum og miljörðum, án þess
að fá neitt í staðinn. Þeir hafa
gefist upp við tilraunina. Ganga
þess og sennilega ekki duldir, að
ekkert muni að hafa úr stærsta
þrotabúinu sem tii hefir orðið í
heiminum — Rússlandi núverandi.
Bandamenn og Frakkar sérstak-
lega, verða nú að hefja nýja stefnu
gagnvart Bolchewickum þar syðra.
Úr því þeir gátu ekki sigrað Bol-
chewicka í þeirra eigin landi, munu
þeir leggja alt kapp á að verja ná-
grannalöndin gegn skoðunum og
yfirgangi hinnar rússnesku stjórn-
ar. Það er ekki vafi á því hvern
Bandamenn hafa einkum ætlað
sér til hjálpar um það í suður-
hluta álfunnar: Venizelos og Stór-
Grikkland. í hugsunarleysi hafa
Bandamenn ekki gert það að hlaða
undir Grikkland umfram öll önn-
ur ríki og gefa Venizelos óbundn-
ar hendur um að bæta við sig
landi í Litlu-Asíu. Þeir vissu að
Venizelos var þeirra tryggasti liðs-
maöur. Hagsmunirnir mættust:
VeniZelosar að stækka Grikkland
og Bandamanna að hafa sterkt
riki og tryggan stjórnanda fyrir
jívl rlki, sem slæði gegn x>rúss-
nesku hættunnk í Svartahafslönd-
unum.
Og svo bregst þessi áætlun svo
gjörsamlega, sem raun er á orðin.
Grikkir reka Venizelos burt og
kalla Konstantín heim. Það horf-
ir nokkuð öðruvisf við urn stefnu
Bandamannn, er Venizelos stjórn-
ar ekki lengur Stór-Giikklandi,
heldur mágur Vithj Ims fyrverandi
Pýskalandskeisara, — jafneindreginn
um andstöðu við Bandamenn og
Venizelos var um fylgið.
Bandamenn stofnuðu Stór-Grikk-
land til þess að tryggja sína stefnu
suðaustur þarna. Nú er Stór-Grikk-
land komið undir andstæðinga
þeirra. Er það furða — út frá
þessum forsendum — þótt Banda-
menn hugsi um það aivarlega að
»endurskoða« friðarskilmálana og
ríkjaskipunina? Það er ekki held-
ur búið að undirskrifa endanlega
friðarsamningana við Tyrki enn.
Málið er enn ekki endanlega út-
kljáð.
Bandamenn geta ekki og vilja
ekki hverfa frá þeirri aðalstefnu
sinni, að eiga sér öruggan hauk i
horni á Balkanskaga. Búa þeir
sér nú til annan í stað Grikk-
lands? Enginn getur um það sagt,
en víst er það, að þeirri stefnu
mun Ítalía eindregið fylgja, því að
hún hefir, fullkomlega nauðug,
orðiö að beygja sig undir þá stækk-
un Grikklands sem nú er. — Eða
setja Bandamenn Grikkjum afar-
kosti í einhverri mynd og fá þær
tryggingar hjá þaim sem teldust
viðunandi?
Sparnaöarrödd
úr sveitinni,
Að auatan og vestan, að norðan
og sunnan koma alþýðu sparnað-
arraddir. Háværastar eru raddirnar
ofan af tindunum og eru stjórnar-
völd og samvinnuvöld mjög satn-
róma um sparnaðar málin, en
hinir skinsamari blaðamenn þeyta
undir lúðurinn. Mundi nú margur
hyggja að undan léti eyðslusemin,
þegar rikið og rikin þessi tvö í
rikinu höggva að henni i senn.
En hér mun það sannast að
»þeir lifa lengst sem með orðum
eru vegnir«. Eyðslusemin er rót-
gróið tískumein, og er jafnan við
ramman reip að draga þar sem tísk-
an er. Sauðareðlið: að elta forystu
slóðina þó í ógöngur sé, lifir enn
óbugað I gjörvallri mannkindinni.
Fyrir nokkrum tugum ára voru
íslendingar fátæk og sparneytin
bændaþjóð. H%rer bjó að sinu. Alt
var bygt á sparnaði og heima-feng.
