Tíminn - 22.01.1921, Blaðsíða 4

1
10
nmiÉrosMm
Skóuerslun Hafnarstræti 15
Selur landsins bestu gúmmí-
stígvél, fyrir fullorðna og?börn
— ásamt7 allskonar^leðurskó-
fatnaði, fyrir 1 æ g’s t v e r ð.
öreið ogl ábyggileg viðskifti.
kúpa og máninn gægðist bak við
tannlausan skoltinn og auðar
augnatóttir — lífvana, brunninn
eldgígur löngu, löngu sloknaður.
Annað gat ekki að líta í þessu
minnismerki heiðninnar.
Óttinn var ekki átrúnaður
mannanna þá. þá voru menn ekki
hræddir við dauðann. Einu sinni
var það að lúðurþytur gall við
innan þessara dauðu múra og boð-
aði komu keisarans. óp keisara-
hirðarinnar kvað við í hinu vold-
uga hringleikhúsi, þá er hinar
rómversku konur, druknar af bar-
dögum og blóði sneru þumalfingr-
inum niður, miskunnarlausar hin-
um sigruðu.
En hver var boðskapur heiðn-
innar til mannssálarinnar ? Dauði!
Dauði! Ekkert annað en dauði.
En — mundi ekkert annað finn-
ast í endurminning þessa minnis-
merkis fortíðarinnar — annað en
endurminningar blóðugra bardaga
skilmingamannanna ?
Davíð Rossí fór að hugsa um
píslarvottana sem þama höfðu
fórnað lífi sínu. Og óðara fyltu
skuggamir hið auða rúm. Hvað
voru keisaramir, hinar rómversku
konur, hirðin keisarans? Hvað var
þetta alt? Duft og aska var það.
En píslarvottamir lifðu eilíflega.
Gullinhöllin Nerós var í rústir
hrunin, en trékrossinn, sem borið
hafði útþanda arma frelsarans,
hann gnæfði enn yfir víða veröld.
Að deyja — ekki einungis fyrir
vinina, heldur og fyrir óvinina —
það var leyndardómurinn mikli!
Að lifa — að lifa í píslarvættinu
— það var boðskapur frelsarans.
þegar Davíð Rossí hugsaði um
þetta, varð hann raddar var, lágr-
ar í fyrstu, en þvínæst heyrði
hann til hennar skýrt og greini-
lega. Hún talaði við hann og hann
sá það eins og í leiftri, hvað hann
átti að gjöra í þinginu á morgun.
Hann gat séð sjálfan sig hlýða
röddinni, og hann fann það hve
hárin risu á höfðinu.
XIV.
Áður en hann fór að hátta,
svaraði hann Rómu:
„Elskan mín!
Brúnó flytur yður bréf þetta.
Hann hefir lofað því hátíðlega að
fá yður það sjálfri. Og þér verðið
að brenna því undir eins og þér
hafið lesið það — bæði mín vegna
og yðar.
Héðan af varpa eg öllum dular-
komist að síðustu upp í gegn um
það. Liggur síðan við holu sína og
baðar sig í sólinni. Stundum eru
margir við eina holu. Á lítilli vík
inni í Kingsbay taldi eg 1 maí í
fyrra mörg hundruð. Selveiðin er
arðsöm, sé hún rekin með forsjá
og dugnaði, og hafa ýmsir Norð-
menn orðið stórauðugir bara á
henni. Og fádæma slóðaskapur
má það teljast hjá íslendingum,
að ekki skuli þeir fyrir löngu hafa
lagt stund á þá veiði. Meðan
norsku selveiðaskipin fara eina
ferð vestur undir Grænland, gætu
íslensk skip farið frá Islandi 4—5
ferðir. Norsku skipin eru kanske
2 vikur að komast á miðin, en ís-
lensku skipin þyrftu ekki nema
1—2 daga. Eg hefi talað við
fjölda manna sem selveiði stunda,
og láta flestir vel af, og kaupið er
hátt. Enda ekki tekjurnar lengi að
koma þegar mörg hundruð selir
eru drepnir á dag.
ísbirnir eru árlega nokkuð veidd-
ir, þó farnir séu þeir að fækka
mjög þar sem bygð er komin. þeir
fælast hana. Selfangarar veiða þá
mikið á vorin, því bangsi eltir sel-
inn. Eg þekti Svía, er hafði verið
samfleytt 10 ár á Spitsbergen við
veiðar. Einn vetur lá hann með
öðrum manni á lítilli eyju vestur
af Spitsbergen (Hopen) og skaut
79 birni og tók 36 refi í gildru.
