Tíminn - 22.01.1921, Blaðsíða 1

V. ár.
Reykjavík, 22. janúar 1921.
3. blað
Sveínatunga.
Jörðin Sveinatunga í Norðurárdal, sem er eitt af höfuðbólum
þessa lands, fæst til kaups eða ábúðar frá næstkomandi fardögum.
Jörðin gefur af sér í meðalári ca. 150 hesta af töðu og ca. 1200
hesta af útheyi.
Byggingar ágætar, þar á rneðal íbúðarhús 10X14 tvær hæðir og
kjallari og geymsluhús 8X14 álnir sama hæð, hvorttveggja úr steini.
Peningshús í góðu lagi og hlöður járnvarðar fyrir ca. 1000 hesta. öll
landareignin er afgirt finnnfaldri gaddavírsgirðingu, lengd ca. 15 km.
og auk þess er alt túnið girt og tveir nátthagar. Útbeit er afburðagóð.
Góðir skilmálar hvort heldur er um kaup eða leigu að ræða.
Lysthafendur snúi sér til Brynjólfs Árnasonar cand. phil., sími
134 eða Guðm. Jóhannssonar fasteignamiðlara, sími 931 Reykjavík.
Hirfuroar.
Danskur hagfræðingur, dr.
Wieth Knudsen að nafni — al-
kunnur maður um Norðurlönd
fyrir skrif sín um hagfræðimál og
pólitísk mál — hefir ritað grein-
ar í aðalblað hinna róttæku
vinstrimanna, „Politiken", um
fjárhagsástandið í Danmörku, á-
stæðurnar til þess hvernig komið
sé og leiðirnar út úr því. Greinam-
ai hafa vakið mikla eftirtekt, enda
er höf. frægur fyrir það, að í
fyrra ritaði hann greinar um líkt
efni og varaði þá kaupmennina
dönsku við þeim gríðarlegu vöru-
kaupum, sem þeir þá stofnuðu til,
í von um að geta selt aftur með
gróða til þýskalands og Eystra-
saltslandanna. Sagði það vera tál-
vonir einar, en stóð þá einn uppi
með þá skoðun. En reynslan hefir
sannað mál hans og kaupmennirn-
ir tapa miljónum króna.
Um margt er ástandið hér á Is-
landi svipað og í Danmörku. Verð-
ur hér rakinn þráður greinanna í
stórum dráttum og því einkum
slept úr, sem eingöngu á við um
danska staðhætti:
— þjóðir og einstaklingar verða
að fullnægja þörfum sínum annað-
hvort með því að framleiða vör-
urnar sjálfir, eða kaupa þær. Ein-
staklingurinn borgar aðfengnu
vörurnar venjulega með pening-
um, þjóðirnar með því að flytja
út í staðinn sínar framleiðsluvör-
ur. Hagfræðingarnir gefa gætur
að því, hversu mikið af vörum
þjóðin flytur inn og út, og sé alt
með feldu, þá á að vera nokkurn-
veginn jöfnuður um innflutt og
útflutt, þegar litað er á nokkuð
langt tímabil. Sé því svo varið um
langa hríð, að innflutningurinn sé
að mun meiri, án þess að fram-
leiðsla og útflutningur vaxi um
leið, þá hlýtur sú þjóð að komast
í miklar skuldir, og kemst að lok-
um í fjárhagslegan þrældóm, eða
verður gjaldþrota.
Árin frá aldamótum og til
styrj aldarbyr j unarinnar f lutti
Danmörk árlega töluvert meira
inn en út. Var svo komið árið 1914,
að skuldirnar við útlönd voru orðn-
ar meir en einn miljarður króna.
Sumum hagfræðinganna var þetta
mikið áhyggjuefni. En það er þó
mjög óvíst, að í raun og veru hafi
verið að ræða um árlega raunveru-
lega aukning skulda, því að sam-
hliða óx framleiðslan til stórra
muna.
Á stríðsáranum 1914—18 snér-
ist þetta við. þá borgaði Danmörk
fyrst og fremst þessa skuld við
útlöndin, og átti auk þess til góða
í útlöndum einn miljarð króna.