Allir íslendingar voru bændur, því
flestir verslunarmenn voru útlendir
og jafnvel æðstu embættismenn
landsins bjuggu búum sfnum,
sem fornislenskir bændahöfðingjar.
Skorti þá ekki bestu menning sinn-
ar aldar, en urðu þó að lifa bænda-
lífi á ýmsan hátt, skilja alþýðu-
kjör og fylgja alþýðu siðum fornum
og íslenskum í mörgu. —■. Án ytra
tildurs, en með andlegum menn-
ingar yfirburðum urðu »heldi menn-
irnir« okkar gömlu góðar alþýðu-
fyrirmyndir.
Þetta var nú á árunum, þegar
Bjarni amtmaður bjó á Möðruvöll-
um, þá fraus »vellystin« hér í hel
ef hún vogaði sér frá dönsku þorp-
unum. En með ísl. kaupstöðum fékk
hún fasta borg, hjálpar hún þar
völskutn að grafa grundvöllinn
undan húsum manna, og herjar
þaðan um allar sveitir.
1 kaupstaðnum hafa vaxið upp
fjölmennar stéttir manna, sem eng-
an eiga heimafenginn, eða eigin
handaverk i húsi sinu, heldur taka
allan sinn afla í krónum. Má þar
fyrst nefna íslensku kaupmennina
og búðarlokuliðið og allskonar
mangara, sem »aukast og marg-
faldast og uppfylla« — göturnar.
Þá koma embættismennirnir, sem
nú eru flestir í kaupstaði komnir,
allskonar mentamenn og nokkrir
efnamenn sem lifa á gömlum merg.
Alt þetta fólk er með breyttum
háttum »hafið yfir« alþýðuna. Það
er orðið »heldra fólkið« í landinu
— fyrirmyndir alþýðunnar. Húsin
með erlendu sniði, og erlend að
efni, húsbúnaður, klæðnaður, mat-
arhæfi og siðir allir erlendir. Engu
skeytt hvað hagfelt er hérlendis,
heldur að eins hvað »íínt« er. Og
þá er sjálfgefið að alt hið erlenda
er »fínt« og alt íslenskt »dónalegt«.
Þessi hálfdanska kaupstaðamenn-
ing er alt af að magnast að völd-
um og útlensku. Hingað tiEjhefur
verslunarmanna múgurinn menn-
ingar litli verið i svo miklum meiri-
hluta að hann hefir ráðið allri
»heldrimanna« tiskunni. Og sú
heldrimanna tíska drotnar í Iandinu.
En kaupmangara hagurinn er nú
einu sinni sá, að alþjóð manna
kaupi og eyði. Og kaupmangara-
tískan í kaupstaðnum er gegndar-
lanst óhóf Eyðsla á dýrustu er-
lendum munaðarvörum og fæðu-
tegundum; óhóf í skrauthýsum og
dýrustu húsgögnum, óhóf i klæðn-
aði og skemtunum, bílum, reið-
hjólum og öllu sem erlendum nöfn-
um tjáir að nefna. — En öllu •
framar óhóflegt iðjuleysi og yfir-
læti — samfara fyrirlitningu á lik-
amlegri vinnu, fyrirlitning á al-
múganum og innlendum og forn-
um alþýðuháttum. í slóð þessara
oflátunga fer siðan hávaði kaup-
staðarbúa, og verður hver að sækja
svo í slóðina sem kraftar leyfa.
Má vera að sumir dansi þó
nauðugir eftir pípum þessarar
tísku.
Höfuðstaðurinn er höfuð lands-
ins og kauptúnin höfuð landshlut-
anna. Eftir höfðinu dansa limirnir.
Eyðslu tiskan og útlenskan hefir
dreifst frá kauptúnunum um allar
sveitir, út á ystu annes, og i instu |
afdali. Að vfsu er reynt að spara
víða í sveitunum eftir pvi sem
tlskan legfir. En hún á sín vébönd,
einnig þar. Og svo er nú koinið
hennar veldi að enginn þorir að
láta sjá sig á mannamótum eða i
kaupstað, í heima unnu vaðmáli,
og fer annað þar eftir.