Borgaði sig ferðin sú. Skinnin
kosta nú 600 kr. I fyrra vetur lágu
___T I M I N N_________
Steinolía.
Pantanir á steinolíu, sem væntanleg er
hingað með e.s. Villemoes í febrúar, ósk-
ast sendar sem fyrst.
Landsverslunin.
klæðum, eg get ekki lengur farið
í felur.
þér hafið á réttu að standa.
Yður elska eg, og þótt eg skilji
ekki, hvernig það hefir getað að
borið, þá sé eg að þér elskið mig
af öllu hjarta. Eg get ekki látið
hjá líða að skrifa þetta, og þó er
það. vitfirring, því að sameining
okkar er jafnóhugsandi og áður.
það er ekki einungis hin órjúfandi
skyldurækni mín, sem er í milli
okkar, sem þó væri ærið nóg; það
er ekki einungis ójafnræðið um
ætt okkar og stöðu í mannfélag-
inu. það sem í milli okkar stendur
er ekki einungis þröskuldur reist-
ur af mönnum, heldur hyldýpi,
sem Guð hefir opnast látið, því að
það er sjálfur dauðinn.
Hugsið um hversu þessu væri
varið undir venjulegum kringum-
stæðum. Maður einn er haldinn af
banvænum sjúkdómi: krabba-
meini eða tæringu. Hann er að
berjast við þennan voldugasta,
griðlausasta fjandmann og þá
kemur ástin til hans með fagra
drauma um 'líf og hamingju.
Hvað tekur við? Sérhver ham-
ingjustund er eitri blönduð —
hugsuninni-um að dauðinn er á
þröskuldinum. I faðmlögunum
verður hann var greipa dauðans,
og hverjum kossi fylgir grafar-
gustur.
það eru grimm örlög. En það
er þó til vonarneisti. Náttúran er
góð og mild, náð hennar er óend-
anleg. Vonin lifir fram í andvörp-
in. Hin læknandi hönd Guðs getur
læknað öll sár og snúið öllu til
góðs. En það er ekki þessi dauði
sem eg á við. Sá dauði er drauma-
laus og vona.
Minnist þess sem eg sagði yður
fyrsta kvöldið, þá er þér komuð
hingað. Faðir yðar var rekinn í út-
legð án dóms, ákærður um tilraun
til að myrða konunginn og hefja
uppreist. Eg var sömu skoðunar
og hann, lét þá skoðun í' Ijósi í
bréfum og þau bréf féllu í annara
hendur. Eg var fjarverandi dæmd-
ur til dauða.
Eg kom aftur engu að síður og
bar þá annað nafn — nafn móður
minnar. Eg hefi um margt breytt
skoðun, en mér er það fullljóst,
hver aðstaða mín er. Eg er maður
sem er dæmdur til dauða — og
þótt það hafi verið herréttur sem
þann dóm dæmdi, og þótt almenn-
ur réttur kynni að dæma vægari
dóm, þá skiftir mig minstu hvort
eg verð hengdur eða dæmdur í
fimm, tíu eða tuttugu ára fang-
elsi.
Ilvað á eg að gjöra? Eg elska
yður! þér elskið mig Á eg, eins
og vesalingarnir, sem hafa ban-
vænan sjúkdóm, að fela þetta, að
halda áfram að draga sjálfan mig
á tálar, að lifa í von og draumum
um glæsilega framtíð? það væri
ófyrirgefanlegt, vitlaust og ill-
menskulegt.
Nei, það er óhugsandi. þér
norsk hjón og þriðji maður á veið-
um langt norður af Kingsbay. Ef-
laust hafa þau veitt vel. Bjarnar-
kjöt er allgott að éta, þó ekki sé
jafngott hreindýrakjöti, en af
lifur bjarnarins kváðu menn sýkj-
ast, og eru til margar sögur af
því. Hafa dýr þessi oft haldið líf-
inu í mörgum mönnum fyr á tíð,
þótt eigi séu þau étin nú, nema
hreindýr. Selskjöt átu menn og
áður, og drukku blóðið, sem talið
var ágætt meðal við skyrbjúgn-
um. En nú hugsa Norðmenn sér
að fara að notfæra sér selinn á ný,
og búa til úr kjötinu einhvem ný-
móðins kóngamat handa fólkinu á
Spitsbergen.