Aðstaðan var því orðin alveg öf-
ug við það isem var við byrjun
stríðsins.
En þá fer blaðið aftur að snú-
ast við. Síðasta styrjaldarárið,
1918, eru fluttar inn vörur fyrir
910 milj. kr., en útfluttar fyrir 710
milj. kr., og þótt gróði skipanna
o. fl. bæti nokkuð úr skák, þá er
hlutfallið orðið alt annað en á
stríðsárunum. En árið 1919 keyrir
um þvert bak, því að þá eru inn-
fluttu vörurnar 2i/2 miljarðs kr.
virði, en útfluttar tæplega milj-
arðs. Mismunurinn er 1 y2 miljarð-
ur.
Bjartsýnu mennirnir sögðu að
þetta væri ekki . óeðlilegt. það
stafaði af því, að landið hefði ver-
ið orðið snautt af hráefnum til
iðnaðar og vörubirgðir kaup-
manna þrotnar. Nú hefði landið
birgt sig að hvorttveggja á þessu
ári og þá hæfist aftur eðlilegt á-
stand.
En reynslan sýnir það gagn-
stæða. Otkomnar skýrslur um
þrjá fyrstu ársfjórðunga ársins
1920 sýna að verð innfluttu var-
anna er einum miljarði króna
hærra en útfluttu varanna, og sá
mismunurá eftir að vaxa síðasta
mismunur á eftir að vaxa síðasta
um það að ræða, að fylla tóm
forðabúr. Helmingur þessarar
upphæðai', 500 milj. kr., er and-
virði kola og járns, þessa þrjá árs-
fjórðunga, vörur sem ómögulegt er
án að vera. Verði ekkeit gert um
að laga þetta, má ganga út frá
því, að næstu árin verði mismun-
urinn a. m. k. þessi upphæð.
þetta verður ekki bætt nema ann-
aðhvort verði: að þessar aðfluttu
vörur lækki stórum í verði, eða
að innlendar vörur geti komið í
staðinn. En Danmörk þolir það
vitanlega ekki til lengdar að safna
árlega hálfs eða heils miljarðs
króna skuld við útlönd.
Með yfirlitsskýrslu um innflutt-
ar og útfluttar vörur Danmerkur,
sýnir höf. af hverju þessi mikli
mismunur stafar, og sannar, að
ekki er um að ræða einstakt fyr-
irbrigði, heldur viðloðandi ástand.
Eini atvinnuvegurinn sem fyllilega
stenst, er landbúnaðurinn. Hann
hefir hingað til borið uppi alt
landið. Nú gerir hann ekki mikið
meira en að bera sjálfan sig. Mis-
munurinn stafar aðallega af inn-
fluttum vörum til klæðnaðar, kola
og járninnflutningi, og sá liðurinn
er langhæstur, og byggingarefn-
um og ljósmeti. Alls er mismunur-
inn um þessar vörutegundir 1
miljarður króna.
Endanleg bót við þessu fáist
ekki með takmörkuðum innflutn-
ingi. Hér sé að mestu um svo
miklar nauðsynjavörur að ræða,
og atvinna þúsunda manna þeim
svo háð, að árangur innflutnings-
hafta, sem vit væri í, yrði vart
nema dropi í hafið. Hækkun verðs
á landbúnaðarafurðum myndi og
litlu muna, nema hún væri gífur-
lega mikil, og um það er engin
von. Og loks sé mjög lítil von um
að kol og járn lækki svo í verði,
að nægilegt verði til að jafna
mismuninn, því að stríðslöndin
gera það af ásettu ráði að halda
verðinu háu, til þess að knýja
hlutlausu löndin til þess að borga
hlut af stríðskostnaðinum. Með
því okurverði, sem England lætur
Danmörku eina borga fyrir kol,
borgar Danmörk rentur af 4
miljörðum króna af herskuldum
Englands.