Nú hrópa hinir þjóðlyndari
»heldri menn« kauptúnanna til
okkar bændanna. »Sparið! Sparið!
Sparið!« Og voði gjaldþrotanna
vofir yfir þjóðinni að sögn.
Við verðum að svara: Við get-
um nurlað nokkra aura með því
að slíta fötin okkar, þar til yfir-
borðið er sokkið í »bætur« (hafa
fata skifti þegar sést til heldri
gesta). Við getum haft eitthvað
minna ofan á brauðinu, þegar ekki
er gestur við borðið. En það mun-
ar ósköp litlu hvað fært er lengra
þarna en við förum. Alstaðar grip-
ur tiskan fram i sparnaðinn.
Þeir sem hafa vandalaust fólk á
fæði geta alls ekki sparað kaffi,
sykur og hin dýrari matvæli. Fólk-
ið fer, »húskinn« og »matsvíðing-
urinn« situr eftir einn á stóra
jarðarskroknum. Enginn vill byrja
á þvi að brjóta niður gestrisnina
eða veita gestum lakari beina en
áður.
Við getum ekki unnið okkur föt
úr ullinni. Fáir fást í sveitavinnu
um sláttinn, þótt boðið sé meira
en Siglufjarðar-kaup, en þessar fáu
hræður fljúga flestar i kauptúnin
á vetrunum, svo jafnvel verða vand-
ræði með menn og konur til að
sinna fjárhirðing og »bæjarstört-
um« — þarna kallar tískan. Ekki
getum við heldur annað eu apað
dálitið ykkur »heldri mennina« í
klæðaburði, þegar við förum á
mannamót, eða í kaupstaðinn. Við
erum menn líka og viljum teljast
með mönnum. Dugar þá litið
snjáður vaðmálsfrakki.
Góðu háttvirtu vinir! Stjórnar-
völd, samvinnufrömuðir, blaða-
menn, embættismenn og menta-
menn höfuðstaðarins og kauptún-
anna, þér getið með samtökum
brotið kaupmangaratiskuna en eigi
við.
Tiskan er voldug drotning sem
siglir skipi sinu fyrir byr aldar-
andans uin allar strendur og gerir
oft kotbóndanum þröngt fyrir dyr-
um. Getur almúginn, dreifður og
tvistraður eigi lækkað seglin á
skipinu því. En þið sem í hvirf-
ingu standið á stjórnpalli getið
ráðið bæði byr og seglum, ef þið
eruð samtaka.
Vestur í Bandarílcjum ganga
menn, sem ráða yfir miljónum
dollara, valdsmenn stórþjóðar, há-
mentaðir prófessorar, ýmist i blá-
um verkamannafötum eða aflögð-
um fötum sjálfra sin. Þar hafa
samtök æðri stéttanna gert sparn-
að fatanna að tisku og ákriíin
verða þau, að öll fatnaðarvara
fellur í verði um heim allan (t.
d. ullin okkar), því almenningur
fylgir tiskunni: að spara.
Ef íslendingar eiga að spara,
verður sparnaðurinn að verða
tíska, hér eins og vestra. En tiska
kemur aldrei úr sveitum í kaup-
staði, frá »almúga« til »lieldri
manna«.
Þið ráðið tískunni. Þið getið
gert það tisku t. d. að ganga á
fötum unnum á ísl. verksmiðjum
úr ísl. ull — jafnvel í fínustu
samkvæmum. Þið getið gert þá
eyðslu hlægilegl oflæti sem nú
þykir »fínasta tíska«. Kaffihúsin,
kvikmyndahúsin og aðrar slæp-
ingsstöðvar kauptúnanna getið þið
gert svo »ófinar« að aðsóknin
minki. — En þið vitið annars
best sjálfir hvernig gínandi eyðslu-
hitin gleypsr þjóðarauðinn daglega
í höllum, á strætum og torgum. —
Ykkur vantar ekki vilja til að loka
hít þeirri heldur samtök.
Búmenska er ekki eingöngu I
sparnaði fólgin. Skammsýnn sparn-
aður fleygir krónunni stundum,
þegar hann er að spara aurana.