Eini fiskurinn sem nú er veidd-
ur við Spitsbergen að nokkru ráði,
er hákarl. Annars eru fiskigöngur
stopular og óvissar mjög. Svo sem
áður var getið, veiðist oft vel við
Bjarnarey (miðja vegu milli Spits-
bergen og Noregs), en ekki nema
stundum gengur fiskurinn norður
til Spitsbergen. Gamall íshafslóðs
sagði mér að fyrir 40 árum hefði
verið mokfiskur inni á Kings Bay
og víðar. — Algengasti fiskur er
þorskur, lúða og síld. Taldar eru
um 25—30 tegundir. Lax og sil-
ungur er stundum veiddur í sjó
inni á fjörðum, en sjaldan gengur
hann upp í ár.
Svo sem sjá má af því sem sagt
hefir verið hér að framan, eru það
hljótið að sjá að frelsi mitt og líf
er í hættu á hverju augnabliki.
Bréfin yðar sýna, að þér skiljið
það.
Haldið ekki að eg sé hugdeigur,
að eg óttist hættuna, sem yfir
mér vofir. Eg óttast framtíðina
ekki fremur en eg iðrast eftir for-
tíðina. öll þau málefni, þar sem
kept er að sannleika og réttlæti,
krefjast píslarvotta. Að deyja fyr-
ir gott málefni, fyrir mannkynið, ■
að fórna síðasta blóðdropa, að
fórna því sem manni er dýrmætast
í heiminum fyrir hina fátæku og
kúguðu, það er háheilög skylda,
það er hamingja. Og eg er reiðu-
búinn.
Sé dauði minn nægilegur, þá lát
blóð mitt renna. Eg skal vera fær
um að bera hina þyngstu refsingu
sem mennirnir leggja á mig. En
eg vil ekki láta annan falla um
leið og eg fell og setja líf þess í
hættu, sem mér er þúsund sinnum
kærari en mitt eigið líf! Hvað er
eg? Maður sem frá móðurlííi hefi
hvílt í hendi Guðs og eg kvarta
ekki, því að sá er Guð lætur hendi
sína hvíla á með þunga, sá er við
Guðs hægri hönd. Hann vill það,
að eg fórni mér. Með eldskírn kall-
aði hann mig til starfs míns og til
þess að hjálpa mér áleiðis, svifti
hann mig ættingjum og' vinum,
heimili og föðurlandi. Á nú ástin
að koma — á elleftu stundu — og
setja þröskuld í götu.
Eg þrái yður, ástmey mín. öll
sál mín þráir yður. En eg er
dauðadæmdur. Dauðinn bíður mín
hér eða annarsstaðar, í dag eða á
morgun, eða að ári. Eg finn að
hann nálgast, eg er viss um það.
Og eg vil ekki flýja. En gangi eg
feti framar: uns ástmey mín er
brúður mín, uns örlög mín eru
bundin hennar, uns við erum eitt,
uns heimurinn gerir engan grein-
armun á okkur — hvað þá? þá
mun dauðinn styrkri mundu skilja
okkur að, og þá er hann hefir
hrifsað mig, þá mun hætta, fyrir-
litning og fátækt verða hlutskifti
yðar. Öll sú ógæfa mun yfir yður
dynja, sem hlotnast þeirri konu,
sem elskað hefir sigraðan mann.
-------o-------
hinar ýmiskonar dýra/eiðar á
landi og sjó, og arðsvonin við þær,
er mest hafa gint menn til Spits-
bergen. Hinsvegar hefir mönnum
ekki þótt girnilegt til búsetu í
hinu hrjóstuga heimskautalandi,
þar sem engin framleiðsla var af
neinu tæi. Er þó Rússaöldin nokk-
ur undantekning frá þtosu, því þá
var Spitsbergen víðabygð1) og í-
búarnir lifðu á „landsins produkt-
um“. Svo tóku ferðamennimir
(auðmennimir) að streyma til
Spitsbergen til að njóta fegurðar
landsins, og ennfremur vísinda-
mennirnir, frá 1850. Svona stend-
ur fram til aldamóta síðustu. En
þá verður breyting á. Nýtt tíma-
bil hefst í sögu heimskautalands-
ins. Leiðangrar vísindamannanna
eru forspilið að því tímabili, og
má með sanni segja að í þetta
skifti varð þekkingin látin í ask-
ana. Við rannsóknirnar kemur í
Ijós að þetta norðlægasta allra
heimskautalanda geymir i djúpum
sínum, undir jökulfeldinum, ó-
grynni auðæfa. Merkilegust og
þýðingarmest þeirra eru kolin.