þessi aðstaða er bein afleiðing
af því, að allar þjóðir eru orðnar
háðar þeim löndum, sem eiga kol
og járn. Atvinnuvegimir eru orðn-
ir háðir þessum vörum. Kolaþjóð-
irnar geta heimtað það fyrir kol,
sem þær vilja. Fyrir 100 árum
lifðu 700 þús. manns í Danmörku
af landbúnaði og aðeins 200 þús.
af iðnaði og bæjarstörfum. Nú
lifa 900 þús. af landbúnaði en um
2 miljónir í bæjum. Afkoma þess-
ara tveggja miljóna er að mestu
leyti komin undir verðinu á kol-
um og járni.
Höf. hverfur nú að því, að rann-
saka hvort Danmörk geti bætt á-
standið með innlendum orkulind-
um í stað kolanna — aukinni mó-
vinslu, skógarhöggi og notkun
vatnsafls. Er þeim kafla slept hér,
þar eð hann á einungis við Dan-
mörku — en þeim mun meiri á-
stæða væri fyrir okkur að hugsa
alvarlega um að fara sem fyrst að
nota innlenda aflið.
Loks víkur höf. að verðlækkun
útlendu varanna, sem svo margir
vonist eftir, eigi undir alt sitt
traust, og búist við að lækni hið
sjúka viðskiftalíf. En þar sé um
hina mestu tálvon að ræða.
Verðlækkunin sem orðin sé, sé
ekki nema 20—30% á einstaka
vörutegundum og stafi einkum af
ameríkönskum gjaldþrotum. þessi
verðlækkun muni ekki hafa nein
varanleg áhrif. þótt sú verðlækk-
un haldist, sem orðin er, á ensk-
um og ameríkönskum kolum, þá
nægir hún hvergi nærri um að
bæta mismuninn. Til þess að það
yrði, þyrfti kolasmálestin að lækka
svo, að hún kostaði ekki nema um
25 kr. og að því muni ekki reka
á okkar æfi.
En fari nú svo, að mikið og al-
ment verðfall verði á öllum aðal-
vörum í náinni framtíð, þá yrði
það allra ægilegasta ógæfan sem
fyrir gæti komið í viðskiftalífinu,
enn verri en stríðið og dýrtíðin.
það mundi sem sé reynast ókleift
að koma verkalaununum niður að
sama skapi, og afleiðingin yrði sú,
að flestir helstu framleiðendur
yrðu annaðhvort gjaldþrota, eða
yrðu að minka stórkostlega eða
hætta alveg framleiðslunni — og
vöruskortur myndi gera neyðina
margfalda við það sem hún er.
það, að neytendurnir hafa víða
gert verkfall, þ. e. hafa kipt að sér
hendinni með að kaupa, hefir þeg-
ar leitt af sér augljós merki um
verkfall framleiðendanna.
Áframhaldandi hátt verðlag er
ennfremur einkaskilyrði um að
stríðsþjóðirnar geti borgað þær
þúsund miljarða ríkisskuldir, sem
þær hafa komist í á stríðsárunum.
Falli verðlagið um helming, þá
leiðir það af því, að ríkisskuldirn-
ar hvíla á með tvöföldum þunga.
Stígi verðlagið um helming, verð-
ur afleiðingin sú, að þunginn af
því að borga rentur og afborgan-
ir ríkisskuldanna verður helmingi
léttari. Stórveldin með stríðsskuld-
irnar neyðast því til þess að halda
við þeirri stjórnmálastefnu, sem
heldur við hinu háa verðlagi.
þar sem því engin líkindi séu
til þess, að alment verðfall sé í að-
sigi, enda einkis góðs af slíku
verðfalli að vænta, þá sé ekki
nema eitt ráð til, sem þegar sé
hægt að grípa til, til þess að
bjarga landinu úr yfirstandandi
ástandi. þetta ráð sé það að hækka
gífurlega tollana á nálega öllum
aðfluttum vörum.
Færir höf. rök fyrir þessari
skoðun á þessa leið: Verð hverr-
ar almennrar iðnaðarvöru nútím-
ans ákvarðast aðallega af eftirfar-
andi liðum: 1. Jarðarverðið (rent-
ur eða afgjald). 2. Orkulindin sem
notuð er (kol o. fl.). 3. Hráefni
(járn, baðmull o. fl.). 4. Aukaefni
sem þarfnast. 5. Verkamannalaun.