Af þessum sparnaði er rikið okk-
ar ríkt. — Vér spörum okkar
góða alþýðuskóla, er kenni þjóð-
inni að vinna með hug og hönd-
um, en missum síðar æskuna úr
sveitinni þegar haustar, á menta-
snapir og skemtana-slæping í kaup-
staðina, og lærist þar bezt kaup-
mangaratíska og iðjuleysi. Æðri
skólarnir offyllast og hundrað eru
um hverja stöðu sem geymir hend-
urnar hvítar eins og óskrifað blað,
en þúsundir vanta til framleiðslu-
vinnu.
Við spörum okkur að taka fé
til nytsamrar atvinnu. Við gefura
50—60 ullarreifi fyrir einn klaeðn-
að af því við eigum ekki stór-
ar ullarverksmiðjur. Við seljum
mörg árin gærurnar fyrir ullar-
verðið eitt saman, en kaupum síð-
an bjórana þrítugföldu gæruverð-
inu í skófatnaði og sútuðu leðri
— eða við göngum á rándýrum
pappírssólum. — Við kunnum ekki
að súta skinn. Við etum hrat og
grjót og úrgangsmjöl, af því að
engir þeir kvarnarsteinar hreyfast
í landinu sem malað geti rúg i
brauð. Og þannig eru ílestir okkar
búhættir. En fossarnir syngja hvít-
ir og frjálsir í frelsisroða hins nýja
fullveldis. —
Stjórnarvöld, samvinnufrömuðir,
blaðamenn, mentamenn, embættis-
menn og efnamenní
Þið eruð kjarninn úr alþýðunni,
eftirlætisbörnin og undrabörnin
hennar, sem hún hefir hossað upp
að háborðinu. Þið hafið vitið og
þekkinguna, blöðin og þingið, auð-
inn og völdin — alla krafta þeirra
hluta sem gera skal. Þið fræðið
okkur um það hvað gera þurfi. —
En þið eruð margir helst til »flækt-
ir í heimsspekinni« til þess að vera
þeir »framkvæmdanna forkólfar«
sem foringjum vaxandi fullveldis
ber.
Okkur bændurna vantar ekki
sendi/ierra sem séu »diplomat«
utan húðar og innan, heldur sendi-
menn sem færi okkur þekkingu,
andlega og verklega, utan úr lönd-
um.
Okkur vantar ekki heimspeki-
legar rökræður um eignarrétt fossa
og höft á innflutningi vinnu, lield-
ur framkvæmdaþrótt, er láti foss-
ana olckar lýsa okkur og verma,
vinna okkur klæði og skæði og
áburð á nöktu foldarsárin.
Okkur vantar ekki rit og ræður
stjórnmálamannanna og gullkisíu-
mannanna heldur framkvæmdir.
Við þurfum meiri menningu,
meiri framleiðslu og meiri sparn-
að og engan annan vörð um þjóð-
ernið og fullveldið.
Jón Sigurðsson,
/rá Yslafelli.
Vestanbók.
Guttormur J. Gutlorms-
son: Bóndadóllir. Winni-
peg 1920.
Guttormur J. Guttormsson, bóndi
og skáld I Nýja-íslandi, hefir sent
hingað heim dóttur sína til kynna.
Hafa þeir búið hana út til farar-
innar, Hjálmar Gíslason og Sig.
Júl. Jóhannesson skáld og læknir,
og — þarf því varla að óttast, að
hún hafi neitt óheilnæmt i fari
sínu, þótt pestsamt sé vestra.
Þótt »dóttirin« berist ekki mjög
á hið ytra, þá verða menn þess
þó brátt varir, er þeir kynnast
henni, að hún er ekki öll þar sem
hún er sén, og þótt hún sé nokk-
uö blendin í máli með köflum, þá
getur hún haft til að sýna það,
að hún kunni góð og glögg deili
á tungutaki og orðfæri, óðsnild og
orðslist feðra vorra. Og þótt hún
hafi sýnilega hafl kynni og dregið
dám af óíslenskum hugsunarhætti
í ýmsu, þá hygg ég þó, að þeim
íslenskum bændum og búaliði, er
ná að kynnast henni og vel eru
íslenskir i hugsun þó, muni samt
auðveldlega verða »innangengt í
bóndadótturina«.