þess utan hafa og fundist ýmsir
!) Sumir, t. d. norski jarðfræð-
ingurinn Keilhan, heldur því
fram, að Rússar hafi flutt sig úr
einum stað í annan, þessvegna séu
rústirnar svona margar, en ekki
af því að fjöldinn hafi verið svo
mikill.
Rúm 35 ár eru liðin síðan Söfn-
unarsjóðurinn var stofnaður.
Hann hefir ekki verið stofnun
sem mikið hefir verið talað um.
Hann hefir starfað í kyrþey og
vaxið í kyrþey — vaxið nálega
eins og hringurinn Draupnir, er
sú náttúra fylgdi, að hina níundu
hverja nótt drupu af honum átta
hringir jafnhöfgir. Fimm árum
eftir stofnunina voru innlög í
sjóðinn rúmlega 50 þús. kr., en
nú yfir eina miljón króna, og
varasjóður er nálega orðinn 50
þús. krónur.
Er þetta vitanlega ekki nema
önnur hlið málsins. Hin er miklu
þýðingarmeiri, að sjóðurinn hefir
að mörgu leyti verið besta láns-
stofnun landsins. Að vísu ávalt
verið kröfuhörð um trygginguna,
en á hinn bóginn veitt mjög hag-
kvæm lán.
Tíminn birti fyrir skömmu
kafla úr Andvaragrein eftir for-
stöðumann sjóðsins um hina miklu
nauðsyn fyrir þjóðfélagið um
aukning sjóða. Ágætlega hefir
hann sýnt þá kenning sína í verk-
inu með stjórn Söfnunarsjóðsins.
þessi frábæri vöxtur sjóðsins er
tvennu að þakka: pví fyrst hversu
fyrirkomulagið er gjörhugsað um
að sjóðurinn nái hæfilega miklum
og öniggum vexti og er skipulag-
ið svo trygt, að vart verður betur
frá því gengið. því öðru, hversu
samviskusamlega og hyggilega
sjóðnum hefir verið stjómað af
forstöðumanni, öll árin, síra Eiríki
Briem prófessor, sem og hefir
samið skipulagsskrána.
I sögu sjóðsins eru það því hin
mestu tímamót, er síra Eiríkur
hefir nú látið af stjórn sjóðsins,
en við tekur bróðir hans, síra Vil-
hjálmur Briem.
Síra Eiríkur er nú 74 ára gam-
all. Æfistörf þess mæta manns,
einhvers hins samviskusamasta og
grandvarasta manns, sem kynslóð
okkar er hinn mesti heiður að, eru
ærið mörg og alþjóð kunn. Starf
hans við Söfnunarsjóðinn er ekki
annað en hjáverk, en verður þó
einhver merkasti og áþreifanleg-
málmar, svo sem jám, gull, kopar-,
sink, gibs, asbest og marmari. Nú
síðast hefir fundist steinolía, þótt
lítt sé það rannsakað enn, og svo
er einnig um ýmsa hina fundina.
Kolin hafa dregið aðalathygli
manna að sér, og ætlum vér í síð-
asta kafla þessarar greinar að
segja nokkuð frá „hinni nýju
Spitsbergen“ eða kolanámurekstr-
inum.
-------o------
Skattalögin. Verður sérstaklega
eftirtektavert í sambandi við
tekjuskattinn, 190 þús. kr., sem
getið hefir verið um í undanföm-
um tveim blöðum, hve skattalögin
eru hættulega smíðuð um að menn
geti skotið sér undan skatt-
greiðslunni. Skattur af tekjum,
sem falla* til 1918, fellur ekki til
lögtaks fyr en 1. júlí 1920, og á
þeim tíma getur hlutaðeigandi
verið orðinn gjaldþrota, viljandi
eða óviljandi. Er það vitanlegt að
þessi ákvæði gera skattheimtu-
mönnum og stjórninni afarerfitt
fyrir um innheimtuna.