6. Rentur af höfuðstól. 7. Laun
forstöðumanna. 8. Geymslu og
flutningskostnaður. 9. Vátrygging
og skattar. 10. Ágóði.
Mjög mismunandi verður kostn-
aðurinn á hinum einstöku liðum,
um einstakar vörutegundir. T. d.
eru kol stærsti liðurinn um fram-
leiðslu múrsteins, en verkalaun
og flutningskostnaður um timbur.
Sé nú tekið einfalt dæmi pg sagt
að eitt stykki einhverrar iðnaðar-
vöni kosti 100 aura, og deilist
kostnaðurinn við hana jafnt á áð-
urnefnda höfuðliðu. þá eru t. d.
verkalaun 10 aurar og kol 10 aur-
ar. Nú er kolaverðið í Danmörku,
vegna þeirrar verslunarstefnu,
sem England rekur, ellefu sinnum
hærra en það var fyrir fáum ár-
um. þótt allur annar kostnaður
við að framleiða þessa vöru væri
hinn sami og áður, þá gæti Dan-
mörk ekki framleitt hana fyrir
minna en 2 kr., því að kolakostn-
aðurinn við hana er orðinn kr.
1,10 í stað 10 aura áður. En Eng-
land getur — sé alt annað eins —
framleitt vöruna fyrir 1 kr., því
að það á kolin, og getur þar af
leiðandi gjöreyðilagt danska iðn-
aðinn. það er því blátt áfram
sjálfsvörn af Danmerkur hálfu að
lcrefjast einnar krónu gjalds af
slíkri vöru, sem flutt er inn frá
útlöndum.Hafi þessi vara áður ver-
tolluð um 10 aura, þá verður toll-
urinn í þessu tilfelli að tífaldast,
til þess að vernda atvinnu at-
vinnurekandans og verkamanns-
ins. Tolllögin verða að endurskoð-
ast með tilliti til þessarar tilraun-
ar kolalandanna um að eyðileggja
iðnað þeirra landa, sem ekki eiga
kol, og það verður að gerast í sam-
ráði við þá, sem hafa sérþekkingu
á hverri grein iðnaðarins. þetta er
óhjákvæmileg ráðstöfun þangað
til landið hefir getað látið innlend-
ar orkulindir koma í stað hinna
erlendu.
------o------
ReykjaYíkur-hatrið.
I kjósendafundan-æðu, sem birst
hefir í einu dagblaðanna í Reykja-
vík, verður einu þingmannsefni
bæjarins skrafdrjúgt út af þeim
„óhlýju kveðjum“, sem Reykjavík
fái úr sveitunum um þessar
mundir. Og til að færa rök fyrir
máli sínu, lætur hann prenta upp
ungæðislega ritaðan kafla úr blað-
grein, er nýlega birtist. þó að
ræðumaður sé þar að gera úlfalda
úr mýflugu, verður honum það að
sjálfsögðu fyrirgefið ;eins og stóð á
fyrir honum kann það að hafa átt
við. En að draga þá ályktun af
þeim og því líkum ummælum eins
eða tveggja manna (norður í
þingeyjarsýslu), að hætta sé á
„óvild og óvirðingu“ sveitamanna
yfir höfuð gagnvart kaupstöðun-
um, sérstaklega Reykjavík, nær
engri átt. það er heldur ekki hætt
við að nokkrum manni, er þing-
mannsefnið þekkir (en maðurinn
er þektur um land alt), geti ti
hugar komið að hann hafi eigi
skilning á því, að í sveitastrjál-
bygðinni eru menn eigi svo auð-
hrifnir eða móttækilegir fyrir á-
hrifum, að gremjusvör einstakra
manna í blöðum geti „æst sveit-
irnar upp til að leggja taumlaust
hatur á Reykjavík“. það er næst-
um undravert, sérlegt skáldnæmi,
að geta notað slíkt, til smjaðurs
fyrir kjósendum og sjálfum sér.