Áfengi til lyfja. Misklíð all-
merkileg er risin milli viðskifta-
nefndarinnar og lyfsalanna út af
innflutningsleyfi ,á spíritus. Verð-
ur sagt frá því máli í næsta blaði,
að fengnum fyrstu handar heim-
ildum.
asti mínnisvarðinn sem hann reis-
ir sér og um leið lýsing á honum
sjálfum, á framsýni hans og
starfsháttum. Hinir óðlátu fram-
faramenn samtíðarinnar láta oft í
skammsýni sinni og óðlæti, miður
metna slíka menn sem síra Eiríkur
er, en slíkir eru í hópi þeirra, sem
síðari tíminn hefir mesta ástæðu
til að blessa. •
„Hvervetna þar sem menn eru
andlega heilbrigðir, þar bera menn
ást til fósturjarðar sinnar, og
hver föðurlandsvinur lætur sér
ant um alt, sem bætt getur kjör
eftirkomendanna". — *»“tta eru
niðurlagsorðin í áðurnefndri grein
síra Eiríks. Slíkur andlega heil-
brigður föðurlandsvinur er hann
sjálfur. Hann sem einn lifir enn
þeirra manna, sem voru persónu-
legir vinir Jóns Sigurðssonar,
hann sem talaði yfir kistu Jóns
Sigurðssonar í ' Kaupmannahöfn,
hann heldur enn á lofti hreinu
merki þeirrar kynslóðar, sem
fyrst og fremst lét sína opinberu
starfsemi mótast af einlægri föð-
urlandsást.
Mjög víða erlendis hefði þjóðin
sýnt sérstakan þakklætisvott slík-
um manni, er hann sest í helgan
stein. Við gerum lítið að því, Is-
lendingar, og er minna um það
vert en hitt, sem síra Eiríkur má
vita, að einróma þakkar þjóðin
honum hans ágætu verk, fyrir nö-
tíðina og framtíðina, og óskar
honum farsællar elli.
------o------
Eftirlitið. Má vera að fullfast
hafi verið kveðið að orði í síðasta
blaði um það, hve almenn smygl-
unin væri á þeim bannvörum, sem
viðskiftanefnd hefir synjað um
innflutning. Og víst fagnar Tím-
inn þeirri frétt, sem sönn mun
vera, að lögreglan sé að gera ráð-
stafanir. um að bæta eftirlitið, og
vill eindregið styðja sérhverja
slíka viðleitni. En hvert stefnir
með því framferði, sem nú er al-
gengt, að sumir kaupmenn og bak-
arar selja sykur og hveiti hverjum
sem hafa vill, án seðla?
Nýlátinn (5. þ. m.) er Sveinn
bóndi Einarsson, er síðast bjó í
Ásum í Gnúpverjahreppi. Hann
varð rúmlega hálfsjötugur að
aldri og hafði átt við vanheilsu að
búa hin síðari árin. Var hann hinn
mesti merkismaður í hvívetna:
vandaður til orðs og æðis, prúð-
menni í framgöngu, en þó einarð-
ur, skemtilegur í viðræðum, enda
greindur vel og minnugur.
Hæstaréttardómur er fallinn í
Leó-málinu. Fangelsisvist Elíasar
F. Hólms var lengd um hálft ár,
en Geirs Pálssonar stytt um hálft
ár. Hallgríms var ákveðin hin
sama og áður.
Kosningafundir eru nú nálega
á hverju kvöldi hjá einhverjum
flokkanna, sem að listunum
standa. Sérstaka fundi fyrir
kvenfólk hafa A-listinn og D-list-
inn haldið. Allir hafa flokkarnir,
hver sína kosningarskrifstofu og
er vafasamt að nokkru sinni áður
hafi verið eins mikið „agiterað1,
og nú.
Nýtt blað er farið að koma út
og heitir „Hamar“. Ritstjóri er
Morten Ottesen frá Ytra-Hólmi.
Blaðið styður kosningu D-listans
og þversum-menn munu standa
að því. það er í líku broti og Vísir.
Síra Stefán Jónsson á Auðkúlu
hefir sótt um lausn frá prestsskap
frá næstu fardögum. Hann er einn
af elstu þjónandi prestum lands-
ins, vígður að Bergsstöðum 1876
og hefir þjónað Auðkúlu síðan
1885.
Gerðardómur í verslunar og
siglingamálum er nýstofnaður hér
í bænum fyrir forgöngu verslun-
arráðsins. Eru útnefndir dópiend-
ur 24 en þrír sitja dóminn í hvert
sinn, samkvæmt tilnefningu for-
manns. Ásgeir Sigurðsson konsúll
hefir verið kosinn formaður og
Axel V. Tulinius og Björn Krist-
jánsson 1. og 2. varaformaður.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.