Sami háttvirtur ræðumaður
mun og flestum fremur hafa
skilning á því, hvemig stendur á
þessum kaldyrðum einstakra
manna (úr fjarlægum sveitum) í
garð Reykjavíkur, að þau eru ör-
lyndis-svör við látlausu nuddi og
nagi Rvíkur-dagblaðanna (hinna
eldri; Alþýðublaðið get eg eigi um
borið; sé það svo sjaldan) um
bændur, sveitamenn, sem við í ná-
grenninu, og sveitamenn yfir höf-
uð, tökum ekki eftir og látum eins
og vind um eyrun þjóta að jafn-
aði, vitum að það er sett í blöðin
í von eða trú um, að töluverður
hluti lesendanna í borginni sé ekki
þroskaðri en svo, að slíkt falli
þeim í geð.
En þótt rígnærandi raus dag-
blaða og gremjusvör einstakra
sveitamanna við þeim hafi lítil
eða engin áhrif á sveitirnar, er
öðru máli að gegna um grunnfær-
asta borgarlýðinn. þar er hættara
við að eitthvað muni við loða, ef
nógu oft og lengi og röggsamlega
er rægt. Og þegar það er iðulega
gert í dagblöðum og á málfundum
í bænum, nuddast níðið og rógur-
inn um síðir inn í hugsun margra,
sem litla aðra fræðslu hafa. þess
hafa margir sveitamenn, sem oft
koma í borgina, orðið varir. Eg
hefi t. d. oft orðið fyrir smánunar-
aðhrópum, er eg hefi gengið um
bæinn, vegna þess að dagblöðin
hafa talið mig „varg í véum“, óvin
bæjarins, af því að eg hefi lengi
starfað fyrir félag sveitamanna,
sem dagblöð bæjarins telja sér
hag í að hnýta við. En ljósasta
dæmið um, að dagblaðaþvaður
hrífi borgarbúa allmarga, er það,
að óorðvandasti ritstjórinn var
þar gerður að þingmanni! það
hefði því verið drengilegra og
nauðsynlegra að vara Reykvíkinga
við, að láta ekki sorpblöð bæjarins
æsa sig upp til taumlauss haturs
til # sveitanna, (sem eru fóstrar
flestra þeirra), eða einstakra
sveitamanna, sem ekkert hafa til
saka unnið gagnvart borginni, en
sem beita kröftum sínum til að
stríða fyrir lífsframdrættinum
heima fyrir (í sveitinni). En til
þess þurfti hugrekki, sem naum-
ast er heimtandi af þingmanns-
efni á kjósendafundi í Reykjavík.
Öllum góðum mönnum í Reykja-
vík er óhætt að trúa því, að hatur
til þeirra eða borgarinnar er ekki
til í sveitunum, og ekki líklegt að
það verði til um sinn. En vel gerðu
Reykvíkingar í því, hver eftir
mætti og aðstöðu, að „sópa fyrir
eigin dyrum“.
Grh. 13. jan. 1921.
Björn Bjarnarson.
-------o------
Bruni. Fyrir tæpum hálfum
mánuði kom upp eldur að nætur-
lagi í prestssetrinu á Stað í
Grunnavík í Norður-ísafjarðar-
sýslu, og var eldurinn orðinn svo
magnaður þá er hans varð vart,
að fólki varð með naumindum
forðað, en bærinn brann til kaldra
kola og allir innanstokksmunir.
Fjós og hlaða var áfast við bæinn
og brann þó ekki, en um 20 hæns
köfnuðu og ein kýr. Síra Jónmund-
ur Halldórsson er prestur á Stað.
Kom hann að prestssetrinu húsa-
lausu, en braust í því, með nokkr-
um styrk að vísu, að húsa stað-
inn og það myndarlega. þótt hús
og gripir væru vátrygðir, þá var
tryggingarupphæðin lág, svo síra
Jónmundur hefir orðið fyrir miklu
tjóni.
Kappskák um síma, milli Akur-
eyringa og Reykvíkinga, var háð
um síðustu helgi. Lauk svo, að
taflfélag Reykjavíkur vann þrjú
töfl, taflfélag Akureyrar tvö töfl,
eitt varð jafntefli og um eitt urðu
keppendur ásáttir að láta dæma.
Látinn. Stefán Stefánsson skóla-
meistari á Akureyri lést á heim-
ili sínu aðfaranótt fimtudags síð-
}astl. Verður hans sérstaklega
minst í næsta blaði.
-------o------